فوتبالیست های امروز، به پول خود می نازند!

همشهری تماشاگر - بهروز رسایلی: فضا طوری شده است که ستاره های فوتبال نه تنها پول درشت می گیرند، بلکه به این پول گرفتن و ثروت اندوختن افتخار هم می کنند. به نظر می رسد آنچه در فوتبال ایران رخ داده، نوعی تغییر فرهنگی بزرگ بوده است.

اگر روزگاری ستاره های این مملکت سعی می کردند نمایش تعصب بدهند و بگویند که با کمترین درآمد در حال سپری کردن زندگی شان هستند، حالا سوپراستارهای معاصر بی هیچ ابایی از مداخل هنگفت شان حرف می زنند و به آن افتخار هم می کنند.

امروز نوع نگاه به پول در فوتبال ایران کاملا تغییر کرده است و نه تنها کسی آن را «چرک کف دست» حساب نمی کند، بلکه فلان ستاره جنجالی خیلی آسان در مورد هزینه نیم میلیون تومانی آرایشگاهش برای رسانه ها حرف می زند.

از کجا به کجا رسیدیم

پرسپولیس و استقلال در دهه شصت با کمترین امکانات مالی اداره می شدند. نه از اردوهای خارجی پیش فصل خبری بود و نه حتی از اردوهای شبانه روزی قبل از هر بازی. سرخابی ها اگر در تهران بازی داشتند، صبح مسابقه ساک شان را برمی داشتند و راهی استادیوم می شدند، اگر هم نوبت بازی های خارج از خانه شان بود، شب را در منزل یکی از هواداران متمول در شهرستان سپری می کردند.

شاید اصطلاح معروف «پشت صندوق عقب پیکان» کامل ترین تعبیر برای توصیف شرایط دو تیم در آن روزگار باشد؛ محفظه ای که قدیمی ها می گویند همه دارایی پرسپولیس و استقلال در آن، جا می گرفت.

جالب اینجاست که بخشی از پرافتخارترین دوران تاریخ دو تیم در همین مقطع شکل گرفت. با این همه، آن فقر و نداری نه تنها هرگز باعث سرشکستگی ستارگان پرسپولیس و استقلال نبود، بلکه همچنان مایه مباهات آنهاست.

هنوز هم وقتی پای حرف های برخی پیشکسوتان می نشینی، کاملا حس می کنی که به قراردادهای پایین شان و به اینکه از گذر عمر توشه قابلی جمع نکرده اند، افتخار می کنند. این میراث به جا مانده از فرهنگ آن عصر است؛ چیزی که انگار حالا باید در موزه ها دنبالش گشت.

اینطوری قرارداد می بستند


خیلی از قدیمی های پرسپولیس و استقلال وقتی در مورد عقد قراردادشان با این دو باشگاه سخن می گویند، به یک رسم مشترک اشاره می کنند. به عنوان نمونه علی پروین بازیکنی را که ۲۰۰ هزار تومان ارزش داشت، با وعده پرداخت یک میلیون و ۲۰۰ هزار تومان به نمایشگاه سورتمه می کشاند و بعد از صدور چکی به مبلغ ۲۰۰ هزار تومان به نام او، یک پیراهن پرسپولیس را هم روی میز می گذاشت: «این هم بقیه پولت، این لباس خودش یک میلیون می ارزد!»

گنجینه شفاهی خاطرات فوتبال ایران پر از این قصه هاست اما حالا دیگر کسی حوصله مرور این داستان ها را ندارد. اگر بعد از این حرکت علی پروین، مو به تن قدیمی ها سیخ می شد و آنها ارزش پیراهن تیم جدیدشان را بیشتر درک می کردند، امروز ماجرا به کلی تغییر کرده است.

