بارش شهابی چیست؟

برترین ها: به بهانه امروز که بارش شهابی برساوشی را شاهد هستیم، بد ندانستیم در مورد بارش شهابی و انواع و اقسام آن برایتان توضیحاتی بدهیم.

بارش شهابی در هنگام عبور سیاره زمین از میان توده‌ای از ذرات در فضا رخ می‌دهد. در این مواقع تعداد زیادی شهاب در جو زمین می‌سوزند. هر بارش شهابی در ناحیه مشخصی از آسمان اتفاق می‌افتد و به این محل کانون بارش گفته می‌شود. البته جهت حرکت شهاب‌ها متفاوت است ولی اگر مسیر آن‌ها را امتداد دهیم به کانون بارش می‌رسیم.

به دلیل دورنمای سه بُعدی، چنین به نظر می‌رسد که تمام شهاب‌هایی که از یک راستا می‌آیند، از یک نقطه گسیل می‌شوند. از جمله‌ی این بارش‌های شهابی، می‌توان از برساوشی‌ها در ماه اوت و جوزائی‌ها در دسامبر نام برد. این نام‌گذاری بر اساس صورت فلکی‌ای است که به نظر می‌رسد نقطه‌ی گسیل در آن قرار دارد. به طور میانگین، در هر ساعت می‌توان چند شهاب پراکنده را دید. در یک بارش شهابی شدید، حتی تا چند ده شهاب در دقیقه قابل رؤیت است؛ هر چند که نرخ عادی، چند ده شهاب در ساعت می‌باشد

بارش‌های شهابی معروف

در طول سال زمین در زمان‌های مشخصی از میان توده‌های ذرات عبور می‌کند. این توده ذرات معمولا بجا مانده از عبور سیارکها و دنباله‌دارها است. برخی بارش های شهابی مشهور عبارت‌اند از:

بارش شهابی اسدی

بارش شهابی اسدی یکی از مشهورترین بارش‌های شهابی است که معمولا هر ساله در فصل پائیز روی می‌دهد، و کانون بارش آن در صورت فلکی اسد به نظر می‌رسد. این بارش در شب‌های ۲۶ تا ۲۸ آبان ماه هر سال به اوج خود می‌رسد و گاه شامل ۱۰ تا ۲۰ شهاب در هر ساعت می‌شود. دنباله دار تمپل - تاتل با دوره تناوب ۳/۳۳ سال منشاء بارش شهابی اسدی است. شهاب های اسدی از سریع ترین شهاب ها هستند و به همین دلیل اغلب به رنگ سفید دیده می‌شوند.


ستاره شناسان مصر بارش اسدی را در سال ۹۰۲ میلادی مشاهده و ثبت کرده‌اند و بعدها منجمان کشورهای اسلامی، چینی، ژاپنی، فرانسوی، پرتقالی نیز آن را رصد کرده‌اند. در سال ۱۷۹۹ میلادی دریانوردان و ساکنان قاره آمریکا رصد کردند و در سال ۱۸۳۳ نیز مردم کشورهای مختلف شاهد طوفان شهابی اسدی بودند که نرخ ساعتی سرسویی در کم تر از یک شبانه روز از ۰ به ۵۰۰ هزار رسید که در تاریخ بی نظیر است و برخی مردم می پنداشتند که جهان رو به پایان است. آخرین گذر دنباله دار تمپل تاتل از مدار زمین در سال ۱۹۹۹ میلادی بود و به همین دلیل در آن سال نرخ ساعتی سرسویی این بارش شهابی به بیش از ۷ هزار رسید اما سریعا از تعداد این شهاب‌ها کم شد به طوری که نرخ ساعتی سرسویی سال ۲۰۰۰ میلادی ۴۸۰ سنجیده شد و در سال ۲۰۰۳ به زیر ۱۰۰ کاهش پیدا کرد.

