آیا سرمایه گذاری در بیت کوین کار درستی است؟

ماهنامه دانستنیها - سید معین عمرانی: در طول ماه های گذشته، بیت کوین با روند سرسام آوری رشد کرد. رشد بی پایه و اساس این ارز رمزپایه باعث شد بسیاری از افراد برای سرمایه گذاری در آن وسوسه شوند اما چنین سرمایه گذاری چقدر می تواند سودآور باشد؟ به عبارت دیگر، آیا این کار می تواند از نظر اقتصادی برای افراد معمولی توجیه داشته باشد؟ پروفسور «رابرت متیور» (Rrof. Matthews Robert) در این مقاله تلاش دارد پاسخی منطقی برای این پرسش پیدا کند.

۱. پول مجازی

در ماه های اخیر، تقریبا در هر نقطه ای از جهان فیزیکی و مجازی، می توان ردی از بیت کوین مشاهده کرد. بیت کوین برای برخی از مردم برابر است با آینده پول و برای برخی دیگر هم فاجعه ای است که هر لحظه، انتظارش را می کشند. با این حال، هیچ کس نمی تواند توجه جهانیان به آن و دیگر ارزهای رمزپایه و تاثیرشان را نادیده بگیرد.

طیف بسیار متنوعی از بیش از هزار ارز رمزپایه در جهان امروز وجود دارد؛ از «بیت کوین» (Bitcoin) و «لایت کوین» (Litecoin) گرفته تا «اتریوم» (Etherium) و «زدکش» (Zcash) و «یوبیگ» (Ubig). آیا باید در بازار این ارزهای رنگارنگ و جذاب، سرمایه گذاری کنیم یا از آنها دوری کنیم؟ این پرسش از ژانویه ۲۰۰۹ یعنی درست زمانی که بیت کوین ناگهان به جهان معرفی شد، مطرح بوده است.

در ابتدا، این پدیده آن قدرها هم مورد توجه قرار نگرفت. در این چند سال، انواع مختلفی از ارزهای رمزپایه ابداع و معرفی شدند، اما هیچ یک نتوانستند به اندازه بیت کوین شهرت پیدا کنند. البته به باور مخترع بیت کوین یعنی آقای «ساتوشی ناکاموتو» (Sattoshi Nakamoto)، بیت کوین با تمام نمونه های مشابهش تفاوت دارد. او مدعی بود که بیت کوین به طرز کاملا متفاوت و مستقل از دولت ها، بنگاه های نظارتی و بانک ها کار خواهد کرد و در عین حال قابل اعتماد خواهد بود.

این ادعا زمانی اهمیت بیشتری پیدا خواهد کرد که بدانیم پول واقعی چگونه عمل می کند. پول معمولی که به صورت اسکناس و سکه در دسترس همه است، به وسیله بانک های مرکزی تولید می شود و با روش های مختلف از امکان جعل شدن آن جلوگیری می شود تا هر کس بنا به نیازش، پول جعلی تولید نکند اما پول های الکترونیکی مانند سهام و وجوهی که در اینترنت رد و بدل می شوند، واقعیت فیزیکی ندارند. آنها تنها سیگنال هایی الکترونیکی هستند که می توانند به وسیله عواملی به غیر از صاحب اصلی پول، ضبط و تکرار شوند.

برای مبارزه با این مسئله، سیستم های نظارتی از واحدهایی که به نام «شرکت های تسویه وجوه» (Clearing Houses) استفاده می کنند که اطلاعات مربوط به تک تک تراکنش های الکترونیکی را ثبت و ضبط و بر فعالیت های غیر عادی در این زمینه نظارت می کنند. آنها تمام تلاش خود را می کنند تا جاعلان و کلاهبرداران نتوانند به اهداف خود برسند. با این حال، کلاهبرداران هم راه هایی برای دور زدن این سیستم ابداع کرده اند.

حال، ناکاموتو مدعی است راهی پیدا کرده که می تواند امنیت جابجایی وجوه را تضمین کند. اگر بخواهیم آن را به صورت ساده توضیح دهیم، باید بگوییم که فرایند جابجایی بیت کوین به شکلی اتفاق می افتد که از نظر ریاضی، امکان دسترسی دیگران به آن وجود ندارد. سپس این تراکنش در دفتری الکترونیکی به نام «بلاک چین» (Blockchain) ثبت می شود.

