طرح رجیستری موبایل چه ویژگی هایی دارد؟

هفته نامه همشهری جوان - سید میلاد ناظمی: پس از مدت ها بالاخره طرح رجیستری به مرحله اجرا رسیده و مهم ترین حامی اش کسی نیست جز وزیر جوان ارتباطات! آذری جهرمی با تمام توان حامی این طرح مهم است و معتقد است از طریق آن می توان مشکلات زیادی را در حوزه های قاچاق گوشی همراه، دزدی تلفن همراه، تک نرخی شدن گوشی ها و ... برطرف کند.

با همه این مزایا، اجرای این طرح باعث ترس مردم شده و خیلی ها فکر می کنند با اجرای این طرح مشکلات زیادی برای شان ایجاد می شود. بعضی ها معتقدند گوشی شان می سوزد، برخی دیگر می گویند طرح اصلا اجرایی نیست و ... به خاطر برطرف شدن این سوالات و شبهات به سراغ مهندس ادیب فر، یکی از کارشناسان فنی این طرح رفتیم و با او در مورد جزئیات این طرح بزرگ حرف زدیم.

رجیستری چیست؟

رجیستری همان طرح مبارزه سیستمی با قاچاق تلفن همراه است. در این طرح مبارزه با قاجاق تلفن همراه در سطوح مصرف انجام می گیرد و به گونه ای است که صرفه اقتصادی قاچاق از بین می رود. تا این لحظه این طرح در کشورهای زیادی مانند چین، امارات، لبنان، اوکراین و ... اجرا شده است. در رجیستری با استفاده از امکانات زیرساختی مخابرات همه گوشی های فعال اسکن می شوند و با استفاده از کدی به نام IMEI می توان آنها را شناخت. این کد مانند شماره شناسنامه برای تلفن های همراه است و توسط شرکت سازنده و به شکل منحصر به فرد صادر می شود. در بعضی از کشورها از این کد برای شناسه گوشی در طرح رجیستری استفاده می کنند.

در سال ۸۵ که برای اولین بار طرح رجیستری در ایران اجرا شد، از این کد استفاده شد اما به خاطر قابلیت کپی کردن این کد آن طرح به طور کلی شکست خورد. پس از شکست خوردن آن طرح، مسئولان وزارت ارتباطات و ستاد مرکزی مبارزه با قاچاق کالا به فکر پیدا کردن یک شناسه منحصر به فرد با ترکیب چند شناسه با هم افتادند. نهایتا تصمیم گرفتند از ترکیب شماره تلفن که یک ترکیب منحصر به فرد برای هر شخص است با IMEI استفاده کنند.

فایده طرح جیست؟

با اجرای طرج رجیستری، مبارزه با گوشی های قاچاق که حدود ۹۰ درصد گوشی های بازار را شامل می شود از مبدا صورت می گیرد و به قول معروف صرفه اقتصادی قاچاق از بین می رود. در هر سال ۱۰ میلیون گوشی تلفن همراه به شکل قاچاق وارد کشور می شود و عوارض و مالیات هیچ کدام توسط قاچاقچی ها پرداخت نمی شود. با توجه به تعداد بالای گوشی های قاجاق حداقل میزان ضرری که متوجه مردم و دولت است ۲۱۰ میلیون دلار محاسبه شده و مجموع ارزش تلفن های قاچاق یک میلیارد و ۵۰۰ میلیون دلار است.

با این حجم از سرمایه می شود اشتغال زایی زیادی انجام داد و مشکلات زیادی را در کشور حل کرد. علاوه بر مسائل اقتصادی، با راه اندازی این طرح مزاحمان تلفنی به شکل آنلاین قابل شناسایی هستند و گوشی های سرقتی هم خیلی سریع و راحت غیرفعال می شوند. این اتفاق باعث می شود سرقت گوشی به شدت کاهش یابد.