گونه‌های بارش اسدی

• بارش آلفا اسدی : از ۱۳ ژانویه تا ۱۳ فوریه.

• بارش بتا اسدی : از ۱۴ فوریه تا ۲۵ آوریل.

• بارش دلتا اسدی : از ۴ اوت تا ۱۲ سپتامبر.

• بارش گاما اسدی : از ۴ اوت تا ۱۲ سپتامبر، اوج در ۲۵ اوت.

• بارش رو اسدی : زمان تقریبی ۱۴ تا ۱۵ مارس.

• بارش سیگما اسدی : از ۹ فوریه تا ۱۳ مارس.

بارش شهابی جباری

بارش شهابی جباری یکی از بارش‌های شهابی سالانه‌است که کانون بارش آن در صورت فلکی جبار به نظر می‌رسد. بارش شهابی جباری بارش خیلی مشهوری نیست اما با این وجود جالب توجه‌است. این بارش معمولا هر سال از حدود روز ۱۰ ماه مهر تا حدود روز ۱۶ ماه آبان فعال است و در حدود روز ۲۹ ماه مهر به اوج می‌رسد. سرعت میانگین شهاب‌های این بارش نسبت به کره زمین در اوقات اوج این بارش معمولا حدود ۶۶.۲ کیلومتر بر ثانیه‌است که نسبتا زیاد به شمار می‌آید اما شهاب‌های این بارش چندان روشن نیستند و در عوض از خود خاکستر بیش تری بر جا می‌گذارند. نرخ ساعتی سرسویی اوج این بارش معمولا حدود ۳۰ است که البته نرخ ساعتی سرسویی اوج هر بارش شهابی تغییر می‌کند.

منشا

دنباله‌دار پ یا دنباله‌دار هالی منشا هر دو بارش شهابی جباری و اتا دلوی است که هر دو بارش‌های شهابی چشمگیری هستند. دنباله‌دار هالی معمولا حدود هر ۷۶ سال یک بار مدار کره زمین را قطع می‌کند.


بارش شهابی جوزائی

بارش شهابی جوزایی یکی از بزرگ‌ترین بارش‌های شهابی سالانه‌است که کانون بارش آن در صورت فلکی جوزا به نظر می‌رسد. این بارش شهابی، از زمانی که بشر آن را شناخته همیشه جز چند بارش شهابی بزرگ سال بوده است و معمولا بزرگ‌ترین بارش شهابی سال می‌شود و به همین دلیل هواداران زیادی دارد. اما گاهی جای خود را به بارش‌های شهابی دیگری چون برساوشی و ربعی می‌دهد.

این بارش معمولا در حدود روز ۱۶ ماه آذر آغاز می‌یابد و در روز ۲۳ ماه آذر به اوج می‌رسد و در روز ۲۷ ماه آذر پایان می‌یابد. نرخ ساعتی سرسویی اوج این بارش تا سال ۲۰۰۰ میلادی معمولا به ۱۰۰ هم نمی‌رسید اما پس از آن به طور غیر عادی افزایش پیدا کرد و نرخ ساعتی سرسویی اوج این بارش پس از سال ۱۹۹۹ میلادی هرگز به زیر ۱۲۰ نرسیده‌است و حتی در سال ۲۰۰۳ میلادی نرخ ساعتی سرسویی این بارش به ۲۵۱.۹ رسید که در نوع خود بی نظیر بوده است.

