برندهایی که آمدند، برندهایی که نیامدند

روزنامه هفت صبح: ورود برندهای بزرگ خارجی به ایران فرآیند پیچیده ای است. اینجا با معادلات خاصی روبروییم. از مناسبات سیاسی پشت پرده این کمپانی های عموما چند ملیتی گرفته تا رقابت های محلی اقتصادی برندهای رقیب در داخل. داستان مارلبورو این ماجرا را دوباره زنده کرد.

آیا فیلیپ موریس یک شرکت صهیونیستی است؟ کمپانی مشهور تولید سیگار مارلبورو قرار بود در ایران تولیداتش را پی بگیرد؟ علت؟ آنطور که قائم مقام وزارت صنعت و معدن ذکر کرده بود ورود این برند را باید آزاد گذاشت تا کمتر به شکل قاچاق وارد شود و چون نظارتی در زمان قاچاق روی آن صورت نمی گیرد، با کیفیت پایین به دست مصرف کننده می رسد و با قیمت کاذب و تازه بری از مالیات. یعنی ضرر سه طرفه. تازه اگر خود زیان سیگار را به عنوان ضرر چهارم در نظر نگیریم.


به هر حال مارلبورو بدیهی است که از نمادهای مشهور فرهنگ آمریکایی است اما نمادهای خالص تر فرهنگ آمریکایی با برندهای مشهورشان در حال بیزینس در ایران هستند؛ مثل کوکاکولا یا پپسی. طی دو دهه اخیر بسیاری از برندهای مشهور جهانی با ترفندهای مختلف به بازار اقتصاد ایران راه یافتند. برخی از آنها بلافاصله دیپورت شدند یا در مرور زمان بر اثر اعتراضات دنباله دار قافیه را باختند اما در کنارش برندهایی هم بودند که با انعطافی خیره کننده در بستر اقتصاد ایران به حیات خود ادامه دادند.

ماجرای ورود کمپانی فیلیپ موریس به ایران بهانه ای شد تا به بررسی برخی از برندهایی بپردازیم که با حاشیه هایی اعم از وجود سرمایه گذاران صهیونیست یا به نوعی ارتباط با این رژیم همراه شده اند. می خواهیم ببینیم چرا کوکا و پپسی و نستله و بنتون موفق به ورود و تثبیت برندشان در ایران شدند اما مک دونالد و استارباکس موفق نشدند.

برندهایی که توانستند

بنتون

شرکت بنتون فعالیت خود را در ایران از اواخر دهه ۷۰ آغاز کرد و توانست ضمن عقد قرارداد با برخی از تجار ایرانی شعبات خود را در تهران و برخی دیگر از شهرهای بزرگ کشور توسعه دهد. گروه بنتون یکی از مارک های معروف جهانی در زمینه طراحی و تولید انواع پوشاک است که مرکز آن در شهر تره ویزو ایتالیا قرار دارد. این برند به همین شکل ادامه داشت تا اینکه پس از گذشت ۱۰ سال فعالیت های بنتون نیز با چالش هایی مواجه شد. تنش در حضور این شرکت در ایران با زمزمه صهیونیست بودن مدیران این شرکت خارجی توسط خبرگزاری فارس شروع و اعتراض های زیادی به حضور این شرکت در ایران شد.


سال ۸۷ عده ای از نمایندگان مجلس شورای اسلامی، طرحی را برای بستن فروشگاه های خارجی عرضه کننده لباس مطرح کردند که با بازتاب های گسترده در جامعه مواجه اما پیگیری چندانی نشد. یک سال بعد از آن، در پی آغاز تهاجم رژیم صهیونیستی به غزه، شعبه مرکزی این فروشگاه در تهران دچار حریق شد و یک روز بعد، پلیس ایران تمامی شعب این شرکت در تهران را پلمپ کرد.

بنتون پیش از این اتفاق، در حال ایجاد دو شعبه بزرگ دیگر در تهران بود که با فراگیر شدن این واکنش ها سخنگوی گروه تولیدی بنتون در مصاحبه ای ادعای صهیونیست بودن رییس بنتون را کاملا رد کرده و حتی اعلام کرده بود که لوچیانو بنتون نه تنها یهودی نیست بلکه یک کاتولیک معتقد نیز به شمار می رود.

