آفرودسوار‌هایی که طبیعت را به نام خودشان زدند

برترین‌ها: لزوم فراگیر شدن آموزش در ورزش‌های سافاری و آفرود برای جلوگیری از آسیب رساندن به محیط زیست مهم‌ترین امری است که فدراسیون اتومبیلرانی باید با کمک متولیان این رشته ورزشی و سازمان منابع طبیعی و محیط زیست زمینه‌های آن را فراهم سازد.

چند سالی است که گروه‌های ورزشی آفرود و سافاری به صورت رسمی و غیررسمی شکل گرفته و بی‌محابا بهترین و ارزشمندترین نقاط سرزمین‌مان را هدف گرفته‌اند. در واقع ورزش آفرود و سافاری ایران با کشور‌های دیگر متفاوت است، زیرا به صورت اصولی نهادینه نشده‌اند و بیشترین آسیب را به زیست بوم‌ها می‌زنند.

«آفرود»، واژه‌ای انگلیسی است که بهترین ترجمه برای آن «بیراهه» است. از همین رو به معادل فارسی آفرود، بیراهه نورد هم می‌گویند. یعنی خروج از مسیر‌های همیشگی و جاده‌های آسفالته و رانندگی در زمینی که جاده‌ای در آن وجود ندارد. این زمین‌ها می‌تواند در دل کویر و شن‌های روان باشد یا وسط منابع طبیعی و جنگل‌های انبوه.

«سافاری» نیز که به «وحش‌گشت» مشهور است شامل، بیابانگردی و دشت‌گردی و نوعی از فعالیت طبیعت‌گردی با وسیله است که برای انجام آن اغلب از ماشین‌های دو دیفرانسیل استفاده می‌شود.

آفرود چطور به ایران وارد شد؟

شروع برنامه‌های آفرود در ایران با آغاز کار‌های تحقیقاتی در زمینه جنگل‌بانی و با ورود اولین خودرو‌های شاسی‌بلند که در اصطلاح به آن‌ها خودرو‌های دو دیفرانسیلی می‌گویند که برای جنگلبانی تهیه شده بود، در این حوزه کلید خورد.

شکار انگیزه بعدی ورود این نوع ماشین‌ها شد، این ماشین‌ها با قابلیت‌هایی که دارند این امکان را به آفرودسوار می‌دهند که هر جایی ناممکنی را برای خود ممکن کند. برخی از آفرود سواران وقتی وارد زیستگاه‌های طبیعی می‌شوند دستی هم به تفنگ می‌برند تا لذت سفر را برای خود دوچندان کنند.

عامل اصلی گسترش بی‌ضابطه این تفریح در شمال کشور اداره جنگلداری است، این نهاد با اجرای طرح‌های جنگلکاری و برداشت چوب در اکثر نقاط جنگلی شمال که سالهاست در حال اجراست با ایجاد دسترسی و اقدام به جاده سازی با ماشین‌های سنگین در شیب‌های تند راه‌هایی را ایجاد می‌کند که فقط ماشین‌های دودیفرانسل قوی مثل لندرور و لندکروز قادر به بالا رفتن از این مسیر‌ها هستند.

این مسیر‌ها باریک و پر شیب و بکر برای یک راننده آفرود بسیار جذابند و این مسیر‌ها هم اکثرا مدیریت شده نبوده و عموما قابل تردد هستند و متاسفانه مدیریت ضعیف جاده‌های تحت اختیار محیط زیست نه تنها باعث افزایش آفرود بلکه تا حد زیادی باعث شکار می‌شود.

آفرود آسیب جدی به گونه‌های جانوری می‌زند

زمانی که یک مسیر به دفعات زیاد محل عبور خودرو می‌شود، خاک آن منطقه فشرده شده و منفذ‌هایی که در زیر آن به عنوان لانه حیوانات قرار دارد؛ تخریب می‌شود و حیوانات داخل یا فرار می‌کنند و یا می‌میرند.

همچنین براساس تحقیقی که در سوئیس انجام دادیم متوجه شدیم جانوران از جاده فرار می‌کنند یعنی حیوانات جاده را به عنوان یک منطقه خطرناک می‌شناسند و از آن عبور نمی‌کنند و این موضوع به بچه‌های آن‌ها نیز منتقل می‌شود بنابراین تکلیف جاده مشخص است، اما زمانی که خودرو خارج از جاده حرکت می‌کند، حیوانات غافلگیر می‌شوند و سبب له شدن حیوانات در زیر چرخ این ماشین‌ها می‌شود، زیرا حیوانات نمی‌دانند که قرار است از این مناطق ماشین بگذرد.

همچنین در بیایان نیز از آنجا که آفتاب تند است حیواناتی همانند مارمولک‌ها، لاک پشت‌ها، گربه‌های شنی و... برای دور بودن از آفتاب در زیر خاک لانه می‌سازند و آفرود لانه آن‌ها را خراب می‌کند.

تحقیق شده است که هشت هزار جانور به یک بوته بزرگ گون وابسته هستند و از سایه و میوه‌اش استفاده می‌کنند یا در آن برای شکار کمین می‌کنند. با این حساب وقتی اتومبیل‌های آفرود از روی این بوته رد می‌شوند مشخص است که چه بلایی بر سر این جانوران می‌آید.