این بارش از معدود بارش‌های شهابی است که منشأشان دنباله دار نیست و سیارک است. منشا این بارش سیارک ۱۹۸۳TB یا فایتون ۳۲۰۰ است که به نظر برخی اخترشناسان نوعی جرم به نام دنباله دار خاموش است. چگونگی تولید شهاب‌ها به دست سیارک‌ها تاکنون معما باقی مانده‌است. شهاب‌های این بارش قطر زیادی دارند و به همین دلیل این بارش شهاب‌های روشن زیادی دارد و آذرگوی‌ها در میان آنان فراوانند. سرعت میانگین شهاب‌های این بارش نسبت به سیاره زمین در اوقات اوج بارش شهابی جوزایی معمولا حدود ۳۵ کیلومتر بر ساعت است که برای یک بارش شهابی بزرگ سرعت کمی به شمار می‌آید. سیارک ۱۹۸۳TB که منشا این بارش است سالی نجومی حدود ۱.۴ سال دارد و در اوقات حضیضش با خورشید تنها در حدود ۲۱ میلیون کیلومتر با خورشید فاصله دارد که از نیم فاصله میانگین سیاره عطارد با خورشید هم کم تر است. کوتاه بودن سال نجومی این سیارک باعث می‌شود که توده ذرات این بارش به تندی تقویت شوند و به همین دلیل نرخ ساعتی سرسویی اوج این بارش زیاد تغییر نمی‌کند.

بارش شهابی برساوشی

بارش شهابی برساوشی یکی از مهم‌ترین بارش‌های شهابی سالیانه است. بیشینهٔ نرخ ساعتی سرسویی این بارش غالبا در حدود یکصد است. این بارش شهابی از تودهٔ ذرات برجای‌مانده از دنباله‌دار سوئیفت‌تاتل به وجود می‌آید و معمولا از ۲۷ام تیر تا ۳ام شهریور (بیش از یک ماه) فعال است که بازهٔ زمانی بلندی برای یک بارش شهابی به‌شمار می‌آید.

اوج این بارش شهابی معمولا هرساله در حدود ۲۲ام مرداد روی‌می‌دهد. کانون این بارش در صورت فلکی ذات الکرسی و در نزدیکی مرز آن با صورت فلکی برساوش واقع شده‌است، ولی در گذشته که اندازه‌گیری و سنجش دقیق مکان نورباران بارش‌های شهابی میسر نبود، اخترشناسان مکان کانون این بارش را در برساوش می‌دانستند و به همین دلیل آن را برساوشی نام‌گذاری کردند. به دلیل سنت پابرجایی نام‌ها در اخترشناسی، این نام نیز همچون بسیاری موارد دیگر تا به امروز حفظ‌شده و باقی‌مانده‌است.


بارش شهابی ثوری شمالی

بارش شهابی ثوری بارش شهابی سالیانه‌ای است که بر اثر برخورد ذرات برجای مانده از دنباله‌دارِ انکه با جو زمین پدید می‌آید. از آن‌جا که نقطهٔ نورباران این بارش شهابی در صورت فلکی ثور قرار دارد، اخترشناسان سال‌ها پیش آن را بارش شهابی ثوری نامیدند؛ که این نام تا به امروز باقی است.

گمان بر این است که دنباله‌دارِ انکه و شهاب‌های ثوری بقایای دنباله‌دار بسیار بزرگی هستند که در حدود بیست تا سی هزار سال پیش از هم‌پاشید و به چند تکهٔ بزرگ‌تر، و مقادیر انبوهی از مادهٔ میان‌سیاره‌ای تبدیل شد. بخش بزرگی از این مواد و قطعات حجیم هنوز در فضای داخل منظومهٔ شمسی جولان می‌دهند و هر از گاهی در دام میدان گرانشی زمین یا یکی دیگر از سیارات گرفتار می‌شوند.

در مجموع می‌توان گفت که این جریان ماده، بزرگ‌ترین جریان ماده در منظومهٔ شمسی داخلی است. به‌علت اندازهٔ زیاد این جریان، عبور زمین از میان آن چند هفته طول می‌کشد، که بارش شهابی طولانی‌مدتی را نیز در پی دارد که چند هفته طول می‌کشد، که در مقایسه با اغلب بارش‌های شهابی دیگر که بازهٔ فعالیتشان تنها چند روز است، بسیار زیاد است.


