پاتوق ارمنی‌های ساکن تهران که دست‌سازِ ملکه هلند است
خانه‌های کوچه «هلند» در خیابان «زرکش» هنوز هم پس از نیم قرن، دلبستگی‌های‌شان را به آجر بهمنی از دست نداده‌اند.
برترین‌ها: خانه‌های کوچه «هلند» در خیابان «زرکش» هنوز هم پس از نیم قرن، دلبستگی‌های‌شان را به آجر بهمنی از دست نداده‌اند. اگرچه اهالی قدیمی کوچه، آنهایی که روزگار جوانی این خانه‌ها را به یاد داشتند رخت سفر بربسته‌اند اما این آجرهای 3سانتی سرخ رنگ، قصه کوچه هلند را از یاد نبرده‌اند.
هنوز هم می‌شود با لمس این آجرها به نیم قرن پیش سفر کرد. وقتی ده‌ها خانواده ارمنی، روستای پدری در بوئین‌زهرا و خانه‌های ویران شده از زلزله را ترک کردند تا شاید زندگی در محله نوپای زرکش روی خوش به آنها نشان دهد. کوچه هلند که در دل خیابان زرکش و در میان کوچه‌های مدرسه ارامنه و زرین آرام گرفته است روایت‌های زیادی از گذشته محله زرکش برای تعریف کردن دارد.
بیش از ۶۰ سال پیش، در مجاورت محله نارمک و در شمال خیابان تهران‌نو (دماوند کنونی)، محله‌ای به نام زرکش ساخته شد. کوچه‌های این محله، با تابلوهایی مثل شهید وارطان آقاخانیان، شهید وازگن آوانسیان، شهید اینویا و ... از بافت اجتماعی متفاوت زرکش خبر می‌دهند، غالب این بافت اجتماعی را همشهری‌های ارمنی تشکیل داده‌اند که هرکدام با سرگذشتی و از راه متفاوتی در این محله ساکن شدند.
اما این حوالی، کوچه هلند و ملکه جولیانا داستان خودشان را دارند! در این شماره از پرسه، به محله اقلیت‌نشین زرکش رفتیم و در آن پرسه‌ای زدیم. برای دیدن محله زرکش با عینک تیزبینی، یک روزی با دوستتان قرار بگذارید و به کشف جزییات و تاریخچه‌اش بروید.
مسلمان، زرتشتی، ارمنی و یهودی سال‌ها در این شهر کنار هم زندگی کرده‌اند و شهر را ساخته‌اند و با گذر زمان بخشی از شهرها به شکل سنتی به اقلیت دینی خاصی تعلق گرفته‌اند. محله‌هایی که در آنها آداب و رسوم و حتی شکل‌های خاصی از معماری و شهرسازی دیده می‌شود.
یکی از این محله‌ها محله زرکش نام دارد. اوایل دهه چهل بود که گروهی از ارامنه برای سکونت به محله زرکش آمدند و یک محله ارمنی‌نشین را تشکیل دادند زرکش در محله هشت شهرداری قرار دارد. جایی در جنوب نارمک و بخشی از محله وحیدیه محسوب می‌شود.
اما چیزی که باعث ساخت کوچه‌ای به اسم هلند در زرکش شد زلزله‌ای مهیب بود. شهریور هزار و سیصد و چهل و یک، تراژدی بوئین‌زهرا! چند ثانیه لرزش و ناگهان همه چیز تبدیل به تلی از خاک شد بعد از این اتفاق ملکه هلند جولیانا از مناطق حادثه‌دیده بازدید کرد.
او شش هزار متر مربع از زمین‌های محله وحیدیه را خرید و هفتاد واحد متحدالشکل برای اسکان ارامنه بوئین‌زهرا ساخت. کوچه هلند با این تاریخچه یادگاری محبت انسان‌ها به همنوعان خودشان است پس عجیب نیست اگر ساکنین اینجا هم جز صمیمی‌ترین و بامحبت‌ترین همشهریان ما باشند که وقتی از آنها سراغ کلیسای معروف محله (کلیسای تارگمانچاتس) را می‌گیرید با لهجه شیرین خودشان انتهای کوچه را نشانتان بدهند جایی که یک کلیسای آجری با سقف سفال‌پوش و طاق‌های هلالی‌اش به نظاره آسمان نشسته‌اند.
