کرونا، اعتقاد به خدا را در مردم بیشتر کرد

خبرگزاری ایسنا: استاد کلام حوزه بیان کرد: کرونا اعتقاد به خداوند را در میان مردم بیشتر کرده است.

بیست و ششمین نشست از سلسله نشست‌های علمی فرهنگی چالش کرونا و زندگی مومنانه با موضوع نقش خداباوری در حیات بشر با تاکید بر وضعیت کرونایی که به همت دانشکده الهیات پردیس فارابی دانشگاه تهران و جهاددانشگاهی واحد استان قم برگزار می‌شود، جمعه شب، با حضور و ارایه بحث توسط حجت‌الاسلام والمسلمین جبرئیلی دانشیار گروه کلام پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی برگزار شد.

دکتر جبرئیلی در ابتدای این نشست گفت: کرونا نه اولین و نه آخرین و بدترین و نه سخت ترین بلایی است که بر بشر وارد شده است. البته در دوران فعلی چنین حادثه‌ای با این گستردگی دیده نشده بود.

وی افزود: کرونا هم تهدید بود هم فرصت. تهدیداتی در عرصه‌های سیاسی و فرهنگی واجتماعی و اقتصادی شکل گرفت. در حوزه دین سه تهدید شکل گرفت که شامل ایجاد شبهه، دفاع ضعیف و تبیین ناقص و انحرافی از دین و آموزه های دین بود.

دانشیار گروه کلام پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی بیان کرد: کرونا فرصت‌های را نیز پدید آورد. در همین ایام فرصتی نیز به جامعه داد. در عرصه دین ایجاد معنویت بیشتر در جامعه، تقویت باور به خدا، ارایه تحلیل‌های متنوع و روزآمد و کارآمد در عرصه دین از جمله این فرصت‌ها است.

وی گفت: در این عرصه ۶ دیدگاه شاخص را می‌توانیم بیان کنیم که البته دیدگاه های دیگری نیز در این میان وجودداشت. دیدگاه‌هایی که در این میان می توان مطرح کرد آن است که کرونا توطئه قدرت های بزرگ برای تغییر شرایط اقتصادی است. یا اینکه دسیسه سیاسی بود. بی توجهی انسان به بهداشت، بی توجهی به حفظ محیط زیست و دوری انسان از خدا و همچنین اینکه این کرونا فرستاده ای از سوی خدا برای تذکر به بشر برای اصلاح رفتارهای اخلاقی و اجتماعی بود از دیگر دیدگاه هایی بود که در این زمینه مطرح شد.

جبرئیلی با اشاره به نقش خدا در حیات بشری اظهارکرد: در این زمینه از چند وجهه می توان به بحث نگریست. نخست اینکه بحث ما کدام خدا است، اینکه خدا کجا است؟ خدا و شر و خدا و دعا نیز از جمله این بحث ها است.

پژوهشگر کلام اسلامی عنوان کرد: برای تبیین نقش خدا در حیات بشر باید به چند مقدمه اشاره کرد. نخست نقش خداوند در نظام هستی است که در سه شکل قابل تصور است. نقش اول با تصرف مستقیم است. دوم ایجاد سنن و قوانین خاص و جاری است و سوم وسائط مادی و معنوی است.

وی گفت: همگان قبول داریم که خداوند علت العلل است. دوم علم مطلق الهی و سوم اراده و حضور اراده مستمر الهی در نظام آفرینش و چهارم امکان تغییر سرنوشت بشر از جمله مباحثی است که روی آن اجماع است.

وی افزود: بر اساس دو مقدمه قبلی سه راهکار برای نقش خداوند می توانیم ارایه کنیم. اولین دیدگاه این است که خداوند را تبرئه کنیم. همان بحثی که دکتر سروش نیز به این مساله اشاره کرد که البته با نقدهای فراوانی هم همراه بود. این گروه معتقد هستند که خداوند برای سعادت اخروی است. یعنی در دنیا خداوند برای عشق بازی و راز و نیاز است.دکتر سروش خدای معرفت اندیش و معرفت اندیش را به عنوان دو نگاه به خدا ذکر کرد که در دنیا باید به دنبال معرفت اندیشی بود.