بارش شهابی شلیاقی

بارش شهابی شلیاقی یکی از بارش‌های شهابی سالانه است که کانون بارش آن در صورت فلکی شلیاق به نظر می‌رسد. این بارش شهابی معمولا در اردیبهشت به اوج خود می‌رسد و از تودهٔ ذرات باقی‌مانده از دنباله دار C/۱۸۶۱ G۱ که سال نجومی‌ای حدود ۴۱۵ سال خورشیدی دارد و در سال ۱۸۶۱ میلادی یافت شد منشأ می‌گیرد. نرخ ساعتی سرسویی اوج این بارش معمولا حدود ۲۱ است اما گاهی از ۱۵۰ بیش تر می‌شود.

این بارش نخستین‌بار در سال ۶۸۷- میلادی در جایی که اکنون در کشور چین است ثبت شد.

بارش شهابی آلفا ارابه رانی

بارش شهابی آلفا ارابه رانی یا بارش شهابی عیوقی یکی از بارش‌های شهابی سالانه‌است که کانون بارش آن در نزدیکی ستاره آلفا ارابه‌ران (عیوق) به نظر می‌رسد. این بارش شهابی معمولا هر سال از روز ۳ شهریور تا روز ۱۵ شهریور فعال است و در روز ۱۰ ماه شهریور به اوج می‌رسد.

در زمان‌های اوج این بارش شهابی میل کانون آن حدود°۴۱ و بعد آن حدود°۸۵ است. شهاب‌های این بارش با سرعت میانگین حدود ۶۶ کلیومتر بر ساعت از شهاب‌های سریع هستند. نرخ ساعتی سرسویی اوج این بارش معمولا حدود ۱۰ است اما در برخی سال‌ها به بزرگ‌ترین بارش شهابی آن سال تبدیل می‌شود مانند سال ۲۰۰۷ میلادی که نرخ ساعتی سرسویی آن به ۲۴۴ رسید که بیش از ۲ برابر نرخ ساعتی سرسویی اوج بارش شهابی برساوشی آن سال بود. منشا این بارش دنباله دار C/۱۹۱۱ N۱ است.


بارش شهابی ربعی

بارش شهابی ربعی که به آن بارش شهابی کوادرانت و بارش شهابی نطاق هم گفته‌اند یکی از پربارترین بارش‌های شهابی سال است. نرخ ساعتی سرسویی این بارش در زمان اوج، به حول و حوش ۹۰ می‌رسد و در نتیجه این بارش معمولا دومین یا سومین بارش شهابی بزرگ سال است. سرعت میانگین شهاب‌های این بارش در برابر زمین در حدود ۴۱ کیلومتر در ساعت است که نسبت به بسیاری از بارش‌های شهابی سرعت کمی به شمار می‌آید که خود باعث کم تر شدن نرخ ساعتی سرسویی این بارش است. این بارش معمولا در روز ۱۱ دی‌ماه یا روز کریسمس آغاز می‌یابد و در ۱۳ دی به اوج می‌رسد و در ۱۷ دی پایان می‌یابد. بر خلاف برخی از بارش‌های شهابی چون برساوشی که بازه زمانی خیلی بلندی دارند بازه زمانی این بارش خیلی کوتاه است. کوتاه بودن بازه زمانی این بارش نشان‌دهنده نازک بودن توده ذرات منشأ این بارش است و اگر مدار سیاره زمین کمی جابه‌جا شود نرخ ساعتی سرسویی این بارش شدیداً کم و زیاد خواهد شد.

نام گذاری

این بارش در حدود ۵۰۰ سال پیش به دست چینیان و کره‌ای‌ها شناخته شد اما کم‌کم به فراموشی سپرده شد تا این که در چند سده پس از آن دوباره شناخته شد. در آن زمان در بخشی از صورت فلکی گاوران کنونی، صورتکی با نام رُبع (Quadrans Muralis) وجود داشت. مکان آن بین سه خواهران (سه ستاره از بنات النعش) و چهارضلعی ستاره‌هایی که سرِ اژدها می‌سازد، می‌باشد.

