جوایز علمی «ایگ‌نوبل»؛ همه‌چیز درباره این جایزه عجیب

روزنامه خراسان - علیرضا کاردار: چند روز قبل مراسم اهدای جوایز علمی ایگ نوبل ۲۰۱۸ در دانشگاه هاروارد برگزار شد و برندگانِ جدید این جایزه، مشخص و اعلام شدند. جایزه ایگ‌نوبل (Ig Nobel Prize) شبیه سازی تا حدی هجوآمیزی از جایزه نوبل است که هر سال در اوایل اکتبر (تقریباً در زمان اعلام نتایج جایزه نوبل) به ۱۰ موفقیت برتر که «ابتدا باعث خنده و سپس به فکر فرورفتن مردم شود» اعطا می شود.

این جایزه توسط مجله طنز علمیِ سالنامه تحقیقات نامحتمل (Annals of Improbable Research) سازمان دهی می شود. مراسم این جایزه در دانشگاه هاروارد برگزار می شود و اجرای آن به عهده گروهی از برجستگان جایزه نوبل است. در بیشتر موارد، سعی می شود توجه مخاطبان به پدیده‌هایی جلب شود که به جنبه ای فکاهی یا غیرمنتظره از مسائل پرداخته اند. پرونده امروز زندگی‌سلام، توضیحات بیشتری درباره این جایزه علمی‌کمدی در اختیارتان می‌گذارد.

از مراسم و جایزه ایگ‌نوبل بیشتر بدانیم

هو کردنِ سخنرانی و پرتاب موشک کاغذی

نام ایگ‌نوبل متناسب با روحیه طنز حاکم بر این جایزه انتخاب شده و نوعی بازی با واژه Ignoble (در انگلیسی به معنی پست و غیراصل) است. ضمن این که با جدا کردن پیشوند Ig از nobel و تغییر بخش دوم به صورت Nobel، اشاره به جایزه نوبل هم شده است. اولین جایزه ایگ‌نوبل در سال ۱۹۹۱ میلادی به اکتشافاتی داده شد که نمی شود یا نمی توان دوباره انجام شان داد. هرسال ۱۰ جایزه در چندین رشته اعطا می شود. این رشته ها علاوه بر رشته های موجود در جایزه نوبل مانند شیمی، فیزیک، فیزیولوژی و پزشکی، ادبیات و صلح، شامل موارد دیگری ازجمله «بهداشت عمومی»، «مهندسی»، «زیست شناسی» و «پژوهش های میان رشته ای» هم می شود. در سال ۲۰۱۰ میلادی «آندره گیم» اولین کسی بود که همزمان هر دو جایزه نوبل و ایگ‌نوبل را ازآنِ خود کرد.

گفتنی است هرکدام از برندگان جایزه ایگ‌نوبل مبلغ ۱۰ تریلیون دلارِ زیمبابوه دریافت می کنند که عملاً هیچ ارزشی نخواهد داشت! یکی از شوخی های رایج در این مراسم مربوط به دختر کوچکی، با نام مستعار «میس سوئیتی پو» است که در صورتی که سخنرانی کسی طولانی شود، با صدای زیری مدام فریاد می زند «لطفاً، بس کن! حوصله ام سر رفت.» جمله پایانی سنتی مراسم این است: «اگر امسال جایزه نبردید و به ویژه اگر بردید، سال بعد موفق تر باشید!» همچنین اگر سخنرانی برنده بیشتر از یک دقیقه طول بکشد، حاضران می توانند او را هو کنند! از دیگر شوخی های مرسوم حین برگزاری مراسم، پرتاب کردن موشک های کاغذی است. در سال های قبل رسم بر این بود که پروفسور «روی گلوبر» (برنده جایزه فیزیک نوبل سال ۲۰۰۵ میلادی) عهده دار جاروکشی پس از پرتاب موشک ها باشد!

ایگ‌نوبل های مفید

مورد عجیب بوی پا و پنیر

در سال ۱۹۹۵، «رابرت می» که مشاور ارشد علمی دولت بریتانیا بود، درخواست کرد سازمان دهندگان این جایزه از اعطای آن به دانشمندان انگلیسی خودداری کنند. وی خطر به سمت مسخرگی کشیده شدن پژوهش های راستین علمی و کم اهمیت شدن این کوشش های علمی در انظار عمومی را دلیل این درخواستش اعلام کرده بود. اما یک نشریه علمی در مقاله ای استدلال های او را رد کرد. جالب است بدانیم بعضی از تحقیقاتی که برنده جایزه ایگ‌نوبل شده اند، بعدا زمینه ساز تحقیقات علمی جدی شده و بسیار مفید واقع شده است.

