روزگاری تو در دهان همه ما بودی، وسوسه‌برانگیزِ جذاب

برترین‌ها: برند «خروس‌نشان»، هر چند بسیار پر و صدا بود و در یاد و خاطره مردم ایران جا باز کرده بود، اما بی سر و صدا رفت تا به نوستالژی ملتی تبدیل شود که باید تن به رفتن خیلی چیزهای دیگر می‌داد. در این مطلب قصد داریم به تولد و مرگ آدامس خروس‌نشان در ایران بپردازیم.

ورود متفاوت‌ترین خروس تاج‌دار به ایران

صمغ درختان به عنوان اولین تنقلات جویدنی تمدن­‌های بشری توسط توماس آدامز به یک صنعت تجاری بزرگ تبدیل شد و در ایران با تاسیس کارخانه خروس نشان به عنوان یک خوراکی مدرن در میان نسل‌های جوان فراگیر شد. این کارخانه که با تولید آدامس‌ها­ی متنوع، تبلیغات و جایزه­‌هایش، خاطرات چندین نسل را شیرین و مزه‌دار کرد، با شروع دهه ۸۰ ساختمان این کارخانه توسط موسسه سوره خریداری و تبدیل به دانشکده هنر شد!

کارخانه آدامس خروس در دهه ۵۰

جلدش را که باز میکردی یک نوار قرمز رنگ دور آن بود که با عکس خروس شکل و شمایل متفاوتی گرفته بود با طعم نعنا و دارچین که روزگاری بریده عکس آن به نوعی سرگرمی بچه‌ها در آن دوره بود. همزمان تبلیغ آدامس خروس هم به نوع خود نوستالژی خاطره انگیزی بود که در آن زمان حسابی سر و صدا کرده بود. ریتم صدای تبلیغش اینگونه بود: آدامس خروس نشان، خروس نشان دوست دارم، دوست دارم!

آدامس که یک محصول وارداتی بود در اول کار خیلی مورد استقبال ایرانی‌ها قرار نگرفت. انگاره مذهبی و سنتی استفاده از آدامس را نوعی همراهی با غرب تفسیر می‌کردند. برای اولین بار آدامس توسط شرکت طوطی نشان در سال 1320 تولید و به بازار عرضه شد. مالک آن موسی کهن‌زاده از یهودیان ایران بود. طوطی نشان با تبلیغ سفید و خروس نشان توانست بازار خوبی را صنعت خوراکی ایران بدست بیاورد. یک دهه بعد کارخانه دیگری با نام تجاری طاووس نشان تاسیس شد.

آدامس‌های تولیدی این دو برند طعمشان فرق چندانی با همان جویدنی سنتی مردم یعنی سقز نداشت و تنها تفاوت آنها در بافت آدامس بود اما درباره معروف‌ترین برند تولید آدامس در ایران یعنی خروس نشان بیشتر بدانید: علی اصغر سعیدی مورخ اقتصاد در این بار می گوید: در سال 1314 شرکتی برای تولید سقز در محله جلیل آباد تهران تاسیس شد و آغاز به کار کرد تا سال 1316 شرکت سقزسازی ایران با برند تجاری خروس نشان وارد مرحله جدیدی از حیات خود شد و رسما اولین کارخانه آدامس سازی ایران شروع به کار کرد.

آدامس خروس نشان را فردی به نام پرویز بهره‌مند در کارخانه سقزسازی ایران در سرای معروف رشتی در بازار تهران تولید می‌کرد. زمان دقیقی از تاسیس کارخانه خروس نشان در دست نیست، ولی آنچه مسلم است اینکه این برند متعلق به خانواده محبوبی و شخص پرویز بهره مند است.

حالا چرا خروس‌نشان؟

دلیل انتخاب نام خروس نشان به احتمال زیاد ترکیبی از نام دو برند طوطی نشان و طاووس نشان در جهت زودتر معرفی آن به بازار بوده است. شاید هم شیوع خروس بازی و خروس داری در ایران دهه 30 انتخاب این نام را تفسیر کرد. نشان هم برای معرفی این محصول در قالب یک برند تجاری انتخاب شده است. در سال 1335 آدامس خروس نشان اولین برند موفق در این صنعت معرفی و ماندگار شد. بازار آدامس تا سال 1340 در دست برند خروس نشان بوده است. و بدون رقیب یکه تاز بازار بود و بالاخره تولید آدامس از شیوه سنتی با نام سقر به تولید صنعتی و مدرن با نام تجاری خروس نشان رسما تغییر مسیر و شکل داد.

تغییر شکل تولید باعث اثرگذاری در مصرف کننده و شهرت این برند تازه ورود به صنعت خوراکی ایران شد. آگهی که پس از رونق خروس نشان مرتب از رادیو و تلویزیون پخش می‌شد این عنوان را داشت: آدامس خروس نشان، با طعم جدید، در بسته بندی جدید».