پس از آن تا امروز بنتون در تهران، مازندران، کیش، اصفهان، مشهد، اهواز، ارومیه، شیراز و ... بدون مشکلی به فعالیت خود ادامه داده است و از شرکت های پررونق فروش پوشاک در کشور است و دیگر کسی پیگیر صهیونیست بودن این برند نشد.

نستله ایران

نستله در سال ۱۳۷۵ به ثبت رسید و فعالیت رسمی اش در سال ۱۳۸۰ آغاز شد و با خبر احداث کارخانه های آن وارد فاز جدید شد. نسکافه، آب معدنی، شیر خشک و ... از جمله محصولات پرفروش نستله در ایران هستند که در برهه های زمانی مختلف برخی گروه های سیاسی و نمایندگان مجلس خواستار تعطیلی و جمع آوری محصولات آن به دلیل حمایت از رژیم صهیونیستی شدند.

از جمله اقداماتی که با واکنش شدید رسانه ها مواجه شد، آذر سال ۸۹ بود که مجله هفتگی سروش متعلق به صدا و سیما؛ اقدام به انتشار آگهی رپرتاژ از شرکت نستله کرد. این رپرتاژ آگهی به خاطر کمک های این شرکت به مسلمانان سیل زده پاکستان تقریبا در رسانه های ایران بی سابقه بود.


در این رپرتاژ گفتگو با مدیرعامل نستله، تاریخچه این شرکت و حضور گسترده نستله در کشورهای اسلامی در قالب ۴۸ کارخانه نیز ذکر شده و از نستله به عنوان دوستدار سلامت و تندرستی مردم مسلمان مصرف کننده محصولات این شرکت یاد شده است. چند ماه قبل از تاریخ آذر ۸۹ یعنی در مرداد ماه همان سال نیز محمدرضا پیشرو، معاون وزیر صنایع و معادن و مدیرعامل بانک صنعت و معدن، با اهدای لوح تولید کننده برتر به شرکت نستله ایران به نوعی این شرکت را مانند بسیاری از شرکت های دیگر که در جمهوری اسلامی ایران سرمایه گذاری کرده است، دانست که شرکتی ثبت شده و تحت قواعد و نظارت های جمهوری اسلامی ایران عمل می کند.

همچنین روح الله عباسپور، عضو کمیسیون صنایع و معادن مجلس شورای اسلامی و نماینده مردم بوئین زهرا نیز به ارائه دیدگاه خود درخصوص نقش سرمایه گذاری خارجی در ایران پرداخت و شرکت نستله را مجموعه ای معرفی کرد که با سرمایه گذاری داخلی و خارجی تاسیس شده و برای توسعه کشور بسیار مفید است و اضافه کرد: «ما از سرمایه گذاران برای ورود و سرمایه گذاری در قزوین استقبال می کنیم.»

اعتراض ها در مقاطع مختلف زمانی به حضور شرکت نستله باعث شده تا تبلیغات محیطی این محصول به طور قابل توجهی کم و بیلبوردهای تبلیغاتی آن از مکان های مختلف سطح شهر نیز جمع آوری شود؛ به طوری که در آخرین آگهی تبلیغاتی درباره این برند در تاریخ ۱۵ شهریور سال جاری روزنامه همشهری بود که در صفحه ۱۴ خود رپرتاژ آگهی از برند «نستله» چاپ کرد و البته با اعتراض بسیار روبرو شد.

به هر حال نستله در حوزه مواد غذایی ایران حضوری پررنگ دارد و جدا از آب معدنی، نسکافه، شیر خشک و دسرهای دنت دیگر محصولات این شرکت بزرگ چند ملیتی در ایران به فروش می رسد و به تدریج از زمزمه های انتساب این شرکت به صهیونیست ها کاسته می شود. برخی منابع رقابت های موجود در بازار گسترده آب معدنی و به خصوص از سوی یک شرکت فرانسوی را از دلایل بالا گرفتن گاه گدار صهیونیستی بودن این شرکت می دانند.