همچنین این خودرو‌های دو دیفرانسیلی با ایجاد سر و صدا و برهم زدن آرامش طبیعت موجب سرگردانی جانوارنی می‌شوند که مناطق زندگیشان محدود است و چند پاره شده است و برای گریز از شرایط مجبورند از جاده‌های مرگ بگذرند.

آفرود گونه‌های گیاهی را از بین می‌برد

گاهی پیش می‌آید ماشین‌های آفرود برای بالا بردن هیجان و کسب لذت بیشتر درون چاله‌های آبی که عمری تا ۱۰۰ سال دارند و آبشخور حیوانات است می‌روند و چندین ماشین از آن عبور می‌کنند و نتیجه آن چیزی جز تخریب این آبشخور‌ها نیست.

در مناطق کویری حتی روشن کردن یک چراغ ماشین و افروختن آتش حس امنیت را از حیات وحش می‌گیرد و باعث اختلال در زندگی عادیشان می‌شود شاید فقر پوشش گیاهی در کویر آسیب‌پذیری آن را نسبت به آفرود کاهش دهد، اما مشکلات دیگری به وجود می‌آورد که کم اهمیت نیست. از جمله آن می‌توان از حساسیت گربه‌سانان بزرگ، چون یوز نام برد که شرایط لازم برای جفت‌گیری آن‌ها آنقدر حساس و تاثیرگذار است که کمتر پیش می‌آید که در اسارت جفت‌گیری کنند.

در جای دیگر عبور بیش از ظرفیت اتومبیل‌ها در این گونه مناطق پیوستگی شن‌های روان از طریق ریشه گیاهان و همچنین چسبندگی طبیعی آن‌ها را از بین برده و به تشد طوفان‌های شن و یا ریزگرد‌ها کمک می‌کند.

از خشم طبیعت بترسیم

این درست است که گردشگری جنگل یکی از شاخه‌های صنعت گردشگری به شمار می‌آید و اتفاقا برای کشوری‌هایی که دارای جنگل هستند بیش از پیش حائز اهمیت است. اما امروز اعلام شده اگر مسابقات آفرود به بازی خود پایان ندهند به آسیب رساندن به عرصه‌های جنگلی ادامه دهند، در منطقه‌ای مثل هیرکانی که تازه به جمع جهانی‌ها پیوسته است بلای جان گونه‌های نادر جانوری و گیاهی می‌شوند و جنگل‌های هیرکانی از لیست جهانی خارج می‌شوند.

کارشناسان معتقدند وقتی ماشین یا هر جسم سنگینی وارد جنگل می‌شود زمین را کوبیده و وضعیت رشد گیاهان را به دشت به مخاطره می‌اندازد. در این وضعیت حتی سبزه‌ها هم به سختی رشد می‌کنند، چه برسد به درختچه و گیاهان دیگر.

طبیعت به خوبی می‌تواند از خودش محافظت کند. اگر حالا کسی بخواهد با آن دست و پنجه نرم کند حتما بازنده این میدان خواهد بود. یعنی صبر طبیعت بسیار بالاست، اما خشمش قاطع و غیرقابل کنترل. مثلا ساخت سد برای گردشگری در جای نامناسب باعث طغیان سیل و نابودی عرصه جنگلی می‌شود.

آیا آفرود تفریح گروه خاصی است؟

قدیم‌تر‌ها، کسانی به آفرود می‌رفتند که آموزش‌های نسبی و تجربی را دیده بودند. اما با ورود ماشین‌های جدید و قدرتمند‌تر و گرم شدن بازار آفرود و میزان سودی که آفرود برای تور‌های گردشگری به وجود آورده است باعث شده کسانی به این تفریح بپردازند که هیچ‌گونه آموزشی ندیده‌اند؛ و هر کسی که ماشین شاسی‌بلند کمک‌داری در اختیار دارد دل به جاده می‌زند.

برخی دوستداران آفرود این تفریح را مخصوص گروه‌های خاص نمی‌دانند چراکه با دست و پا کردن یک سرمایه کم می‌توانید وارد این گروه‌ها شوید، اما با برآورد قیمت ماشین و تجهیزات لازم برای یک سفر، آفرود سفر گرانقیمتی‌‌ست که در میان قشر متوسط و بالای جامعه رواج دارد.

خیلی از آژانس‌ها هم تور‌های آفرودی برگزار می‌کنند که اکثر تورلیدر‌های این گروه‌ها هم آموزش ندیده‌اند و با محیط زیست آشنایی ندارند. نظارت و سازماندهی این گروه‌ها توسط سازمان محیط زیست و میراث فرهنگی می‌تواند موثر باشد.

هرچه سریع‌تر باید در خصوص حضور آفرودسواران در طبیعت قوانینی تصویب شود و به مرحله اجرا برسد تا از تخریب هرچه بیشتر محیط زیست جلوگیری شود و اگر از این گونه فعالیت‌ها جلوگیری نشود به خواست خودمان خاکی که زاینده است را به سمت نابودی می‌کشانیم و به فرسایش هرچه بیشتر آن کمک مضاعف کرده‌ایم.