یکی دیگر از دلایل بی رقیب بودن آدامس خروس نشان در ایران این بود که دولت‌ها از دهه 40 به بعد که تمایل به سرمایه گذاری در صنعت‌های مختلف با اقبال رو به رو شد، اجازه ورود به سرمایه گذار خارجی داده نمی‌شد چون آدامس کالای ضروری به حساب نمی آمد. آدامس خروس نشان در بسته های 4 و 6 تایی با روکش سبزرنگ و عکس خروسی که با کاکل قرمزنگ و غبغب آویزان که از گوشه چشم نگاه میکرد و نوک تیزش از نیم رخ دیده میشد به بازار عرضه شد و طرح و بسته بندی که برای همیشه در یاد و خاطره مردم ایران حک شد.

برندی مثل کفش ملی با فیل معروفش، روغن شاه پسند، ویتانا و... از جمله برندهایی بودند که با طراحی شخصیت به شهرت رسیدند. درباره لوگوی آدامس خروس نشان هم یک خروس سیاه با روکش سبز در ذهن ایرانیان جای خود را باز کرد. برای تبلیغ خروس نشان در آگهی‌های روزنامه و مجلات از زنان اغواگر استفاده می‌شد که در فروش و قبضه بازار تاثیر بسزایی داشت.

خروس‌نشان چطور به شهرت رسید؟

کودکان یکی از مهمترین جامعه هدف برند خروس نشان بود که با نقاشی و تبلیغات محیطی با تصویر دختران خردسال اقدام به جذب طیفی گسترده ای از مخاطبان خود کرده بود. شعاری که در دهه 40 و 50 رونق بازار خروس نشان تاثیر بسازایی داشت و نام این برند بار دیگر در اذهان ایرانی هک کرد این بود: هر جا هستید آدامس خروس نشان بجوید، آدامس خروس نشان لذت زندگی است.

وقتی محمد نصیری در دسته خروس وزن قهرمان وزنه برداری جهان شده بود، ترکیبی از عکس محمد نصیری و آدام خروس نشان ترفند دیگری بود برای تبلیغ این برند با استفاده از یک سلبریتی ورزشی در آگهی بازرگانی دیگری که خاطره انگیز شد آدامس خروس نشان با جام جهانی 1978 آرژانتین به دنیا معرفی شد.

یکی از لطیفه‌های مرسوم در بین مردم در دهه 50 این بود که جوجه ای وارد مغازه ای شده و می گوید آدامسی میخوام که عکس بابام  روی آن باشد! در ضرب المثل های اقتصادی هم ردپای خروس نشان قابل مشاهده است:  مثال قیمت فلان کالا و گرانی آن اینگونه سنجیده میشد که همه چی گران شد اما خروس نشان هم یه قران ماند و تغییر نکرد. اهدای قاشق و چنگال آلمانی با آرم خروس از طریق قرعه‌کشی ترفند دیگری بود که مدیران وقت خروس نشان برای قبضه بازار به کاربردند و بعدها با قاشق و چنگال خروسی شهرت یافت.

ترکیب نعنا و میوه با اسانس آمریکایی دیگر محصول خروس نشان بود که مورد استقبال قرار گرفت و پرفروش شد. یکی از معروف‌ترین برند خروس نشان آدامس سکه‌ای بود که شبیه سکه‌های یک تومانی قدیمی بود و با روکش آلومینیومی و آدماس بادکنکی که بخشی از نوستالژی جوانان دهه 50 و 60 ایرانی است. میرزا آقا محبوبی مالک اصلی خروس نشان در سال 1347 درگذشت و پس از مرگش فرزندان او کارخانه را اداره می کردند. محل کارخانه در محله آذربایجان و چهارراه خوش فعلی واقع شده بود. آرام آرام رقیب جدیدی برای خروس نشان پیدا شد که موقعیت این برند را به خطر انداخت و آن رقیب کارخانه مینو و آدامس شیک بود.

سرنوشت تلخ یک برند خاطره انگیز

داستان سقوط خروس نشان به ورود آدامس شیک به بازار آغاز شد و علی خسروشاهی با راه اندازی خط تولید آدامس شیک در کارخانه مینو را کابوس خروس نشان را تحقق بخشید. آدامس شیک نصف قیمت خروس نشان بود و با کیفیتی بهتر به بازار عرضه شد. رقابت با خروس نشان برای شیک کار سختی بود، چون همچنان مردم آدامس را با نام تجاری آدامس خروس می شناختند و خریداری می کردند. شرکت مینو با ایده طرحی به نام آقای شیک به سرعت بازار از خروس نشان گرفت و برند اول صنعت تولید آدامس شد. خروس نشان در دهه 60 افت کیفیت پیدا کرد و رسما در دهه 70 در قالب طرح خصوصی سازی به قیمت 11 میلیارد ریال واگذار و پرونده برند آدامس خروس نشان رسما مختومه شد.

150 کارگر آن با تعطیلی کارخانه دست به اعتراض زدند. و در نهایت ملک خروس نشان به دانشگاه سوره در خیایان آزادی واگذار شد، در حالی هنوز طرح و نقش خروس سیاه با کاکل قرمز بر در و دیوار این مجموعه خودنمایی می‌کرد.