کوکاکولا

ورود کوکاکولا با مناقشات و مباحث زیادی همراه بود. اولین موضوع مورد مناقشه کوکاکولا، ملیت آمریکایی آن بود. حدود ۲۰ سال پیش که کوکاکولا درخواست رسمی برای ورود به ایران را داد، موج مخالفت با این برند توسط برخی تولیدکنندگان هم تقویت شد.

تولیدکنندگان نوشابه های داخلی هم به صف مخالفان واردات نوشابه به کشور پیوستند و خواستند که دولت در راستای حمایت از تولید داخلی، نمایندگی کوکاکولا را ببندد و به حمایت از آنها برخیزد. حمایت کوکاکولا از رژیم صهیونیستی مورد دیگری است که همیشه مورد انتقاد قرار گرفته و در زمان های مختلفی با برخی اعتراضات روبرو شده است.


با وجود همه این فراز و نشیب ها، کوکاکولا که پس از انقلاب از بازار ایران خارج شده بود، از سال ۱۹۹۴ (۱۳۷۳) با امضای قرارداد فرانشیز با چند شرکت ایرانی مجددا وارد بازار شد که شرکت های ایرانی از طریق یک شرکت ایرلندی به نام کوکاکولای آتلانتیک و بعدها از شرکت کنسانتره Drogheda شهد نوشابه کوکاکولا را دریافت می کردند.

از آن زمان تاکنون این برند توانسته به حیات خود در ایران ادامه دهد و اعتراض های مختلف در بازه های زمانی متفاوت هم نتوانسته خللی در کار آن ایجاد کند. کوکاکولا بزرگترین نماد فرهنگ آمریکایی در جهان است ولی بدون حاشیه در ایران به حیات خود ادامه می دهد.

پپسی

این برند نوشابه با درس گرفتن از جنجال های زمان ورود کوکاکولا به ایران، بسیار نرم، آرام و بی سروصدا مذاکراتش را انجام داد اما با اینحال این شرکت هم از حاشیه ها در امان نبود. شایعاتی در مورد پیوندهای پپسی کولا با انگلیس باعث شد که دوباره صف آرایی برای اخراج این برند نوشابه از بازار کشور ایجاد شود.


پپسی پیش از انقلاب هم جنجال ساز بود و بسیاری به ورود آن در بازار ایران اعتراض داشتند. بسیاری از مخالفان این شرکت به سوابق و مدیران گذشته پپسی معترض بودند و می گفتند در زمانی یک فرد بهایی بر این شرکت مدیریت می کرده و به همین دلیل دولت باید با واردات نوشابه های پپسی مخالفت کند و جلوی فعالیت نمایندگی آن را نیز بگیرد.

منتقدان فعالیت پپسی در ایران همچنین این برند را به حمایت از رژیم صهیونیستی متهم می کنند و همچنین برخی تبلیغات جهانی این شرکت مورد اعتراض قرار گرفته است. با تمام این ماجراها پپسی در چند سال گذشته توانسته فعالیت گسترده ای در بازار ایران داشته باشد و به عنوان یک رقیب جدی برای کوکاکولا مشغول به فعالیت است.

برندهایی که نتوانستند

مک دونالد

حدود ۳۰ سال قبل کی اف سی در تهران با حدود سه شعبه و مک دونالد با دو شعبه مشغول به فعالیت بودند که پس از وقوع انقلاب فعالیت هایشان به طور کل تعطیل شد. پس از تعطیلی این شعبه ها افراد زیادی با ایجاد فست فودهایی با نام مشابه و حتی همان نام اصلی از فرصت پیش آمده استفاده کردند و پول های زیادی را به جیب های خود سرازیر کردند.


نام هایی مانند مک علی برگر، مش برگر، ZFC، IFC و ... که مدت ها به فعالیت خود مشغول بودند. گفته می شود پس از گذشت چند سال از انقلاب مک دونالد برند خود را در ایران ثبت کرد اما بعد از به وجود آمدن واکنش های منفی نسبت به تاسیس این برند آمریکایی، تاسیس شعبه های آن در اواخر سال ۷۰ به تعلیق درآمد. حتی تاسیس شعبه مرکزی این برند در اواخر دهه هفتاد درست در روز افتتاح منتفی شد؛ در قسمت شمالی خیابان ولیعصر نرسیده به پل چمران.