همین دو سال پیش بود که اختلاف نظر در مورد تاریخ و رقم یک برگ چک، مجادله یکی از مشهورترین ستارگان فوتبال ایران با مدیرعامل باشگاهش را به زد و خورد و درگیری فیزیکی کشاند. این روزها اگر مدیر یک باشگاه بخواهد خاطره رفتار دهه ۶۰ علی پروین را در قبال یکی از فوتبالیست های ایرانی زنده کند، ممکن است این کار برایش تبعات سنگینی به همره داشته باشد.

توفان اسکناس در آزادی

دوران تظاهر به فقر و مباهات به ساده زیستی خیلی زود در فوتبال ایران به سر رسید و از اواخر دهه ۷۰ معادلات در این حوزه به کلی تغییر کرد. تابستان ۱۳۷۹ مهدی هاشمی نسب اولین قرارداد ۹ رقمی تاریخ فوتبال ایران را به ثبت رساند و در ازای مبلغ یکصد میلیون تومان به استقلال پیوست.

دی ماه همان سال هزاران پرسپولیسی قبل از آغاز دربی پایتخت با تکان دادن اسکناس های هزار تومانی روی سکوها اعتراض شان را به این انتقال نشان دادند، اما مقاومت آنها در برابر مسیر تازه ای که فوتبال ایران در پیش گرفته بود، هرگز به جایی نرسید. حکمرانی «پول» تازه شروع شده بود.
یک سال بعد و با آغاز لیگ موسوم به «حرفه ای» در ایران، سیر مادی گرایی ستاره ها هم سرعتی دو چندان پیدا کرد و فرهنگی کاملا متفاوت را در این حوزه جا انداخت. اگر سال 79 انتقال هاشمی نسب از پرسپولیس به استقلال باعث شد شرایط فوتبال ایران تا ماه ها «غیرعادی» باشد، 13 سال بعد جدایی محمد قاضی از جمع قرمزها و حضورش در بین آبی پوشان مطلقا هیچ واکنشی به دنبال نیاورد. انگار حالا دیگر همه فهمیده اند قانون اول در فوتبال ایران، پول است.

دوست دارم شیک باشم؛ مشکلی است؟

از اواخر دهه 80 تفاخر شفاهی به مکنت و ثروت هم در فوتبال ایران شروع شد. وقتی افشین قطبی دومین فصل حضورش در کشورمان را می گذراند، برخی از رسانه ها او را به دلالی در جریان انتقال یک بازیکن بی کیفیت به پرسپولیس متهم کردند، قطبی اما روی آنتن نود گفت: «این حرف ها بیهوده است. من آنقدر پول دارم که می توانم تا 20 سال کار نکنم.»

این انگار آغاز یک فصل جدید بود. چند ماه بعد نوبت به امیر قلعه نویی رسید تا در همین برنامه مخاطبانش را حیرت زده کند. محمد مایلی کهن در مورد سرمربی وقت سپاهان گفته بود او در بهترین نقطه تهران زندگی می کند و بهترین ماشین را سوار می شود؛ قلعه نویی هم در پاسخ به وی روی آنتن زنده گفت: «شاید از دید عزیزان تمیز بودن و شیک بودن ایراد دارد ولی من اگر پول داشته باشم هواپیمای شخصی هم می خرم. من تمیزی و شیک بودن را دوست دارم و هیچ ایرادی ندارد که در بالای شهر زندگی کنم و بهترین ماشین را داشته باشم. من پول دارم و هر جا که دلم بخواهد زندگی می کنم.»

کالج های هشت میلیونی

حالا دیگر کار به جایی رسیده است که برخی از اهالی فوتبال حتی بابت دیون و بدهی هایشان هم فخر می فروشند. پاییز 1391 حسین هدایتی در واکنش به شایعه بازداشتش به خاطر بدهی 180 میلیارد تومانی به رسانه ها گفت: «بدهی مال مرد است. مردی که بدهکار نباشد، مرد نیست. البته باید بگویم این بدهی 180 میلیارد تومانی درست نیست و من چنین بدهی ندارم ولی ای کاش شأن من را پایین نمی آوردند و می نوشتند من 1800 میلیارد تومان بدهکار هستم. چرا شخصیتم را کوچک می کنند و فقط می نویسند 180 میلیارد تومان بدهکار است زیرا این رقم برای کسی که 13 کارخانه دارد رقم کوچکی است.»


