به دنبال یک حیوان خانگی خاص هستید؟

همشهری جوان: یک جفت کاسکوی طوسی که شاخه ای را با چنگال خود چسبیده اند، یک خزنده بزرگ سبز رنگ با چشمانی زیبا و پوستی که یادآور عصر دایناسورهاست و مار زرد رنگ 3 متری ضخیمی که گوشه ای لمیده است و آفتاب می گیرد. اینها نه بخشی از یک فیلم هیجان انگیز و نه تصاویری از یک مستند حیات وحش اند. همین تصاویر را تا چندی پیش می توانستید در فروشگاهی نزدیک یکی از میدان های اصلی شهر تهران ببینید.

هر چند که صاحب این فروشگاه پشت تلفن تاکید می کند حالا مدتی است درگیر کار دیگری است و تا اطلاع ثانوی نمی توانید از او مار پیتون برمه ای یا ایگوانای سبز خریداری کنید اما هنوز با گشت و گذار کوچکی روی اینترنت می توانید فروشنده های گوناگونی را پیدا کنید که حیواناتی اینچنینی را با عنوان پرطمطراق «اگزاتیک پت» یا «حیوان خانگی خاص» می فروشند.

صد البته که اگر چیزی به عنوان کالا فروخته می شود، خریدارانی هم دارد. امیر که ماری را با خود از مالزی آورده می گوید این حیوان دوست داشتنی ترین جانوری است که تاکنون نگهداری کرده و بی اندازه تمیز است. سعید هم درباره پیتون 2.5 متری اش می گوید: «فقط در چشمان این حیوان نگاه کنید. از این نگاه، دوست داشتنی تر کجا می شود پیدا کرد؟ من همه لذت زندگی ام وقتی است که پیتونم دور بازویم می پیچد و خودش را بالا می کشد.»


سعید برای خرید پیتونش ۷۰۰ هزار تومان هزینه کرده است و او را آنقدر دوست دارد که عددی بیش از این را نیز برای محل زندگی اش بپردازد و ماهی چند ده هزار تومان هم خرج خورد و خوراک این مار سر به زیر رنگ پریده کند اما واقعیت آن است که این پیتون برمه ای که چون «زال» است، زنگ پوستش زرد است و محبوب خریداران حیوانات اگزاتیک و وقتی بزرگتر شود، طولش ممکن است به ۵.۶ متر هم برسد، قرار بوده جای دیگری زندگی کند و شاید به همین دلیل است که ممکن است چهره دیگری هم پیدا کند.

حتی در سایتی که به فروش این حیوانات و آموزش نگهداری از آنان مشغول است هم آمده «اگر بخواهیم به شکل صادقانه با مسئله روبرو شویم، باید بگوییم که مارهای بزرگ، توانایی به خطر انداختن جان شما را دارند و این مسئله نه تنها متوجه شما، بلکه متوجه تمام افرادی که به این مار نزدیک می شوند هم هست. چنین ماری به هیچ عنوان اسباب بازی نیست که شما بتوانید در زمان هایی که می خواهید، آن را به دوستان خود نشان داده و از سر و گردن خود آویزان کنید. آنها قادرند در صورتی که برخورد بدی با آنها کنید، به راحتی شما را بکشند.»

غذا دادن، پوست اندازی، رطوبت و دمای محل زندگی و حتی لمس کردن این حیوان هر یک نیاز به آموزش و صد البته هزینه هایی دارد که مشخص نیست چند درصد از خریداران واقعا از این آموزش ها برخوردارند و هزینه های لازم برای رعایت حداقل های زندگی حیوان دوست داشتنی شان را پرداخت می کنند.

همین مسائل هم باعث شده که خرید و فروش و نگهداری حیوانات اینچنینی مخالفان سرسخت خود را داشته باشد. مهدیه نصرتی، یکی از مخالفان این موضوع، با تاکید بر اینکه «حیوان کالا نیست که خرید و فروش شود» می گوید: «کسانی که در کار قاچاق و خرید و فروش حیوانات هستند، اصلا اهمیتی به سلامتی آنها نمی دهند. خیلی از حیوانات در این خرید و فروش ها می میرند و اگر هم زنده بمانند، اکثرا با شرایط سختی روبرو هستند که منجر به مشکلات جسمی و روحی می شود.»

به اعتقاد او کسانی که این حیوانات را به عنوان حیوان خانگی می خرند، اغلب اصلا اطلاعی از شرایط نگهداری آنها ندارند؛ چرا که اغلب این حیوانات مربوط به یک اقلیم و طبیعت خاصند و بعد از جدا شدن از آن محیط دچار مشکلات روحی و جسمی مختلف می شوند.

در خطر انقراض

البته همه دلایل مخالفان از جنس دلایل مهدیه که خود آنها را «احساسی» می داند نیست. فعالان محیط زیست و حامی حیات وحش معتقدند اصولا اسارت حیوان به طور کلی غیراخلاقی است و اینکه ما دوست داریم حیوانی را در کنار خود داشته باشیم، دلیل نمی شود او را از حق طبیعی زندگی در محیط طبیعی و اجتماعی خود که رفتارهای طبیعی اش را در آن می آموزد، محروم کنیم.


