هزینه های پیام رسان های فوری از کجا تامین می شود؟

ماهنامه پیشه و تجارت - محسن حسینی: سرها در گریبان است و هر کس به کاری مشغول. وقتی از دور به آنها نگاه می کنی گمان می کنی سخت در بحر تفکر غرقند و سرگرم کاری بس مهم اما واقعیت این است که شهروندن هزاره جدید، اسیر نمایشگرهای نو با نورهای درخشان شده اند. در اتوبوس و مترو، میهمانی و اداره، هر جا که فکرش را بکنی اکثریت با آنهاست که موبایل و تبلت به دست، سر به زیرند و در دنیای خود سیر می کنند.

این با «همان تنهایان» البته دور از آدمیزاد به سر نمی برند. در سال های اخیر اپلیکیشن هایی ساخته شده اند که در دسته پیام رسان های فوری جای می گیرند و به سرعت پیغامی را از یکی به دیگری می رسانند. امکانات و مزایای هر کدام جذابیت های فراوانی می سازد که باعث می شود نه تنها خود پیام که ابزار استفاده از آن نیز برای کاربران جذاب باشد.

جالب اینکه اپلیکیشن های اصلی که به عنوان پیام رسان فوری مورد استفاده قرار می گیرند، در رقابت با یکدیگر رایگان اعلام شدند و استفاده از تمام ویژگی ها و مزایای آنها برای کاربر هیچ هزینه ای را در پی نخواهد داشت.

اگر کمی از این فضای مصرفی فاصله بگیریم یک سوال بیش از دیگر مسائل خود را نمایان می کند. هدف سازندگان از ارائه خدمات «مسیجینگ» به صورت گسترده و رایگان چیست؟ آیا آنها به صورت مخفیانه از کاربری ما و وقت گذرانی در این شبکه ها پولی به جیب می زنند یا اینکه اینجا تنها یکی از سنگرهای پولشویی های وسیع دیگر است؟ شایدهم باید این نگاه بدبینانه را کنار بگذاریم و باور کنیم که افراد پشت این اپلیکیشن ها کسانی هستند که به فکر گسترش ارتباطات و طرفدار سهولت در اطلاع رسانی هستند.

دو پادشاه در اقلیم فناوری

در دنیای هزار رنگ و پر تنوع فناوری برای استفاده از یک اپلیکیشن ساده گزینه های زیادی پیش رو است اما در این بازار شلوغ و پر گزینه، «تلگرام» و «واتس آپ» دو رقیب پرطرفدار هستند. برای کاربران ایرانی تلگرام شناخته شده تر است و اما واتس آپ را به عنوان مقصد اصلی کاربران جهانی می شناسند. استفاده از این اپلیکیشن ها آنقدر فراگیرند که اصلا به نظر نمی آید که در سه چهار سال اخیر استفاده از آنها رایج شده است. مثلا تلگرام را برادران دوروف، نیکلای و پاولدر در سال ۲۰۱۳ تاسیس کردند.

پاول دوروف را به عنوان زاکربرگ روسیه می شناسند و از همین جهت نیز می توان تلگرام را شبکه اجتماعی بزرگ روسی نامید. هر چند مقر اصلی آن این روزها در برلین آلمان قرار دارد. در روزهای اول تولد پیام رسان تلگرام، سازندگان اعلام کردند که این نرم افزار در همان روزها بیش از ۱۰۰ هزار بار دانلود شده است.

بعد از تولید در مارس ۲۰۱۴ مراجعه به تلگرام به ۳۵ میلیون بار در ماه رسید که روزانه از ۱۵ میلیون کاربر فعال میزبانی می کرد. اتفاقات مختلف در سال های بعد از تولید تلگرام موجب شد اقبال عمومی به این ابزار پیام رسان بیش از گذشته شود. به عنوان نمونه در کره جنوبی نرم افزار Kakao از محبوبیت زیادی برخوردار بود اما وقتی مقام های این کشور تصمیم گرفتند که نظارت بر محتوا را افزایش دهند، کاربران زیادی از کره جنوبی به تلگرام کوچ کردند.

برای همین در سال ۲۰۱۵ تلگرام به صورت ماهانه پذیرای ۶۲ میلیون کاربر بود و ۱۲ میلیون پیم نیز در این فاصله میان کاربران رد و بدل می شد. این افزایش کاربران موجب شد سامسونگ در همان سال ۲۰۱۵ اعلام کند که از تلگرام به عنوان اپلیکیشن داخلی بعضی از گوشی های خود استفاده خواهد کرد. سامسونگ دلیل این مسئله را متن باز بودن پروژه تلگرام عنوان کرد.

تلگرام زمانی پا به عرصه فناوری گذاشت که رقیب اصلی اش واتس آپ حدود چهار سال قبل یعنی در سال ۲۰۰۹ ساخته شده بود. «برایان اکتون» و «جان کوم» موسسان اوکراینی واتس آپ بودند و انگیزه اصلی شان ساختن جایگزینی برای پیامک هایی بود که هزینه بالایی به کاربر تحمیل می کردند. موفقیت واتس آپ در سال ۲۰۱۴ به اوج خود رسید و همین مسئله موجب شد که از سوی فیس بوک، بزرگترین شبکه اجتماعی دنیا، خریده شود؛ آن هم با رقم حیرت انگیز ۱۹ میلیون دلار.