در چنین فضایی هیچ چیز عجیبی نیست که ستاره جوان پرسپولیس هم با پرده برداری از برخی هزینه های جاری و شخصی اش، هواداران را شوکه کند. پیام صادقیان در این مورد به همشهری تماشاگر می گوید: «هفته ای یک بار آرایشگاه می روم، حدودا ماهی ۷، ۸، ۱۰ میلیون هم خرج لباسم می شود، گاهی هم ۱۵ میلیون؛ بستگی دارد چه بخواهم بخرم. مثلا یک ماه ممکن است ساعت بخرم که خودش ۱۰ میلیون می شود، یا مثلا دو جفت کالج بخرم که می شود ۷، ۸ میلیون تومان.»

نمی بخشم که نمی بخشم

بعد از مصدومیت شدید رضا نوروزی، شایعه ای در فضای مجازی منتشر شد مبنی بر اینکه او ۷۰ درصد از رقم قراردادش را به باشگاه پرسپولیس می بخشد تا سرخپوشان بتوانند به جای وی مهاجمی جدید جذب کنند.

انتشار این خبر خیلی زود واکنش های احساسی برخی از پرسپولیسی ها را به دنبال آورد و باعث شد آنها به ستایش از ستاره متعصب شان مشغول شوند. با این وجود شایعه مزبور خیلی زود تکذیب شد. نوروزی در این مورد به یک روزنامه ورزشی می گوید: «این مسئله به هیچ عنوان صحت ندارد. چرا باید قراردادم را ببخشم؟ من این سال ها پول زیادی از فوتبال درنیاوردم که بخواهم این کار را انجام بدهم، در ضمن من در پرسپولیس مصدوم شدم؛ در خیابان یا محلات بازی نکردم که بخواهم پول قراردادم را ببخشم.»


شاید این جملات مورد توجه هواداران قرار نگیرد اما درست یا غلط، ادبیات امروز فوتبال ایران همین شکلی است، تا همین اندازه تحت تاثیر مسائل مالی و اقتصادی!

دست بر قضا رضا نوروزی که حالا مسئله آسیب دیدگی اش مورد توجه قرار گرفته، قبل از آغاز لیگ چهاردهم در فصل نقل و انتقالات راجع به مقصد بعدی اش گفته بود: «اولویت برای من پیشنهاد مالی است چرا که در این چند سال لطمه های زیادی خوردم و تا خواستم پول خوبی بگیرم، در فولاد مصدوم شدم. حالا هم اولین شرط من مسائل مالی است و بعد سایر شرایط را در نظر می گیرم.»

ما همه مثل هم هستیم

ارزش های اجتماعی دائما در حال دگرگونی هستند اما شاید آنچه در فوتبال ایران پیرامون مسائل مالی رخ داده، چیزی فراتر از یک تغییر فرهنگی ساده باشد. این همه تحول طی مدت زمانی نه چندان طولانی، باورنکردنی به نظر می رسد. اگر قبول داشته باشیم که پدیده ای مثل فوتبال آیینه تمام نمای جامعه ما است، باید بیرون از این رشته ورزشی هم وقوع تغییر در فرهنگ و نگاه اقتصادی آدم ها را رصد کنیم. این مناظره شاید چندان هم بیراه نباشد؛ شهروندان امروز ما چقدر شبیه اسلاف دهه شصتی شان هستند؟ ملاک های امروز چقدر با معیارهای سه دهه قبل برابری می کند؟ لوکیشن های سریال های تلویزیونی چقدر به نمونه های قدیمی شباهت دارند؟ شاید هیچ؛ اگر همینطور است، پس چگونه می توانیم انتظار داشته باشیم خلق و خوی ستاره ها مثل قدیم باقی مانده باشد؟ فوتبالیست ها از فضا نمی آیند، آنها در دامان همین جامعه تربیت می شوند.