کارشناسان به این دلایل اخلاقی، دلایلی علمی هم اضافه می کنند، با این استدلال که به ویژه همزیستی انسان و حیوانات خانگی خاص، مشکلات و حتی خطرات زیادی هم برای حیوان هم برای انسان ایجاد می کند. با اینحال حتی میمون رزوس که به اعتقاد کارشناسان بدترین گونه به عنوان حیوان خانگی است و خطرات زیادی را هم برای انسان و هم برای طبیعت به دنبال دارد، در ایران خرید و فروش می شود.

خرید و فروش روباه، خارپشت گوش بلند، پرنده های شکاری و حتی پیتوین برمه ای که در فهرست در معرض خطر IUCN قرار دارد هم در بازار ایران بی رونق نیست اما حیوانات در معرض خطر انقراض در آسیبی که از این پدیده می بینند تنها نیستند.

سودجویان، جنگل های زاگرس را به آتش می کشند تا سنجاب ایرانی را زنده گیری کنند و به دست فروشندگان حیوانات خانگی برسانند. حیواناتی که آشیانشان به آتش کشیده شده و قرار است لحظه های خوشی را برای جوانان و نوجوانان ایرانی فراهم کنند.

پیش فرض های خانگی بودن یک حیوان چیست؟

شرایطی که نداریم

«واقعیت آن است که نمی شود نگهداری از حیوان خانگی را به طور کامل حذف کرد؛ چرا که به نظر می رسد هستند کسانی که به نگهداری حیوانات علاقمندند.»

این نظر دکتر ایمان معماریان، دامپزشک کلینیک حیات وحش پردیسان است که تنها راه حل مسئله نگهداری حیوانات خانگی را قانونمند کردن موضوع می داند. این حامی حقوق حیوانات توضیح می دهد: «وقتی می گوییم اگزاتیک پت، حتما باید دید چه شرایطی دارد که پت یا حیوان خانگی به شمار می رود. بنابراین اگر اصولا شرایط مربوط به حیوان خانگی را نداشته باشند، دیگر نمی توان نام پت روی آن گذاشت.»

به گفته معماریان علاوه بر پیش شرط های متعددی که در این باره باید لحاظ کرد، سه شرط اساسی برای اینکه بتوان یک حیوان را برای نگهداری در نظر گرفت وجود دارد. نخستین شرط آن است که بیماری های مشترک آن حیوان با انسان قابل کنترل باشد: «اگر حیوانی بیماری مشترک با انسان داشته باشد که امکان کنترل، پیشگیری یا درمان آن نیست، عملا نمی توان آن حیوان را به عنوان پت در نظر گرفت؛ مثلا میمون رزوس که متاسفانه خرید و فروش و نگهداری آن رواج هم پیدا کرده است.»

شرط دوم آن است که حیوان از طبیعت شکار نشده باشد و در صورت بازگشت به طبیعت نیز به آن آسیب نرساند، یعنی حیوان باید در اسارت تکثیر شده باشد و نشود آن را در طبیعت شکار کرد و در صورت رهاسازی در طبیعت گونه تهاجمی به حساب نیاید: «متاسفانه مثلا سنجاب ایرانی که خرید و فروش می شود، گونه طبیعی ایران است و همین باعث شده زنده گیری و قاچاق شود یا لاک پشت گوش قرمز که نگهداری از آن صددرصد غلط است؛ چرا که بازگشت آن به طبیعت آسیب های جدی به دنبال دارد و گونه تهاجمی است و حتی میمون رزوس هم چنین است و می تواند یک گونه تهاجمی به شمار برود.»


نکته سوم آن است که حیوان نباید در طبیعت در معرض خطر انقراض باشد؛ چرا که حتی اگر حیوانی که به فروش می رسد در اسارت تکثیر شده باشد؛ خرید آن ممکن است به سودجویانی که برای کسب درآمد به شکار آن در طبیعت دست می زنند، برای شکار و قاچاق انگیزه بدهد؛ صرفنظر از اینکه حیوانی شرایط نگهداری به عنوان حیوان خانگی را دارد یا نه، معماریان تاکید می کند که از نظر شرایط نگهداری «متاسفانه ۹۹ درصد افرادی که حیوان خانگی نگهداری می کنند، توان و شرایط نگهداری و علم نگهداری آن حیوان را ندارند. متاسفانه هیچ مرکزی هم که بتوانند آموزش ببینند وجود ندارد. البته در مورد پرنده و گربه منابع زیادی در دسترس است اما در مورد اگزاتیک پت ها این موضوع خیلی جدی است و دلیلش هم این است که ما همیشه صورت مسئله را پاک می کنیم و این رویکرد باعث می شود با قاچاق روبرو باشیم که از کنترلمان خارج است و اصلا مشخص نیست واردکننده کدام حیوان را به لحاظ علمی دارد وارد کند و کدام حیوان را حق ندارد. در همین فضای بی قانونی هم هست که مشخص نیست هر حیوانی را چطور باید نگهداری کرد.»

با اینحال شرایطی که این متخصص حیات وحش مطرح می کند، در مورد بسیاری از حیواناتی که امروزه حتی در فروشگاه ها خرید و فروش می شود صادق نیست و این علاوه بر همه پیش فرض هایی همچون وجود آمار درست از گونه های زیستی، امکان کنترل روی مناطق حفاظت شده، وجود بستر فرهنگی مناسب و مانند آن است که ناگفته پیداست جامعه ایران و طبیعت آن تا چه اندازه به این پیش فرض ها مسلح است.