بعد از کلیسا آن طرف‌تر از کوچه هلند دبیرستان و هنرستان ارامنه (هوانسطوماسیان) را می‌توان از نقاط مهم محله دانست یک مدرسه پنجاه ساله با آجرهای بهمنی و جزییات ویژه‌ای چون شیوه خاص آجرچینی، جهت‌گیری پنجره‌ها به داخل و قوس زیبای بنا در کنار حجم بیرون زده و اکسپوز چشم‌نوازی می‌کند.
وقتی در همین حوالی هستید کافیست لحظه‌ای مکث کنید و چشم‌هایتان را ببندید تا بوی گرم شیرینی تازه یکی از این مغازه‌های قدیمی دوباره یادتان بیاورد که در قلب یکی از با اصالت‌ترین محلات ارمنی‌نشین تهران هستید. قنادی‌هایی با تابلوی قدیمی جذاب و با نان گاتای ویژه ارمنی، اشترودل و دنیش.
جزییات محله را می‌توان در نمای ساده خانه‌های سیمانی و آجری، پنجره‌های یک‌دست با حفاظ‌هایی قدیمی و پر نقش و نگار و درخت‌هایی که از پشت دیوار حیاط خانه‌ها دیده می‌شوند درک کرد.
زبان و صداهای کمتر شنیده شده و تابلوهایی با فونت‌هایی که دیگر کمتر در سطح شهر دیده می‌شوند. هویتی که به شدت در حال از دست رفتن است. زرکش و محله‌های اقلیت‌نشین دیگر نقاطی با هویت هستند. نقاطی برای فراموش نکردن اینکه شهر زمانی از تنوع اجتماعی چشمگیر و قابل توجهی برخوردار بوده است.
دو سه سالی هست که خبر از ثبت کوچه هلند با عنوان میراث ملی کشور به گوش می‌رسد اگرچه که چشم ما دیگر از این خبرها آب نمی‌خورد اما شاید ثبت ملی این کوچه نابسامانی‌های بصری‌اش را اصلاح کند و به تاریخچه‌اش هویت ببخشد تا نه فقط به نمادی برای دوستی ملت ایران و هلند تبدیل شود بلکه بین شهر و مردمش آشتی برقرار کند.
شما چه خاطره‌ای از محله زرکش دارید؟
نظر کاربران
محله مزخرفی هست ، همه طلبکار
زرکش باغی در غرب کرج سنقراباد داشت. اکثر کارگران زرتشتی وارمنی بود.امروزه فقط ویلایی که دهه سی ساخته شده خود نمایی می کند..
سلام من ساکن کوچه شهید اوانسیان توخیابان زرکشم میخواستتم بگم بخاطر شرایط بد اقتصادی و اجتماعی که تو ایران وجود داره اکثریت ارامنه مهاجرت کردند و تعداد کمی آنهم افراد مسن و سالمند و یا افرادی که حوصله دردسرهای، مهاجرت را ندارند تو این محل ماندند و جوان‌ها رفتند چون شرایط مهاجرتشان راحت‌تر از ما مسلمانها هست امید وارم که شرایط کشور طوری بشه که کسی آواره از کشور و خونه،زندگیش نشه
خداارامنه روحفظ کندواقعاانسانهای شریف وبزرگواری هستن باصداقت وراستگو...
همینکه خاطرات بشر دوستانش رو خوندم وزندگی گرمشان رو بسیار مهم ومن اقلیت های مذهبی رو دوست دارم هموطنان عزیز هستن
ما ایرانیان هر چی دارم ا پیامبران از کلیسا و از نماز قرآن وکتاب ها آسمان دارم
اقلیت های مذهبی آدمای خوبی هستن اهل دوز و کلک نیستن مثل اورپای ها ولی مسلمان دیدم به جای دو رو چن رو هستن توی دوز وکلک هم که نگم