توان موشکی و هسته ای کره شمالی در چه سطحی است؟

دانستنیها - محمد حسین جهان پناه: آمریکا و کره شمالی این روزها درگیر قمار خطرناکی هستند که هر لحظه می تواند جرقه جنگی تمام عیار را روشن کند؛ منازعه خطرناکی که تسلیحات هسته ای پاشنه آشیل آن هستند و خیلی راحت می تواند ابعادی فرامنطقه ای پیدا کند. این بحران پس از ماه ها تنش بر سر آزمایش های موشکی و هسته ای کره شمالی، تحرکاتی چون استقرار سپر دفاع موشکی آمریکا در کره جنوبی و خط و نشان کشیدن های پی در پی دو طرف به مرحله بی سابقه ای رسیده است.

دور جدید تحریم های آمریکا علیه کره شمالی که این بار حتی پشتیبانی متحدین سنتی کره شمالی مانند چین را هم به همراه داشت، نقشی موثر در افزایش خصومت های دو طرف داشته است. افزایش این خصومت ها به حدی بوده که تا مرز تهدید به حمله هسته ای پیش رفته است. همه این ها موجب شده تا سوالات زیادی در مورد توان موشکی و هسته ای واقعی کره شمالی پیش بیاید؛ این که واقعا توان موشکی و هسته ای این کشور کوچک شرقی آسیا در چه حد و اندازه ای است؟

علاقه موشکی

از زمان به قدرت رسیدن کیم جونگ اپل، کره شمالی بیش از سه برابر موشک های بالستیکی که در زمان حکمرانی پدرش آزمایش شده بوده، موشک آزمایش کرده است. در مورد وضعیت و شمار موشک های کره ای اطلاعات زیادی در دست نیست. با این حال می دانیم که پرشمارترین موشک میان برد کره شمالی موشک های هواسنگ -7 هستند که بردی بیش از 800 کیلومتر دارند. به این شمار باید تعداد قابل توجهی موشک کوتاه برد هواسنگ -5 و 6 را هم اضافه کرد.

علاقه کره شمالی به توسعه تسلیحات هسته ای به دوران «کیم ایل - سونگ» موسس کره شمالی و پدربزرگ رهبر کنونی این کشور باز می گردد. در اوج دوران سرد او ابتدا از شوروی و سپس چین درخواست کرد تا به کشورش در توسعه سلاح هسته ای کمک کنند. درخواستی که طبیعتا با مخالفت هر دو کشور روبرو شد. با این حال شوروی به کره شمالی کمک کرد تا زیرساخت فناوری هسته ای را توسعه دهد اما در عین حال این کشور را واداشت تا ضمن عقب نشینی از تصمیم قبلی خود برای ساخت سلاح هسته ای در سال 1985 پیمان نامه منع گسترش سلاح های هسته ای را امضا کند.

به فاصله یک سال پس از امضای این معاهده، کره شمالی اولین راکتور هسته ای خود را در یانگ بیانگ راه اندازی کرد. با این حال پایان جنگ سرد و به قدرت رسیدن «کیم جونگ ایل» (پدر رهبر کنونی) در کره خیلی زود شرایط بازی را تغییر داد. در دوران او برنامه توسعه سلاح هسته ای به صورت مخفیانه با سرعت و جدیت پی گرفته شد. وقتی اخبار تلاش کره برای توسعه سلاح هسته ای به غرب رسید، ایالات متحده آمریکا ابتدا با پیش گرفتن سیاست چماق و هویج تلاش کرد تا کره شمالی را از ادامه برنامه هسته ای نظامی اش بازدارد. این سیاست اگرچه در ابتدا با موفقیت هایی همراه بود اما با به قدرت رسیدن «جورج بوش» در آمریکا و افول زبان دیپلماسی در ابیات آمریکایی ها همه چیز به هم ریخت. به این ترتیب کره شمالی پس از کش و قوس های فراوان در سال ۲۰۰۳ پای خود را از پیمان منع گسترش تسلیحات هسته ای عقب کشید و به فاصله تنها دو سال بعد هم مدعی شد که صاحب سلاح هسته ای است.

این کشور اولین آزمایش سلاح هسته ای خود را در سال ۲۰۰۶ انجام داد و از آن زمان تا امروز چهار آزمایش هسته ای دیگر را هم به انجام رسانده است. به موازات این برنامه کره ای ها با وجود دست اندازهای فراوان، برنامه موشکی خود را هم پیش بردند؛ برنامه ای که طبیعتا هدف غایی آن ساخت موشک های میان برد و دوربرد با توانایی حمل کلاهک های هسته ای بود.