رجیستری چگونه کار می کند؟

پس از شروع به کار کامل طرح رجیستری به محض فعال شدن گوشی تلفن همراهی که به شکل قاچاق وارد کشور شده باشد، شناسایی می شود و به دارنده آن یک ماه برای پرداخت عوارض و مالیات فرصت داده می شود. اگر صاحب تلفن همراه در فرصت مقرر برای پرداخت عوارض و مالیات اقدام نکند، اپراتورهای تلفن همراه از ارائه خدمات به آن تلفن همراه خودداری می کنند.

نمونه این کار در کشورهای زیادی انجام شده و بیشتر هم به شکل گازانبری بوده است؛ مثلا در بعضی از کشورهای اروپایی به محض اجرا شدن این طرح، گوشی های قاجاق از لیست ارائه خدمات خارج شده اند. البته در بعضی از کشورهای دیگر مانند لبنان این طرح با لطافت بیشتری همراه بوده و از بعضی موارد مثل گوشی های قاچاقی که در دست مصرف کنندگان بوده چشم پوشی کرده است.

وزارت ارتباطات برای اجرای این طرح بزرگ از یک شرکت خارجی مشاوره گرفته که مجری رجیستری در کشور لبنان است. در واقع طرح اجرایی در کشور ما شباهت بسیار زیادی به لبنان دارد و توسط یک شرکت دانش بنیان داخلی اجرا می شود. ویژگی این شرکت دانش بنیان داخلی، سیستم قدرتمند شناسایی جعل آن است. این سیستم می تواند همه گوشی های موجود در شبکه را با توجه به ترکیب منحصر به فردش شناسایی و اسکن کند و پس از شروع رسمی طرح مواردی را که سعی در جعل این ترکیب کرده اند، معرفی کند.

نحوه اجرای طرح چگونه است؟

برخلاف تصوری که وجود دارد، طرح رجیستری برای گوشی های مختلف به شکل مدل به مدل انجام می شود و پس از آغاز طرح به مرور نام مدل های مختلف از برندهای مختلف تلفن همراه اعلام می شود و رجیستری برای آن مدل های خاص شروع می شود، یعنی نه تنها تمامی گوشی های بازار بلکه حتی تمام گوشی های یک برند هم به شکل ناگهانی درگیر این طرح نمی شوند. با توجه به شایع بودن قاچاق در گوشی هایی که تازه وارد بازار شده اند، وزارت ارتباطات سعی دارد طرح خود را از گوشی های جدید و نسبتا گران در برندهای مختلف شروع کند.

اجرای این طرح به این شکل است که به مرور مدل های مختلف اعلام می شوند و به فروشندگان گوشی مهلت داده می شود تا گوشی های مدل مربوطه را به فروش برسانند. البته این فرصت بسیار کوتاه و در حد چند روز است. دلیل این کار به فروش رسیدن سرمایه فروشندگان است تا متضرر نشوند.

البته وزارت ارتباطات از مدت ها پیش چنین هشداری را به آنها داده و می دانند که ممکن است برخی از گوشی های تلفن همراه شان که به شکل قاچاق وارد بازار شده اند به فروش نرسند و به همین خاطر ممکن است به فکر فعال کردن آن تلفن همراه از طریق سیم کارت خودشان بیفتند. با این کار درست است که آن گوشی موبایل فعال شده و دیگر مشمول طرح رجیستری نمی شود اما زمانی که خریدار اصلی استعلام کند، از طریق سامانه پیامکی طرح رجیستری متوجه می شود که در گذشته آن گوشی تلفن همراه با یک خط دیگر فعال شده است. یعنی فرد فروشنده دیگر نمی تواند آن تلفن همراه را به عنوان یک گوشی نو به فروش برساند و به خاطر فعال کردنش با سیم کارتی دیگر، آن گوشی تلفن همراه دست دوم به حساب می آید.