خرج و دخل پیام رسان ها

تلگرام از آغاز تولد رایگان بود و تمام امکاناتی که در اختیار کاربران قرار می داد به صورت رایگان ارائه می شد. این نکته تفاوت ابتدایی میان واتس آپ و تلگرام است، چرا که واتس آپ تنها برای یک سال رایگان بود و کاربران برای استفاده در سال بعدی باید یک دلار پرداخت می کردند. بعد از آن که واتس آپ به مجموعه فیس بوک پیوست این هزینه اندک برای کاربران نیز حذف شد.

اما واقعا درآمد این سرویس های پیام رسان فوری از کجا تامین می شود؟ در بخش سوالات متداول تلگرام در وب سایت این سرویس آمده است که این مجموعه خود را موظف می داند تمام سرویس های مرتبط با تلگرام و پیام رسانی فوری را به صورت رایگان تامین کند. همچنین این سرویس از پذیرفتن تبلیغ برای نایش در پنجره کاربران امتناع می کند. در ادامه نیز این توضیح ذکر شده است که هزینه های مورد نیاز برای تلگرام از طریق کمک های عمومی مشابه آنچه در پروژه ویکی پدیا صورت می گیرد انجام می شود.

در اپلیکیشن های مختلف، خرید داخل اپ یکی از روش هایی است که برای تامین هزینه به کار گرفته می شود اما در مورد تلگرام و پیام رسان های مشابه این روش استفاده نمی شود و تمام امکانات اپ از ابتدا و به صورت پیش فرض رایگان است.

در مورد واتس آپ نیز با اینکه توقع می رفت بابت امکاناتی مانند درخواست تاکسی یا اطلاع رسانی تاخیر پرواز، هزینه دریافت کند اما باز هم رایگان ماند و تمام امکانات این اپ نیز مجانی شد و این موجب قوت گرفتن شایعات زیادی شده است. برخی تحلیلگران بر این باورند که تعداد زیاد کاربران یعنی سرمایه. نیازی نیست از این کاربران هزینه ای به صورت مستقیم در قبال امکانات موجود دریافت شود اما به هر حال آنها سرمایه های ارزشمندی هستند.

شایعه هایی درباره کسب درآمد پیام رسان ها

سال آغاز به کار تلگرام با یک اتفاق مهم جهانی هم زمان بود. روزهایی که نام ادوارد اسنودن در صدر اخبار جهان جا گرفته بود. او که مامور سابق پلیس سایبری آمریکا بود پ س از افشای اطلاعات محرمانه تبدیل به قهرمان آزادی بیان و نظارت دولت ها بر اطلاعات شخصی کاربران شد. او بعد از آن که در دنیا مطرح شد، به نوعی تبدیل به مرجعی برای سنجش ایمنی و امنیت سیستم های کامپیوتری نام گرفت و هر از گاهی با توییت هایی که منتشر می کرد، توجه بسیاری را به خود جلب کرد.

اسنودن در یکی از این توییت ها نوشت: «تلگرام امن نیست.» اسنودن در پیام خود اشاره کرده بود استفاده از اپلیکیشن هایی که اطلاعات را روی فضای ابری ذخیره می کنند، اصلا کار درستی نیست. البته این توییت با واکنش مدیر تلگرام روبرو شد و او نیز در پاسخ نوشت: «کاربران می توانند از بخش رمزگذاری شده استفاده کنند.»

این بخش اطلاعات را به فضای ابری مورد نظر اسنودن نمی برد بلکه روی دستگاه های فرستنده و گیرنده موجود است و با پاک کردن از سوی آنها دیگر رد و نشانی از پیام به جا نخواهد ماند. اما این پیام ها که به صورت مشاجره مجازی منتشر شدند، یک دغدغه مهم را در دنیای فناوری ایجاد کردند. آیا پیام رسان ها اطلاعات کاربران را در اختیار دولت ها می گذارند؟

مدیر تلگرام زمانی که چند دولت از این کمپانی خواسته بودند تا برای مبارزه با داعش اطلاعات این گروه تروریستی را که از این پیام رسان استفاده می کند در اختیارشان بگذارد، از این کار اجتناب کرد و گفت خط قرمز تلگرام اطلاعات میلیون ها کاربری است که از این سرویس استفاده می کنند.

با وجود این درگیری ها هنوز شایعاتی به گوش می رسد که نشان می دهد تلگرام اطلاعات حساس را در مواقع ضروری به سرویس های اطلاعاتی می فروشد یا لااقل این امکان را دارد تا از این مسیر به کسب درآمد بپردازد. به هر حال تلگرام صاحب سرمایه بزرگی است. یعنی میلیون ها کاربر که شبانه روز از این سرویس استفاده می کنند. پاول دوروف اما نسبت به این شایعات واکنش تندی نشان داده و می گوید: «تلگرام تنها سرویس رایگانی نیست که هزینه های خود را از کمک های عمومی و داوطلبانه کسب می کند.»