آنهایی که بخشیدند

در همین یک دهه گذشته که مورد بحث است و در موردش صحبت شد هم البته بودند کسانی که خلاف جریان رایج عمل کردند. روزی که علی کریمی قراردادش را با السیلیه قطر فسخ کرد و به لیگ ایران برگشت، قراردادی صد میلیون تومانی با پرسپولیس به امضا رساند و باعث شد تا خیلی ها درست یا غلط از او به عنوان ارزان ترین بازیکن لیگ هشتم یاد کنند. کریمی که قراردادی گرانقیمت با تیم قطری را نادیده گرفته بود گفت اولویت برایش حضور در پرسپولیس بوده است.


بعدها همین سناریو به شکلی دیگر برای فرهاد مجیدی در استقلال تکرار شد. این بازیکن در بازگشتن به جمع آبی پوشان در لیگ دوازدهم قراردادی ۵۰۰ میلیون تومانی منعقد کرد که این رقم بین اعداد پرداختی در گرانقیمت ترین استقلال تاریخ کاملا کم بود!

همچنین محمد مایلی کهن هم در زمان حضورش روی نیمکت گهر دورود، بخشی از مبلغ قراردادش را برای کمک به تکمیل ورزشگاه این شهر بخشید. امسال هم علی دایی بعد از اخراج عجیب اش از پرسپولیس مدعی شد از بخشی از رقم قراردادش صرفنظر می کند. گفته می شود این رقم چیزی بالغ بر چهار میلیارد تومان است، هر چند ممکن است در فاصله نوشته شدن و چاپ این مطلب، اتفاقات دیگری رخ بدهد.

دایی البته یک بار دیگر هم مدعی شده بود حاضر است برای پرسپولیس مجانی کار کند. این موضوع به زمانی برمی گردد که او بعد از دعوای تاریخی اش با حبیب کاشانی از پرسپولیس کنار رفت. در آن زمان در مرحله انتخاب مربی توسط سرخپوشان، یک بار دیگر اسم دایی مطرح شد که این مربی در واکنش به موضوع، نه تنها برنامه فنی اش را به باشگاه داد، بلکه اعلام کرد حاضر است رایگان کار کند تا مبلغ دستمزد او صرف خرید بازیکنان جدید شود.

قهرمان ملی یا قهرمان مالی!

پول و پول دوستی در فوتبال ایران، طی سال های اخیر حتی محور چند درگیری لفظی هم بوده است. در یکی از مهمترین نمونه ها، محمد مایلی کهن ۱۰ دی ۹۰ با صدور بیانیه ای در مورد علی دایی نوشت: «دلیل عمده ای که این آقا را «پول پرستی» نامیده ام این است که ادعا می کند پرسپولیسی است اما در جاده اتوبوس تیم پرسپولیس را برای پول متوقف می کند و می گوید تا چکم پاس نشود با تیم به رشت نمی روم. دیگر در برابر آقای «پول پرستی» کوتاه نمی آیم. از حالا حتی یک کلمه درباره پرسپولیس حرف بزند، من هزار کلمه حرف می زنم.»

سرمربی اسبق تیم ملی همچنین اخیرا در مورد دایی گفته بود: «او قهرمان مالی است، نه قهرمان ملی!»

مصایب ثروت

نمایش ثروت بسیاری از ستاره های فوتبال ایران البته تبعاتی هم برای آنها به همراه داشته است. طی این سال ها بسیاری از افراد نیازمند یا حتی فرصت طلب در مقابل محل تمرینات فوتبالیست ها صف کشیده اند و از آنها درخواست کمک های مالی کرده اند. بدیهی است که وقتی بازیکنی به آشکارترین شکل ممکن دارایی هایش را رسانه ای می کند و از هزینه های هنگفت جاری اش حرف می زند، دیگران به فکر یاری گرفتن از او یا سوءاستفاده کردن از وی می افتند.