۲. دلایل محبوبیت

زمانی که بیت کوین آغاز به کار کرد، جهان در یکی از بدترین موقعیت های اقتصادی بعد از دهه ۱۹۳۰ به سر می برد. در آن زمان بانک ها به طور گسترده، به عنوان سازمان هایی پلید و خطاکار شناخته می شدند. با این حال دولت ها به آنها در بازپرداخت بدهی های شان کمک می کردند. بسیاری از مردم که معتقد بودند بانک ها باید تاوان اشتباهات خود را بپردازند، از این مسئله عصبانی بودند.

«دیوید اورل» (David Orrel) که یکی از نویسندگان کتاب «تکامل پول» (Evolution of Money) است، در این باره می گوید: «یکی از دلایلی که باعث محبوبیت بیت کوین در میان مردم شد این بود که این ایده را در ذهن آنان القا کرد که بیت کوین، توان دموکراتیک کردن اقتصاد را دارد و می تواند تا حد زیادی، قدرت را از بانک های بزرگ و قدرتمند به مردم برگرداند.»

برای بسیاری از مردم یکی از قدرتمندترین جاذبه های ارزهای رمزپایه، توانایی انجام تراکنش ها خارج از چهارچوب سیستم بانکی است. از طرف دیگر در این تراکنش ها از مالیات، ارزش افزوده و هزینه ها و کارمزدهای سنگین بانکی هم خبری نیست.

جالب است بدانید زمانی که نخستین بیت کوین ها استخراج شدند، روزنامه های انگلیس از پرداخت بدهی های چند بانک خبر دادند. البته هیچ راهی وجود ندارد که بفهمیم آیا ناکاموتو از این مسئله الهام گرفته بود یا خیر. دلیلش هم این است که هیچ کس نمی داند ناکاموتو کیست یا جاست؟ آقا یا خانم ناکاموتو در سال ۲۰۱۰ از صحنه روزگار ناپدید شد.

۳. گسترش بیت کوین

در ابتدا بیت کوین در اختیار عده کمی قرار داشت، اما به دلیل نبود تقاضا، تقریبا بی ارزش بود. زمانی که اولین فرد از بیت کوین برای خرید استفاده کرد، جنس معامله شده دو پیتزا به قیمت ۱۰ هزار بیت کوین بود. اما در طول چند ماه کم کم توجه رسانه ها به آن جلب شد. در فوریه ۲۰۱۱ قیمت هر بیت کوین به یک دلار رسید. سپس در عرض چهار ماه قیمت آن به حدود ۳۰ دلار افزایش پیدا کرد. بله، ما هم داریم به آن دو پیتزا که گران قیمت ترین پیتزاهای تاریخ بودند، فکر می کنیم.

تنها چند روز بعد، یکی از مراکز معامله بیت کوین به نام «مانت گاکس» (Mt Gox) در توکیو اعلام کرد که صدها هزار بیت کوین را از دست داده (احتمالا به سرقت رفته است. این برای اعتبار بیت کوین ضربه مهلکی بود. ارزش بیت کوین ناگهان سقوط کرد. همه تصور می کردند کار بیت کوین دیگر تمام است.

۴. ورود به دنیای تبهکاران

در مرحله بعد، تبهکاران توجه شان به آن جلب شد. آنها از این که کسی نمی توانست رد تراکنش های بیت کوین را بگیرد، بسیار خوشحال بودند. بیت کوین به پول محبوب فروشندگان مواد مخدر بدل شد زیرا به راحتی امکان پولشویی را برای بزهکاران فراهم می کرد. در مرحله بعد، کم کم سروکله ارزهای رمزپایه دیگر هم پیدا شد. کارایی آنها بیشتر بود زیرا به اندازه بیت کوین وجهه و شهرت نداشتند.

۵. ظهور اتریوم

در سال ۲۰۱۵ گروهی از برنامه نویسان به رهبری یک نابغه بیست و یکساله روس و کانادایی به نام «ویتالیک بوترین» (Vitalik Buterin)، اتریوم را به جهان معرفی کردند. اتریوم ترکیبی عجیب از یک ارز رمزپایه به نام «اتر» (Ether) و نوعی قرارداد مجازی بود. این ترکیب به افراد اجازه می داد که به عنوان نمونه، کمپین های جذب سرمایه گروهی را راه اندازی کنند.