او برای این منظور به بزرگترین دانشنامه عمومی جهان یعنی ویکی پدیا اشاره می کند و می گوید: «در حال حاضر پول کافی برای ارائه خدمات موجود است و در آینده اگر این منابع به پایان برسد با اعلام عمومی از میلیون ها کاربر خود می خواهیم که برای ادامه به ما کمک کنند.» دوروف این روش را تضمین کننده آزادی تلگرام خود می خواند.

واتس آپ که از نظر کاربران اختلاف فاحشی با تلگرام دارد، متهم است که از اطلاعات کاربران مستقیم و غیرمستقیم خود برای بهبود شرایط فیس بوک استفاده می کند. فیس بوک هنوز متهم است در دوره های مختلف از اطلاعات شخصی کاربران برای بهبود نمایش تبلیغات استفاده کرده است؛ اتهامی که البته زاکربرگ و مدیران دیگر بزرگ ترین شبکه اجتماعی دنیا همواره آن را رد می کنند اما در مورد واتس آپ این شایعات با قدرت بیشتری دنبال می شود. کاربرانی که از واتس آپ استفاده می کنند در واقع فهرست شماره های موجود روی تلفن همراه خود را به این اپلیکیشن منتقل می کنند. همین مسئله باعث افزایش کاربران واتس آپ می شود و صحبت های موجود در این سرویس و اطلاعات شخصی کاربران، بانک اطلاعاتی بزرگی را می سازد که هر مجموعه ای را به وسوسه می اندازد.

تعقیق و گریز در پیام رسان

آن فری یر - تحلیلگر آی تی: اگر سرویسی مانند پیام رسان های بزرگ داشته باشید با تعداد زیادی کاربر از سراسر دنیا که شبانه روز از سرویس مورد نظر شما استفاده می کنند، بسیار سخت است که بر این وسوسه ایستادگی کنید که سود مادی و معنوی از این سرمایه بزرگ نبرید. به عنوان مثال در سال های گذشته نظرسنجی در مورد خواسته های کاربران از پیام رسان های فوری انجام شد. در این نظرسنجی مشخصا از کاربران پرسیده شده است چقدر مایلند تا امکان جابجایی پول در پیام رسان مورد استفاده شان ایجاد شود.

نتایج این نظرخواهی در وب سایت معتبر بیزنس اپ منتشر شد و آمار نهایی بسیار شگفت انگیز بود. بیشتر کاربرانی که خواستار چنین امکانی بودند ساکن تلگرام بودند. 89 درصد از کاربران تلگرامی از این امکان استقبال کردند. وی چت، کاکائو و لاین، سرویس های بعدی بودند که بیشترین متقاضی را داشتند. حال می توان تصور کرد که چنین پاسخ هایی چه امکان ویژه ای برای گردانندگان و صاحبان پیام رسان ها ایجاد می کند.

گوگل و زیرمجموعه های آن مانند یوتیوب، فیس بوک و توییتر، شبکه های بزرگی هستند که سالانه رقم سود خود را اعلام می کنند و درباره گردش های مالی آنها مدام در رسانه ها نوشته می شود اما وقتی صحبت پیام رسان ها می شود، این شرایط متفاوت می شود. این سرویس ها به صورت محرمانه فعالیت های پشت پرده ای هم دارند که به دلیل مخفی بودن نمی توان در مورد ماهیت آنها بحث و گفتگو کرد.

چند سال پیش در برخی کشورهای اروپایی، پلیس برای برخورد با باندهای قاچاق انسان و گروه هایی که به سوءاستفاده از کودکان مشغول بودند با گوگل و فیس بوک وارد مذاکره شد و این کمپانی های بزرگ با در اختیار گذاشتن اطلاعات به انهدام این باندها کمک کردند. چیزی که همزمان با خوشحالی برای نابود کردن این افراد، نگرانی هایی را نیز ایجاد کرد. آیا پیام رسان ها و برخی شبکه های اجتماعی دیگر می توانند تصمیم بگیرند که در چه مواردی می توان اقدام به انتشار اطلاعات محرمانه کاربران کرد؟ همچنین از کجا معلوم که دولت ها برای فعالیت های سیاسی خود از این روش ها استفاده نکنند و از عناوین مجرمانه تنها برای سنگرسازی فعالیت های خود بهره نگیرند.

چیزی که باید مورد توجه کاربران قرار بگیرد این نکته است که پیام رسان ها تنها ابزاری نیستند که دولت ها و صاحبان قدرت بتوانند از اطلاعات ما سر در بیاورند. ما در شبانه روز با استفاده از فناوری های مختلف این امکان را به نهادهای گوناگون می دهیم که درباره سلیقه، عقیده و ارتباطات مان مطلع باشند و احتمالا در مواقع مورد نیازشان از آن استفاده کنند. درست مانند وقتی که روی صفحه فیس بوک دوست مان پیام تبریک تولد می نویسیم و این شبکه اجتماعی در ستون کناری خود چند فروشگاه کادویی را که می تواند پروسه هدیه خریدمان را ساده تر کند، معرفی می کند.