برنامه موشکی

کره شمالی برنامه موشکی خود را از اواخر دهه 70 میلادی شروع کرد. بر اساس شواهد موجود، کره شمالی در آن سال ها موفق شد تا تعداد نامشخصی موشک بالستیک کوتاه برد «Scud B» را به صورت دست دوم از مصر بخرد. موفقیت کرده در مهندسی معکوس این موشک ها تا اواسط دهه 80 میلادی زمینه توسعه سریع صنعت موشکی در این کشور را فراهم کرد، تا حدی که تا پیش از پ ایان دهه 80 میلادی، کره ای ها شروع به صادرات گونه بومی Scud B با نام «Hwasong-5» کردند، در حالی که تولید موشک دوربردتری بر پایه «Scud-C» شوروی با نام «Swasong-6» را هم شروع کرده بودند. سپس به فاصله کوتاهی در اوایل دهه 90 آنها موشک «نودونگ» (Hwasong-7) را آزمایش کردند که یک موشک میان برد سوخت مایع با برد هزار تا 1500 کیلومتر و گامی بلند برای صنعت موشکی کره بود که در ایران زمینه توسعه «شهاب -3» و در پاکستان موشک «گوری» را فراهم کرد.

به علاوه در طول این سال ها موشک های کره ای بازار صادراتی خوبی پیدا کردند، بازاری که تا اوایل دهه ۹۰ همچنان به قوت خود باقی بود. با این حال افزایش فشارهای بین المللی و همچنین توانایی مشتریان سابق در توسعه موشک های بومی رفته رفته به عمر کوتاه صادرات موشکی گسترده کره شمالی پایان داد.

البته تا این زمان برنامه موشکی کره شمالی از نظر آمریکا و بیشتر قدرت های منطقه ای موضوع چندان مهمی نبود. در واقع همه آنها بیشتر نگران توسعه برنامه هسته ای کره شمالی بودند تا برنامه موشکی اش، اما وقتی کره شمالی موشک «تائپودونگ -۱» را به عنوان یک موشک پرتابگر ماهواره در سال ۱۹۹۸ آزمایش کرد همه چیز به سرعت تغییر کرد.

با وجود فشارهای خارجی و شکست قابل توجه، آزمایش های برنامه موشک تائپودونگ ۱ و ۲ ادامه پیدا کرد. کره شمالی دلیل توسعه این موشک ها را تنها به منظور حمل ماهواره به فضا اعلام می کرد، با این حال خارج از مرزهای کره به آزمایش های این موشک ها به چشم تمرینی برای توسعه موشک های بالستیک دوربرد نگریسته می شد. در سال ۱۹۹۹ در پی مذاکرات دو طرف، کره شمالی قبول کرد تا توسعه موشک های دوربرد خود را در ازای امتیازاتی متوقف کند، در مقابل آمریکایی ها هم بخشی از تحریم های اقتصادی خود را لغو کردند.

با سر کار آمدن بوش در آمریکا و تغییر دیپلماتیک کاخ سفید و همچنین واکنش های تند پیونگ یانگ، برنامه موشکی کره هم به سرنوشت برنامه هسته ای دچار شد. کره ای ها بار دیگر آزمایش موشک های بزرگ خود را از سر گرفتند و این بار دیگر خبری از تلاش برای توسعه موشک های ماهواره بر نبود و کره شمالی دیگر رسما از توسعه موشک های دوربرد برای حمل کلاهک های هسته ای سخن می گفت.

توان موشکی

در طول دو دهه گذشته توان کره شمالی به شکل قابل توجهی گسترش پیدا کرده است. بر اساس برآوردهای کنونی، بیش از ۲۵ درصد از تولید ناخالص داخلی کره صرف هزینه های نظامی می شود که بخش عمده ای از این بودجه، سهم برنامه موشکی پر هزینه این کشور است. در طول این سال ها کره ضمن توسعه انواع جدیدی از موشک های بالستیک توجه زیادی را متوجه تحرک و آسیب پذیری موشک های بالستیک خود کرد. حاصل این تلاش تعداد قابل توجهی موشک بالستیک میان برد بود؛ موشک هایی که نقطه اوج آنها توسعه موشک های دوربرد «Pukguksong-۲» با برد سه هزار کیلومتر و «Hwasong-۱۲» و «Hwasong-۱۴» با بردی بین پنج تا ۱۲ هزار کیلومتر بود.

حالا دیگ راین موشک ها نه تنها می توانند سایه خود را به پایگاه های نظامی منطقه آمریکا در اقیانوس آرام برسانند، بلکه برای نخستین بار به راحتی به سواحل غربی آمریکا هم می رسند. با وجود این، کره شمالی برای به چالش کشیدن جدی ایالات متحده آمریکا هنوز با مشکلات تکنیکی متعددی روبروست.