دانشیار گروه کلام پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی بیان کرد: دیدگاه دوم، دیدگاه محکوم کردن خدا است. ایده سوم نیز نظام هستی را فعل خدا می داند و همه حوادث را فعل و عمل می داند. حال نسبت به این فعل و عمل در نظام هستی و جامعه بشری، کنش های مختلفی در ایجاد و اثبات آنها نقش دارد.

وی گفت: ما انسان محور هستیم نه انسان مدار. تمام چرخ و فلک این عالم بر اساس و مدار انسان می گردد. مسخر خدا است ولی این توان را در اختیار انسان قرارداده است که همه چیز را می تواند در اختیار خود بگیرد.

جبرئیلی با اشاره به آیه ۶۱ سوره یونس یادآورشد: خداوند در این آیه می‌فرماید که چیزی بر خداوند از حوادث گذشته و فعلی و آینده پوشیده نیست. پس هر حادثه ریز و درشتی که در نظام هستی رخ می دهد در دایره علم الهی است. حضور بی وقفه خداوند در اداره عالم نیز از دیگر اصول اصلی در عالم است.

پژوهشگر کلام اسلامی عنوان کرد: یهودیان می گفتند که خداوند دنیا را آفریده و به کنار رفته است که قرآن کریم با این ایده به مخالفت پرداخت. خداوند در آیه ۶۴ سوره مائده به خوبی پاسخ این گروه را می دهد.

وی گفت: گروه سوم قائل بر این هستند که خداوند دنیا را خلق کرد ولی در نهایت اداره آن را واگذار کرد. آیات زیادی داریم که هم وسائط معنوی مثبت از جمله صدقه و... در تغییر سرونوشت انسان موثر است و هم وسائط منفی از جمله ربا و... نیز سرنوشت انسان تغییر می کند.

وی افزود: شبهاتی که در خصوص خدا و نقش خداوند وجود دارد در حدود ۹ شاخه تجمیع می‌شود. برخی از این شبهات شامل آن است که برخی اشکال می کنند که چرا خداوند به این کارها راضی می‌شود. یعنی ما نگران جان عزیزان ما هستیم ولی گویی خداوند به رنج انسان راضی می‌شود. در اینجا به صفت "محبت" یا "قدرت" شبهه وارد شد.

دانشیار گروه کلام پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی با ذکر این مطلب که خداوند به رنج بشر راضی نیست بیان کرد: در مطالعه بیان امام صادق(ع) به این نکته می رسیم که اراده و مشیت الهی وجود دارد ولی آیا هرچه بر اراده و مشیت الهی است مورد رضایت و محبت خداوند است؟ که پاسخ خیر است.

وی گفت: امام رضا(ع) از امام علی(ع) نقل کرده اند که اعمال شامل سه بخش فرایض، فضایل و معاصی است. فرایض به امر خدا، رضای خدا، قضای خدا، مشیت و علم الهی است. فضایل نیز عناصری است که در همه این امور قبل وجود دارد ولی خدا به آن دستوری نداده است ولی معاصی نه امر خدا است و نه رضای خدا است بلکه به قضا و قدر و مشیت است. یعنی هر اتفاقی که رخ می دهد محبوب و مرضی خدا نیست.

جبرئیلی یادآورشد: یکی از بهترین آثار برای تدوین بحث مراتب فعل الهی کتاب "خداشناسی در قرآن" آیت الله مصباح یزدی است که این بحث را به خوبی تبیین کرده است.

پژوهشگر کلام اسلامی با اشاره به این شبهه که چرا خداوند کاری برای بشر نمی کند، عنوان کرد: خداوند در این زمینه به خوبی کار کرده است. خداوند به انسان ماهی نداده است بلکه ماهی گیری را نیز به انسان آموخته است. جمهوری اسلامی ایران علاوه بر آسیب ها و تحریم ها و.... همت جدی به خرج داد. از رهبر معظم انقلاب تا دیگران همه دست به دست هم دادند که علی رغم این مشکلات پابه پای کشورهای بزرگ جهان حتی در برخی اوقات بهتر از آنها نقش آفرینی کند. پس خداوند نقش آفرینی خوبی در این زمینه داشته است.

وی با اشاره به نقش خداوند از طریق تصرف و ایجاد سنن، گفت: در قرآن کریم ۱۵ سنت الهی استخراج شده است که یکی از آنها جهاد و کوشش است. نصرت و تناصر، ایمان همراه با عمل همراه با صبر و.. از جمله این سنن است. بشر با کمک و نصرت الهی و ادعیه وسائط معنوی و مادی در عرصه های مختلف مشکلات خود را حل کرده است.