برنده مک دونالد به عنوان نمادی از کشور آمریکا شناخته و گفته می شود مهمترین دلیل مخالفت ها با تاسیس این برند در ایران نیز همین موضوع است.

استارباکس

استارباکس شرکت خدمات قهوه خانه های زنجیره ای آمریکایی است که بزرگترین شبکه کافی شاپ های زنجیره ای در جهان را در دست دارد. دفتر مرکزی این شرکت در ایالت واشنگتن قرار گرفته و با وجود شعبه های فراوانی که این برند در تمام جهان دارد اما در ایران به دلیل اینکه گفته می شود حامی رژیم صهیونیست است، نمایندگی ندارد.


گفته می شود شرکت استارباکس یکی از حامیان اقتصادی ارتش رژیم صهیونیست است و به خانواده های سربازان مجروح یا کشته شده در درگیری ها کمک مالی می کند. همچنین در برخی منابع اعلام شده بود این شرکت یکی از پشتیبانان مالی حضور نظامی آمریکا در افغانستان و عراق نیز هست.

با اینحال به خاطر فشار افکار عمومی در این خصوص طی گزارشی که در مرداد ماه سال جاری منتشر شد؛ مدیرعامل استارباکس، صراحتا از همکاری نکردن مجموعه تحت مسئولیت خود با رژیم صهیونیستی سخن گفت.

در این بیانیه که به صورت پرسش و پاسخ تنظیم شد آمده که استارباکس از هیچ گونه جنبش سیاسی حمایت نمی کند و نیز «هوارد شولتز»، مدیرعامل شرکت هیچ کمک مالی در اختیار ارتش و دولت رژیم صهیونیست قرار نداده و نمی دهد و استارباکس یک شرکت عمومی است. به همین جهت هر ساله ملزم است شرح دقیقی از فعالیت های خود را در اختیار عموم قرار دهد.

در این بیانیه استارباکس در مورد حضور خود در کشورهای خاورمیانه توضیح داده و تصریح کرده که تا به حال هیچ گونه کمک مالی برای رژیم صهیونیستی نفرستاده است.

کی اف سی

شرکت کنتاکی هم در سال ۱۳۷۲ برند KFC را ثبت و با اخذ مجوز ۱۰ ساله برای فعالیت دوباره تلاش کرده و نام هایی جعلی را از سطح شهر جمع کرد. فرآیندهای قانونی برای تاسیس شعبه های اصلی KFC تا سال ۸۷ ادامه داشت تا اینکه چند سال پیش مجوز KFC اصفهان صادر شد و شعبه این شهر فعالیت خود را آغاز کرد.


با وجود این اتفاقات و تاسیس چند شعبه دیگر آن در تهران و برخی شهرستان ها، حاشیه ها پیرامون این برند بسیار زیاد است و عده ای معتقد هستند که «کی اف سی»های فعال در ایران نمایندگی رسمی این برند نیستند.

مدیر شرکت «کیهان افتخار سینا» (که مخفف آن به انگلیسی کاملا مشابه برند اصلی کی اف سی می شود)، در زمان افتتاح شعب این برند در ایران گفته بود: «طی پنج سال تلاش توانستیم اخذ مجوزهای داخلی و خارجی را انجام دهیم زیرا با خرید امتیاز از شرکت مادر، کی اف سی ایرانی و نه آمریکایی افتتاح شده است. اسم رستوران ما کی اف سی است اما برند آمریکایی نیستیم؛ ما شرکت آمریکایی نیستیم.»

IBM

در سال ۲۰۱۱ گزارش هایی منتشر شد مبنی بر آن که شرکت چینی ZTE برخی تجهیزات مخابراتی مورد نیاز ایران را از شرکت مشهور IBM خریداری کرده و به ایران فروخته است. ماجرا به این دلیل جنجالی شد که شرکت IBM هم از داخل ایران و هم خارج از ایران برای عدم مراوده با ایران تحت فشار است. برخی منابع داخلی اعتقاد دارند این شرکت آمریکایی کمک های زیادی به شرکت های صهیونیستی انجام می دهد و از آن طرف دولت آمریکا به این شرکت دستور داده که IBM به دلیل تحریم های آمریکا حق همکاری با ایران را ندارد.