فرآیند خرید پس از اجرای طرح چگونه است؟

قبل از هر کاری برخی خرید باید به فروشگاهی مراجعه کرد که مجوز رسمی دارد و اگر هم از طریق فروشگاه های اینترنتی اقدام به خرید تلفن همراه می کنیم، باید حواس مان باشد که فروشگاه معتبری باشد و نمادهای مربوط به خرید اینترنتی و ... را داشته باشد. البته این کار یک امر عاقلانه است که ارتباط چندانی به رجیستری ندارد، چون اگر مشکلی برای یک تلفن همراه به وجود بیاید و قرار باشد تعزیرات به آن رسیدگی کند، مجوز داشتن فروشگاه یکی از مهم ترین نکاتی است که در رسیدگی لحاظ می شود.

پس از این پیش فرض باید شناسه پشت گوشی IMEI را به سرشماره ۷۷۷۷ ارسال کنیم. علاوه بر این، یک کد دستوری USSD هم پیش بینی شده که از طریق آن هم می شود اقدام کرد. در کنار این دو، سایتی هم طراحی شده که می شود با مراجعه به آن، شناسه مربوطه را اعلام کرد و استعلام گرفت. البته از آنجا که ممکن است در لحظه خرید گوشی امکان رجوع به سایت نباشد، کارگروه رجیستری بیشتر روی همان دو راه حل اصلی مانور می دهند اما به هر حال سایتی هم طراحی کرده اند که در صورت لزوم به آن مراجعه شود.

پس از این کار، خریدار پیامکی دریافت می کند که در آن اطلاعات جامعی از جمله قانونی یا غیرقانونی بودن گوشی و یا کار کرده بودن گوشی تلفن همراه، خدمات پس از فروش و ... وجود دارد. خریدار در اولین قدم متوجه می شود که اطلاعات نمایش داده شده مخصوص همان گوشی هست یا خیر.

اگر در این مرحله مشکلی وجود نداشت، خریدار می تواند درخواست باز کردن جعبه تلفن همراه را بدهد و به طور رسمی برای خرید آن مدل اقدام کند. پس از باز کردن جعبه تلفن همراه از طریق گوشی جدید و بدون نیاز به سیم کارت کد *#۴۰۶# را شماره گیری می کنیم. با این کار روی صفحه نمایش کد IMEI گوشی برای ما ارسال می شود. این کد باید با کدی که پشت تلفن همراه وجود دارد، مطابقت داشته باشد.

اگر تلفنی که خریداری شده دو سیم کارته را داشته باشد، دو کد برای خریدار نمایش داده می شد که باید عین این دو کد در پشت جعبه تلفن همراه چاپ شده باشد. در بعضی از مدل ها این کد روی باتری، پشت باتری یا حتی پشت تلفن همراه نیز ثبت شده است و می شود آن را با پیام دریافت شده توسط گوشی تطابق داد. البته بعضی از گوشی ها به خاطر وکیوم بودن چنین امکانی را ندارند و فقط می توان از طریق دو راه حل قبلی از اصالت آنها مطمئن شد. بنابراین خریدار با استعلام اصالت و پس از اطمینان از یکسان بودن کد دریافت شده با کدهای ثبت شده روی جعبه و داخل گوشی، می تواند از قاچاق نبودن گوشی تلفن همراه مطمئن شود و آن را خریداری کند. این کل فرآیندی است که خریدار باید در حین خرید به آن توجه کند و به هیچ وجه نیاز به پرداخت هزینه بیشتر یا کار بیشتری نیست.

اگر گوشی قاچاق خریداری شود، چه می شود؟

در صورت خرید یک گوشی قاچاق پیامک به آن خط ارسال می شود و صاحب آن از قاچاق بودن آن گوشی تلفن همراه باخبر می شود. در آن پیامک ذکر شده که این دستگاه قاچاق است و در مدت محدودی می تواند از خدمات اپراتوری استفاده کند. این مدت محدود که زمان خاکستری نام دارد، حدود یک ماه است. پس از این یک ماه این گوشی می تواند با سیم کارتی دیگر به مدت یک ماه فعال باشد اما بعید است کسی پیدا شود که هر ماه سیم کارتش را عوض کند تا گوشی تلفن همراهش فعال بماند.