وی افزود: بحث دیگر این بود که آیا کرونا زمینه ساز الحاد بود؟ یعنی آیا می تواند زمینه ساز الحاد شود و خدا را از زندگی بشر بیرون کند؟ این درحالی است که کرونا اعتقاد به دین و خداوند را بیشتر کرده است. در این عرصه دو آمار از ایران و آمریکا این حقیقت را ثابت کرد. ۴۸ درصد از مردم در ایران بیان کردند که کرونا هیچ تغییر درباورداشت ما نسبت به خداوند نداشته است و ۴۷ درصد دیگر بیان می کردند که اعتقاد ما به خدا بیشتر شده است. ۳ و نیم درصد می گفتند که اعتقاد ما به دین کمتر شده است.

دانشیار گروه کلام پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی بیان کرد: در آمریکا نیز آماری ارایه شد که از ۸۰ درصد مردم دین دار آمریکا، ۳۳ درصد کرونا را پیامی از طرف خداوند معرفی کردند. ۲۶ درصد اعتقاد بیشتری به خدا پیدا کردند و ۱ درصد نیز اعتقادشان کمتر شده است.

وی گفت: طرح شبهه همیشه به معنی اعتقاد و التزام به آن نیست. مقام معظم رهبری در جمع اساتید حوزه بیان کردند که وسایل رسانه ای جدید هم فرصت هستند و هم خطر. خطری که ایشان فرمودند از یک جهت بود که ممکن است این شبهات ذهن جوانان را منحرف کند. فرصت نیز از دو جهت است که از این خطرات مطلع می شویم و دوم اینکه می توانیم پاسخ آنها را بدهیم.

جبرئیلی با تقدیر از برگزار کنندگان این نشست که به این شبهات پاسخ داده است، یادآورشد: الهیات های متنوعی نام گذاری شده است. در فضای خودمان از نیز کلام و الهیات پساکرونایی سخن گفته شد. به نظرم ما نیازی به کلام و الهیات پساکرونایی نخواهیم داشت. البته باید به شبهات به شکل بهتری پاسخ دهیم. به این دلیل که با شبهات مواجه هستیم باید ورودهای جدید هم داشته باشیم. به نظرم کرونا نمی تواند زمینه الحاد باشد.

پژوهشگر کلام اسلامی با اشاره به آثار خداباوری عنوان کرد: پس از شیوع کرونا مباحث مختلفی از جمله ادعیه و آثار قرائت آیات در سعادت و گذرکردن انسان از خطرات مطرح شد. به عنوان مثال آیت الله العظمی سید احمد خوانساری در جلد ۸۳ بحار از قول شهید روایت را نقل کردند که در هر مصیبت و سختی قرائت ۶ تا ۷ آیه را سفارش کردند که بسیار تاثیرگذار است. همه این آیات روی اصل توحید اصرار و تمرکز دارند.

وی گفت: یکی از آثار فردی تاثیرگذاری خداباوری، بحث علم و معرفت است. در این بین آثار شهید مطهری و بیانات مقام معظم رهبری تلاش های تبیینی بسیار خوبی داشته‎‌اند.

وی افزود: اثر دیگر اعتقاد به خدا، توکل به خدا است. قرآن کریم بیان می کند همه باید کار کنیم و هم به خدا توکل کنیم. نباید همیشه از خداوند توقع داشته باشیم.

دانشیار گروه کلام پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی سکینه و استقرار انسان را ازدیگر آثار خداباوری دانست و بیان کرد: یکی از مهمترین آثار خداباوری در عرصه اجتماعی، مساله مسئولیت است. در ماجرای کرونا همین عنصر مسئولیت باعث شد که این حماسه های عظیم شکل بگیرد و انسان ها به این حد از همکاری برسند.

وی گفت: حتی کسانی که قرنطینه را رعایت کردند به نوعی رعایت مسئولیت بود. اگر مسئولیت های اجتماعی در ماجرای سیزده فروردین نبود فاجعه های عظیمی شکل می گرفت.

جبرئیلی یادآورشد: مساوات و رفع هرگونه تبعیض از آثار خوبی بود که در این روزها به چشم خورد. خوشبختانه کشور ما علی رغم مشکلات اقتصادی بدون هیچ تبعیضی به همه مردم رسیدگی کرد و آنها را تامین کرد.