چالش موشک ها

با وجود تمام اظهارات ضد و نقیض مقامات کره ای که معمولا شهرت قابل توجهی هم در مبالغه در دستاوردهای خود دارند، سخت می شود در مورد پیشرفت های اخیر موشکی و هسته ای کره به نتیجه ای رسید. بخش عمده ای از آزمایش های موشکی سال های اخیر کره آن قدرها که خود کره ای ها می گویند موفقیت آمیز نبوده اند. به عنوان نمونه برخلاف برنامه موشکی ایران، کره ای ها رویکرد شتاب زده ای دارند که یکی از عللی است که موجب شده تا ضریب موفقیت کلی آزمایش های موشکی آنها پایین تر و در نتیجه موشک های شان در عمل در بدو آزمایش از اطمینان پذیری پایین تری برخوردار باشند.

ضمن این که به خودی خود هم آزمایش های موشکی با ضریب خطای بالایی روبرو هستند. بر اساس برآوردها، موشک های تک مرحله ای سوخت مایع کره در شرایط کنونی در 80 تا 90 درصد مواقع به خوبی کار می کنند اما این ضریب در شرایط جنگی به شکل قابل توجهی افول می کند. این ضریب اعتمادپذیری در شرایط صلح برای موشک های چند مرحله ای کره به یک بازده تا 40 درصد افت می کند.

مشکل دیگر تحرک سامانه های پرتاب موشکی است. سیلوهای ثابت پرتاب موشک امروزه تاکتیکی تاریخ مصرف گذشته اند. این سیلوها در شرایط جنگی هدفی ساده برای حملات هوایی هستند مگر این که شما مانند آمریکا یا روسیه بتوانید سیلوهای خود را در عمق خاک به دور از دسترس هر کسی مخفی کنید. با این حال حتی این قدرت ها هم بیش از موشک های سیلوپرتاب خود، روی موشک های پرتاب شونده از زیردریایی های اتمی خود حساب می کنند. کره شمالی تلاش زیادی کرده است تا پرتابگرهای متحرک خود را گسترش دهد. با این حال توانایی این کشور در استفاده از پرتابگرهای متحرک برای پرتاب موشک های قاره پیمای چهل تنی اش در شرایط فعلی با تردیدهایی مواجه است. با این همه اگرچه شاید تهدید پرتاب موشک های دوربرد کره قابل رهگیری و مقابله باشد اما همچنان انبوهی از اهداف به مراتب ساده تر در برد موشک های کوتاه برد تا میان برد کره ای با تحرک و اطمینان پذیری بالاتر، قرار دارند.

کلاهک های هسته ای

مشکل کره تنها ضریب اعتمادپذیری یا محافظت از موشک ها نیست. ساخت کلاهک های هسته ای به حد کافی کوچک، برای جای دادن در موشک ها هم مشکل است. ساخت کلاهک های هسته ای کوچک با توان تخریب بالا کار ساده ای نیست. در حقیقت ساخت یک کلاهک هسته ای می تواند به مراتب پیچیده تر از ساخت یک بمب اتمی معمولی باشد. ساده ترین راه برای ساختن یک بمب اتمی ساخت یک سلاح شکافت هسته ای است؛ بمبی که با شکافت هسته های سنگین و آزاد شدن انرژی قابل توجه در نتیجه آن عمل می کند.

بمب هایی که روی هیروشیما و ناکازاکی رها شدند، از همین نوع بودند. هر چهار آزمایش اتمی کره شمالی هم از همین نوع بودند. آزمایش پنجم کره بمبی هیدروژنی بود یا دست کم آنها این طور مدعی بودند. یک سر جنگی گرماهسته ای (در اصطلاح همان بمب هیدروژنی یا ترمونوکلیر) برخلاف بمب های اتمی معمولی از گداخت هسته ای کمک می گیرد تا انفجاری بزرگ تر را تولید کند. این یعنی بمب ها می توانند در عین قدرت تخریبی به مراتب بیشتر، به شکل قابل توجهی کوچک تر باشند. با این همه هیچ مدرکی نیست که نشان دهد کره واقعا صاحب توانایی توسعه بمب هیدروژنی پیشرفته است.