در سپتامبر ۲۰۰۹ میلادی، مقاله ای به عنوان «جنبه شریف ایگ‌نوبل» در نشریه The National منتشر شد که در آن آمده بود گرچه ایگ‌نوبل پژوهش های سطحی را به باد سخره می گیرد، اما تاریخ نشان داده که گاهی همین پژوهش های جزئی به کشفیات بزرگی انجامیده است. برای مثال، در سال ۲۰۰۶ پژوهشی نشان داده که پشه آنوفل به اندازه یکسانی به بوی پنیر لومبرگر کشش دارد که بوی پای انسان، که همان سال برنده جایزه ایگ‌نوبل در رشته زیست شناسی شد. درصورتی که در نتیجه مستقیم همین پژوهش بود که بعدها با استفاده از همین نوع پنیر، برای مقابله با همه گیری بیماری مالاریا، تله هایی در مناطق حساس و راهبردیِ آفریقا کار گذاشته شد.

نگاهی به برندگان ایگ‌نوبل ۲۰۱۸

از عروسک جادویی تا آدم خواری

امسال نیز در تاریخ 13 سپتامبر، برگزارکنندگان ایگ‌نوبل منتخبان خود را معرفی کردند. هیچ بعید نیست از بین تحقیقات برنده امسال نیز یافته های جدی و مفیدی در آینده به دست آید! با هم مروری داریم بر برندگانِ امسال در رشته‌های مختلف.

نخواندن دفترچه‌راهنما

ادبی| تیمی از محققان دانشگاه کوئینزلند استرالیا چیزی را دریافتند که بسیاری از ما هم دچارش هستیم: اغلب مردم به دفترچه راهنمای موجود در محصولات الکترونیکی توجه نکرده و آن را نمی خوانند!

تشابه رفتاری میان انسان و شامپانزه

انسان شناسی| دانشمندی به نام «گابریلا آلینا» وقت خود را روی بررسی رفتار و حرکات شامپانزه های باغ وحش صرف کرده و در نهایت متوجه شده این حیوانات ادای انسان هایی را درمی آوردند که ادای حیوان را درآوردند. این شامپانزه ها دوست دارند حرکات انسان ها را تقلید کنند!

رابطه ترن هوایی و سنگ کلیه

پزشکی| نتیجه پژوهش برتر این رشته به این جا ختم می شود که اگر سنگ کلیه دارید، سوار ترن هوایی شوید! ترن هوایی در دفع سنگ کلیه موثر است.

رانندگان عصبانی

صلح| تحقیق گروهی از محققان ترافیک در اسپانیا به اندازه گیری فرکانس، انگیزش و تاثیرات فریاد زدن و ناسزا گفتن به هنگام رانندگی مربوط است. این بررسی نشان داد از چهار راننده یک نفر پشت فرمان فریاد می زند یا ناسزا می گوید!

پاک سازی با بزاق

شیمی| جایزه ایگ‌نوبل شیمی به پژوهشگرانی تعلق گرفت که پی برده‌اند بزاق ماده‌ای فوق‌العاده برای پاک کردن است. البته بسیاری از انسان‌ها به طور غریزی از بزاق برای تمیز کردن و از بین بردن کثیفی استفاده می‌کنند. بسیاری از جانوران نیز از بزاق خود برای پاک کردن و تمیز کردن خود استفاده می‌کنند. پژوهشگران حال در فکر ساختن "بزاقی مصنوعی" به عنوان ماده پاک‌کننده هستند.

رژیم غذایی از طریق آدم‌خواری

تغذیه| محاسبه و مقایسه کالری گوشت انسان با دیگر گوشت های موجود در طبیعت، موضوع تحقیق جیمز کول، باستان شناس دانشگاه برایتون بوده است. وی روی بررسی رژیم غذایی انسان های عصر پارینه سنگی مطالعه زیادی کرده تا متوجه می شود میزان کالری ناشی از مصرف گوشت انسان که در دوران ماقبل تاریخ رایج بود، بسیار کمتر از کالری دریافتی از مصرف گوشت حیوانات است!

شربت و مگس میوه

زیست شناسی| تیمی از پژوهشگران دانشکده کشاورزی دانشگاه «پیتر ویتزگال» روی ماده ای کار کردند که در بدن مگس میوه یافت می شود و یک نانوگرم آن می تواند انواع شربت ها و نوشیدنی ها را فاسد کند. فایده این تحقیق هم در این است که بدانیم افتادن یک مگس میوه در لیوان نوشیدنی، تنها چندش آور یا کثیف کننده نیست بلکه فاسدکننده است.

نقش آرامش‌بخش عروسک وودوو

روان شناسی | «لیندی اچ لیانگ» و تیم تحقیقاتی اش بررسی کردند استفاده از عروسک های وودوو (جادویی) تاثیر مثبت در کاهش خشم کارمندان در محیط های کار و به ویژه رو به رویی با مدیران دارد. مثلا اگر رئیس شان به آن ها زور گفت، سوزن فرو کردن در بدن عروسک وودوو می تواند آرامشان کند! نتایج تحقیقاتی این دانشمند به بهتر شدن شرایط روحی کارمندان رسیده است.