در اوقات اوج این بارش کانون آن در صورت فلکی ربع قرار داشت وبه همین دلیل این بارش را ربعی نام گذاشتند اما پس از مدتی در تقسیم بندی جدیدی که برای تعیین پیکرهای آسمانی و جای آنان انجام شد ربع به عنوان بخشی از صورت فلکی گاوران قرار گرفت امّا نام این بارش ربعی باقی‌ماند.

منشا

منشأ این بارش در ابتدا ناشناخته بود اما پس از مدتی آن را به دنباله دار ۹۶پ نسبت دادند. در سال ۱۹۷۹ میلادی تحقیقات ثابت کردند که توده ذرات این بارش در مسیر دنباله دار C/۱۴۹۱Y۱ است و به همین دلیل این بارش را به این دنباله دار نسبت دادند. در سال ۲۰۰۳ سیارکی به نام ۲۰۰۳EH۱ یافت شد و کمی پس از آن محققان متوجه شدند که این سیارک در مسیر توده ذرات منشا این بارش حرکت می‌کند. از آن پس فرض می‌شود که دنباله دار C/۱۴۹۱Y۱ پس از مدتی به یک سیارک بدل شده که بعدها با نام ۲۰۰۳EH۱ شناخته شده و این سیارک منشا این بارش است.

بارش شهابی اتا دلوی

بارش شهابی اتا دلوی بارشی شهابی است که هر سال در فصل بهار روی می‌دهد و معمولا در حدود روز ۱۶ ماه اردیبهشت به اوج خود می‌رسد. نرخ ساعتی سرسویی اوج آن معمولا حدود ۶۰ است. دنباله دار پ یا هالی که معمولا حدود هر ۷۸ سال یک بار به حضیضش با خورشید می‌رسد و در سال ۱۹۸۶ میلادی به حضیضش با خورشید رسید این بارش و بارش شهابی جباری را درست می‌کند.

در اوقات اوج این بارش سرعت میانگین شهاب‌هایش معمولا حدود ۶۶ کیلومتر بر ثانیه‌است. کانون این بارش در اوقات اوج معمولا میلی حدود °۴/۰- و بعدی حدود °۸/۳۸۸ دارد و در نتیجه خیلی نزدیک ستاره اتا دلو است و به همین دلیل این بارش شهابی، بارشِ اتا دلوی نام دارد. این بارش با عدد ۳۱ جدول بارش‌های شهابی IAU هم شناخته می‌شود.

بارش شهابی اژدهایی

بارش شهابی اژدهایی مهرماه، که در گذشته به صورت غیررسمی با عنوان جیاکوبینیدز نیز شناخته می‌شد، بارشی شهابی است که بر اثر عبور زمین از میان رد دنباله‌دار دوره‌ای ۲۱پی/جیاکوبینی - زینر ایجاد می‌شود. این بارش شهابی هرساله در اواسط مهرماه روی می‌دهد و معمولا بین ۱۶ام و ۱۸ام مهر به اوج می‌رسد. بهترین شرایط برای رصد بارش شهابی اژدهایی، آسمان صاف و آلودگی نوری کم است. در سال‌های ۱۹۳۳ و ۱۹۴۶ نرخ ساعتی سرسویی بارش شهابی اژدهایی بسیار بیشتر از معمول شد و به هزاران شهاب در ساعت رسید. طغیان نادر در فعالیت بارش‌های شهابی هنگامی رخ می‌دهد که زمین از بخش‌های متراکم‌تر رد دنباله‌دار منشأ آن بارش شهابی عبور می‌کند، مانند سال‌های ۱۹۹۸ و ۲۰۰۵ که نرخ ساعتی سرسویی بارش شهابی اژدهایی به‌شدت افزایش یافت.