با این حال کره همچنان می تواند از سرهای جنگی اتمی معمولی سبک تر با قدرت تخریب کمتر کمک بگیرد. این سرهای جنگی که طبیعتا توسعه ساده تری هم خواهند داشت، همچنان می توانند نقشی بازدارنده را در مقابل یک تهاجم زمینی یا هوایی بازی کنند. با این حال به سختی می شود گفت که آیا کره در شرایط فعلی به مرحله ای رسیده که حتی توانایی این کار را هم داشته باشد یا خیر. علاوه بر اینها، این که آیا با وجود تهدیدات مطرح شده علیه به کارگیری آنها در مقابل اهدافی مانند پایگاه نیروهای آمریکایی در گوام، کره شمالی واقعا حاضر است پیش دستانه کلید پرتاب یک سلاح هسته ای را فشار بدهد یا نه هم تا حد زیادی به حس امنیت منطقه ای این کشور باز می گردد.

همه تکنولوژی های موشکی مهمی که کره شمالی همچنان در حال توسعه آنهاست

سر جنگی هسته ای
زمان آماده شدن: همین حالا یا به زودی

بسیاری از تحلیلگران معتقدند که کره شمالی از حوالی سال 2013 توانسته بوده تا سرهای جنگی هسته ای را روی موشک های کوتاه برد خود سوار کند. این تکنولوژی طبیعتا می تواند برای ساخت و سوار کردن سرهای جنگی هسته ای روی موشک های قاره پیما هم به کار گرفته شود. بیشتر موشک های بالستیک کرده ای توانایی حمل کلاهک هسته ای، صاحب محفظه ای برای حمل سر جنگی با قطری حدود 65 سانتی متر هستند. این اندازه به حد کافی برای جا دادن یک سر جنگی اتمی ساده و اولیه کفایت می کند.

موشک قاره پیما
زمان آماده شدن: یک تا سه سال

موشک «KN-۱۴» (که گاهی اشتباها Hwasong-۱۴ هم خوانده می شود) یکی از دوربردترین موشک های بالستیک در دست توسعه کره شمالی است. این موشک، دو مرحله ای و سوخت مایع است و کمترین برد آن بیش از پنج هزار کیلومتر برآورد می شود. سوخت مایع بودن موشک به این معنی است که سوختگیری آن پیش از پرواز زمان گیر و نیازمند پمپ های بزرگی برای پمپاز سوخت خواهد بود. با این همه انتظار می رود این موشک نسبت به موشک های سوخت جامد متاخر کره ای، ساختار ساده تری داشته باشد و در عین حال بیشتر قابل اعتماد باشد. هر چند آزمایش های اولیه این موشک هم با دشواری های فراوانی همراه بوده است. در هر حال، این موشک به صورت بالقوه توانایی رسیدن به سواحل غربی آمریکا را دارد.

کلاهک موشک
زمان آماده شدن: همین حالا یا به زودی

یکی از بزرگ ترین چالش ها در طول پرواز یک موشک بالستیک قاره پیما، مرحله بازگشت آن به اتمسفر زمین است. نگه داشتن کلاهک موشک در مسیر برخورد به هدف از پیش تعیین شده آن هم در حالی که با سرعت ابرصوتی در حال پرواز است، اصلا کار ساده ای نیست. زمانی که کلاهک موشک به داخل اتمسفر باز می گردد، در اثر حرارت قابل توجه ورود به جو، لایه بسیار داغی از پلاسما سطح آن را می پوشاند. در این میان محافظت از سرهای جنگی در برابر این حرارت به وسیله سپر حرارتی و همچنین جدا شدن به موقع آن از اهمیت ویژه ای برخوردار است. آن طور که تصاویر منتشر شده از آزمایش های سال پیش و امسال کره نشان می دهد این کشور به وضوح در حال آزمایش کلاهک های بازگشت پذیر برای موشک های خود بوده است. در عمل همین مرحله مهم ترین تفاوت تکنولوژیک میان یک موشک بالستیک دوربرد و یک موشک ماهواره بر است.

موتور موشک
زمان آماده شدن چهار تا هفت سال

کره ای ها همین حالا هم در ساخت موشک های بردبلند تجربه قابل توجهی پیدا کرده اند. با این همه هنوز هم جای کار فراوانی دارند. آزمایش موشکی آنها که در ابتدای سال میلادی اخیر اتفاق افتاد پرتاب موشکی با دود فراوان را به نمایش گذاشت. این پرتاب به وضوح نشان می داد که موشک برای پرتاب خود از کاروزین استفاده کرده است. با این حال جریان خروجی از موتور موشک، نارنجی رنگ بود. این موضوع می تواند به احتمال زیاد نشانه مصرف دی متیل هیدرازین نامتقارن یا یکی از انواع دیگر هیدرازین ها باشد. این سوخت تا ۵ درصد انرژی بیشتری برای موشک تولید می کند. به علاوه به مراتب پیشرفته تر و کاربردی تر از هر سوختی است که تا به امروز انتظار می رفت کره ای ها بتوانند برای مرحله اول موشک قاره پیمای خود مصرف کنند.