مرور چند نمونه جالب از برندگان ایگ‌نوبل در سال‌های گذشته

از بین برندگان جایزه ایگ‌نوبل در طول سال ها، چند تایی بیشترین بازخورد و بحث را در جهان داشته اند. با هم برخی را مرور می کنیم:

پوشیدن جوراب روی کفش یا چکمه، راه حلی است که در دهه های گذشته هم استفاده می شد؛ اما سال 2010 سه دانشمند از دانشگاه اوتاگو در نیوزلند برای بررسی علمی این راهکار به ظاهر مسخره، آزمایشی ترتیب دادند. آن ها با آمارگیری متوجه شدند که وقتی افراد جوراب به پا داشته باشند، احتمال این که روی یخ لیز بخورند، کمتر از وقتی است که جوراب به پا نداشته باشند. شگفت انگیزتر (یا شاید احمقانه تر) این که این امر وقتی محقق می شود که افراد جوراب خود را روی کفش یا چکمه خود به پا کنند!

دانشمندان چهار کشور مجارستان، اسپانیا، سوئد و سوئیس برای یک تحقیق جایزه ایگ‌نوبل فیزیک را بردند. این که چرا سنگ قبر سیاه، موجب جذب سنجاقک می شود. آن ها متوجه شدند که پنج گونه سنجاقک در مجارستان به سمت سنگ قبر سیاه جذب می شوند. رفتار آن ها هم شبیه به این است که آب پیدا کرده باشند. طبق تحقیق آن ها، سنگ قبر سیاه، نور پولاریزه شده منعکس می کند. درست مثل سطح آب. در نتیجه سنجاقک ها فریب می خورند. مشکل این جاست که سنجاقک ها در آب می توانند تولید مثل کنند ولی روی سنگ قبر نه!

این تحقیق مربوط به ایگ‌نوبل پزشکی است که توسط پنج دانشمند آلمانی انجام و نتایج این پژوهش در مجله های علمی چاپ شد. در این تحقیق بررسی شد اگر دست چپ فردی احساس خارش کند، با ایستادن جلوی آینه و خاراندن دست راست، احساس خارش برطرف می شود. این روش حتی برای کسانی که بیماری پوستی هم دارند جواب می دهد.

«رابرت متیو» از دانشگاه اسون نشان داد که نان معمولا با سمت کره اش روی زمین می افتد! این پژوهش تأثیرگذار یک ایگ‌نوبل برای او در پی داشت.

«دونالد آنگر» علاوه بر به دست آوردن ایگ‌نوبل توانست به مادرش ثابت کند که شکستن قولنج، هیچ تأثیری روی انگشتان دستش نداشته چون او قولنج انگشتان دستش را شکسته اما به آرتروز مبتلا نشده است. آنگر در جدیدترین تحقیقاتش قصد دارد بفهمد آیا لازم بوده در بچگی اش این همه کلم بروکلی بخورد یا نه!

سال ۲۰۰۸، سال انگلیسی ها بود چون آن ها توانستند دو ایگ‌نوبل را به دست آورند. «چارلز اسپنس آکسفورد» توانست ثابت کند چیپس های مانده هم خوشمزه هستند. او در مقاله ای تحقیقی توانست معلوم کند که چیپس های مانده اگر با صدای قرچ قروچ زیاد خورده شوند، خوشمزه تر می شوند!

«کاترین داگلاس و پیتر راولینسون» از دانشگاه نیوکسل در کمال مسرت ثابت کردند که گاوهای اسم دار بیشتر از گاوهای بدون اسم، شیر می دهند. آن ها تحقیق شان را با عنوان «کاوشی در مشاهدات مدیران فروش درباره ارتباط انسان و دام درون مراکز دام پروری با افزایش تولید» در نشریه آنتروزوس منتشر کرده اند که برای آن ها یک ایگ‌نوبل به همراه داشت.

زمانی سقوط سیب، نیوتن را به بزرگ ترین کشف علمی تاریخ راهنمایی کرد اما پیتر براس از دانشگاه مک گیل، روی اثرات ناشی از سقوط نارگیل تحقیق کرد و برای این پژوهش تأثیر گذارش شایسته دریافت یک ایگ‌نوبل شد.

چند دانشمند از دانشگاه برن در سوئیس در مقاله ای با عنوان «آیا بطری های خالی و پر نوشابه محکم ترند و آیا آستانه شکست آن ها برای شکستن جمجمه انسان کافی است؟» که در مجله پزشکی قانونی به چاپ رسید، نشان دادند بطری های خالی بیشتر آسیب می زنند!

پژوهشی ریاضی فیزیکی با عنوان «آیا گربه ها می توانند همزمان مایع و جامد باشند» و فرموله کردن رفتار گربه ها انجام شد تا بفهمیم چرا گربه ها داخل لیوان، گرد می شوند!

شاید باور این مسئله سخت باشد اما جایزه این حوزه به گروهی از پژوهشگرانی اهدا شد که به بررسی این مسئله پرداخته بودند که اگر فردی یک لیوان قهوه در دست داشته باشد و رو به عقب گام بردارد، چه اتفاقی در فنجان قهوه وی خواهد افتاد! واقعا بسیار مفید و سرنوشت ساز است!