بعضی ها می گویند گوشی می سوزد و ... اما اصلا چیزی نمی سوزد. سیم کارت که سالم و فعال است و گوشی هم کار می کند اما اپراتورها به گوشی که به شکل غیرقانونی فعال شده خدمات ارائه نمی دهند.

در این شرایط خریدار باید هر چه سریع تر گوشی تلفن همراهی را که خریداری کرده است به فروشنده بازگرداند. فروشنده مجبور است بدون قید و شرط گوشی را پس بگیرد. اما اگر در این میان مشکلی پیش بیاید، خریدار می تواند از طریق سامانه تعزیرات حکومتی پیگیر کارش باشد. به خاطر حساسیت هایی که در این ماجرا وجود دارد، سازمان تعزیرات حکومتی به شکل جدی به این موضوع رسیدگی می کند.

توریست ها چه کنند؟
مشکلی نیست

یکی از ایرادهای طرح سال ۸۵ همین گوشی های مسافری بود. بیشتر مسافرانی که به ایران سفر می کنند از سیم کارت خارجی خودشان استفاده می کنند و مشمول طرح رومینگ می شوند. آنها تا هر زمان که بخواهند می توانند بدون مشکل فعالیت کنند. البته اگر مسافر بخواهد از سیم کارت داخلی استفاده کند حدود ۳۰ روز محدودیتی ندارند و می توانند از خدمات اپراتوری استفاده کنند.

لازم به ذکر است که ما از طریق استعلامی که از سازمان گردشگری گرفتیم متوجه شدیم تورهای ایران دوازده روزه است و معمولا به ۳۰ روز نمی رسد. در حالتی غیر از شرایط ذکر شده، افرادی که قرار است مدت زیادتری در کشور بمانند، باید هنگام ورود به کشور یا پس از ورود، گوشی تلفن همراه خود را از طریق پرداخت هزینه عوارض و مالیات در دفاتر گمرک مستقر در مبادی رسمی ثبت کنند.

مخالفان شفافیت

بعضی مخالفت ها و تحرکاتی که در مخالفت با طرح رجیستری انجام می شود به گونه ای است که انگار یک نیروی پشت پرده و نامرئی نمی خواهد این طرح اجرا شود. زمانی که ۹۰ درصد گوشی های تلفن همراه در بازار قاچاق هستند، یعنی قرار است با اجرای این طرح نان خیلی از خلافکاران آجر شود؛ البته این خلافکارها دزد عادی یا خرده پا نیستند. آنها ۹۰ درصد بازار تلفن همراه را در دست دارند و این یعنی افراد قدرتمندی هستند.

این افراد به خاطر توان مالی در رسانه ها و بعضی از دستگاه ها نفوذ دارند. طبیعی است در این شرایط این افراد قدرتمند تمام توان شان را برای جلوگیری از اجرای طرح بگذارند و هر روز از طریقی سعی می کنند چوب لای چرخ این طرح بگذارند.

از طرفی وقتی تقریبا همه گوشی های بازار قاچاق است، این ذهنیت به وجود می آید که برخی از یقه سفیدها درگیر این تخلفات هستند. البته در مراجع قانونی هیچ مدرکی علیه شخص یا نهادی وجود ندارد اما زمانی که این حجم از قاچاق انجام می شود این ذهنیت به وجود می آید که یک دستگاه یا برخی از افراد مسئول در حال کارشکنی هستند. متاسفانه شرایط به گونه ای است که نه می شود به نهاد یا شخصی تهمت زد و از آن طرف نمی شود باور کرد که این حجم از تخلف، بدون همکاری افراد خاص صورت می گیرد.