با این حال اتریوم هم مانند بیت کوین می تواند به وسیله هکرهای مختلف به راحتی و بدون هیچ ردی، دزدیده شود. البته به دلیل این که واحدها و سازمان های نظارتی و قانونی بر آن کوچک ترین نظارت و اشرافی ندارند، امکان به سرقت رفتن و دنبال کردن قانونی بیت کوین ها به عنوان یک دارایی وجود ندارد.

۶. آینده بیت کوین

حال باید پرسید که آیا بیت کوین همان پدیده عظیمی است که بسیاری آینده را از آنش می دانند؟ از آنجا که بانک مرکزی ژاپن، آن را برای برخی معاملات مجاز می داند و شرکت های بزرگی مانند «مایکروسافت» (Microsoft) و «اکسپدیا» (Expedia) هم آن را برای فروش خدمات و محصولات قبول کرده اند، باید گفت که احتمالا گذشته تاریک بیت کوین، کم کم به فراموشی سپرده خواهد شد. با این حال، بسیاری از متخصصان هنوز قانع نشده اند ارزهای رمزپایه می توانند قابلیت و کارکرد پول های واقعی را داشته باشند اما قطعا نوسانات شدید ارزش این پول ها، محبوبیت آن را برای بسیاری از کاربران پایین خواهد آورد.

همین طور، این ارزها نخواهند توانست جای پول های رسمی و واقعی را بگیرند، زیرا دولت ها و بانک های مرکزی قادر به نظارت بر آنها نخواهند بود، در نتیجه امنیت لازم را برای به رسمیت شناختن، نخواهند داشت. بنابراین آنها در کل، آن قدرها هم گزینه خوبی برای سرمایه گذاری نخواهند بود. با این حال می توانیم مطمئن باشیم که خاطره آن دو پیتزای ده هزار بیت کوینی تاریخی، تا ابد در ذهن آن مشتری باقی خواهد ماند.

۷. سرمایه گذاری

در حال حاضر، بیت کوین، بیت کوین کش، اتریوم، لایت کوین و ریپل جزء مشهورترین ارزهای رمزپایه هستند. در زمان نوشتن این مقاله بیش از ۱۷ هزار بیت کوین استخراج شده و در گردش است. در اواسط دسامبر ۲۰۱۷ ارزش هر بیت کوین به حدود ۱۹ هزار دلار رسید. در لحظه نگارش این مقاله هم ارزش هر بیت کوین حدود ۱۵ هزار دلار است. تنها چیزی که باعث این رشد ناگهانی و شدید شد، حدسی مبتنی بر شایعه افزایش قیمت به وسیله سرمایه گذاران بود. بسیاری تصور داشتند که ارزش آن به صورت مستمر افزایش پیدا خواهد کرد. اما بیت کوین، پس از رسیدن به قله نوزده هزار دلاری، ناگهان به حدود ۱۱ هزار دلار سقوط کرد، مسئله ای که سرمایه گذاران بی تجربه از آن اطلاعی ندارند، این است که به دلیل نداشتن پشتوانه معتبر، ممکن است حباب قیمتی آن، هر لحظه و با هر خبر یا شایعه ای بترکد و سرمایه گذاران را متضرر کند.

چیزی که ارزش پول های واقعی را تعیین می کند، سیاست های کلی بانک مرکزی کشور یا کشورهای موطن آن ارز است. معمولا هر چه میزان ثبات و استحکام اقتصادی کشوری بیشتر باشد، امکان و ارزش معامله ارز آن کشور هم بیشتر خواهد بود زیرا ارزش آن، متاثر از یک سیستم قدرتمند و تزلزل ناپذیر اقتصادی است. واقعیت این است که ارزهای رمزپایه از چنین پشتیبانی برخوردار نیستند و هیچ یک از بانک های مرکزی بر فعالیت های انجام شده با آن نظارت ندارند، در نتیجه با هر شایعه ای قیمت این ارزها می تواند دچار نوسانات بی دلیل و ناگهانی شود و در روند رشد آنها تغییری بنیادین و شدید رخ بدهد.