افول تلگرام در رکود پیام‌رسان‌های ایرانی

صبح نو نوشت: به نظر می‌رسد روال استفاده مردم از شبکه‌های اجتماعی و پیام‌رسان‌ها با وضعیت فعلی این روز‌ها تنظیم شده است. در دورانی که تلگرام مسدود شده است، پوسته‌های تلگرام بعد از حذف از گوشی‌های هوشمند توسط گوگل و البته پایان مهلت قضایی به دو پوسته اصلی تلگرام وضعیتی را به وجود آورده است که مردم سعی می‌کنند خود را با آن هماهنگ کنند. به نظر می‌رسد تب استفاده از فیلترشکن‌ها هم کم‌کم در حال فروکش کردن است و مردم خود را با پیام‌رسان‌هایی هماهنگ می‌کنند که به دردسر کمتری برای استفاده نیاز دارد.

این چیزهایی که نوشتیم بر اساس تازه‌ترین نظرسنجی ایسپاست که طی روزهای ۱۷ و ۱۸ تیرماه امسال انجام شده است. نظرسنجی‌ای که می‌گوید ۷۰ درصد مردم ایران اهل استفاده از شبکه‌های اجتماعی هستند و استفاده مردم از پیام رسان‌ها به سمت واتس‌اپ سوق پیدا کرده است، یعنی همتراز با تلگرام و البته در رتبه بعدی آ‌ن‌ها اینستاگرام است که اصولاً شبکه اجتماعی عکس‌محور محسوب می‌شود.

ابتدا لازم است اصل مطلب را بخوانیم. طبق این نظرسنجی که در روزهای ۱۷ و ۱۸ تیر ماه ۹۸ به‌صورت تلفنی با جامعه آماری شهروندان کل کشور (اعم از شهر و روستا) انجام شده است، ۷۰ درصد مردم ایران حداقل از یکی از شبکه‌های اجتماعی مجازی استفاده می‌کنند.

همچنین این نظرسنجی که به صورت تلفنی با جامعه آماری شهروندان کل کشور (اعم از شهر و روستا) انجام شده است، از پاسخگویان پرسیده: شما در حال حاضر از کدام‌یک از شبکه‌های اجتماعی استفاده می‌کنید؟ و این پاسخ‌ها را شنیده است که در رتبه نخست واتس‌اپ و در رتبه دوم تلگرام قرار دارد. طبق نظرسنجی اسفند ایسپا ۱۳۹۷ با جامعه آماری شهروندان کل کشور، استفاده از تلگرام، واتس‌اپ و اینستاگرام به ترتیب ۵۵/۹، ۲۵/۱ و ۲۵/۹ درصد بوده است. این مقدار در نظرسنجی ملی تابستانه ۱۳۹۸ در روزهای ۱۷ و ۱۸ تیرماه به ترتیب به ۴۲/۴ ، ۴۲/۸ و ۳۹/۵ درصد رسیده است.

۴۲/۸ درصد واتس‌اپ
۴۲/۴ درصد تلگرام
۳۹/۵ درصد اینستاگرام
۲/۸ درصد سروش
۲/۳ درصد فیس‌بوک
۱/۹ درصد توییتر
۰/۸ درصد لاین
۰/۷ درصد بله
۰/۶ درصد آی‌گپ
۰/۵ درصد گپ
۰/۲ درصد بیسفون
۰/۱ درصد ساینا
۳۰/۴ درصد هیچ‌یک

همان‌طور که در جدول مشاهده می‌شود، دو پیام‌رسان اصلی مورد استفاده مردم، خارجی است و رتبه سوم هم در اختیار اینستاگرام است که آن هم خارجی است. این مسأله در وهله اول یکی از دلایل بالارفتن هزینه مصرف اینترنت برای کاربران است که صرف ترافیک خارجی مورد استفاده آن‌ها می‌شود. نکته مهم رشد استفاده مردم از اینستاگرام است که هرازگاهی شایعه مسدودسازی آن به گوش می‌رسد ولی با این حال همچنان افزایش کاربر داشته است. مسأله دوم این است که در شرایطی که تلگرام به‌صورت رسمی در کشور مسدود است ولی سایر پیام‌رسان‌ها در اولویت استفاده مردم نیستند.

سومین نکته هم درباره پیام‌رسان‌های ایرانی است. فقط پیام‌رسان ایرانی‌ای که در این لیست اوضاعش بهتر است، سروش است که به مدد تبلیغات صداوسیما بعضاً مورد استفاده قرار می‌گیرد که البته درصد آن هم بالا نیست و نشان می‌دهد در این شرایط گویا نه دولت علاقه‌ای به ارتقای پیام‌رسان‌های داخلی دارد، نه خود پیام‌رسان‌ها می‌توانند از این شرایط برای بهبود خود استفاده کنند و با ایجاد خدمات بهتر کاربران را جذب کنند؛ گویی عدم علاقه دولت به مدیران پیام‌رسان‌های داخلی هم سرایت کرده است.

چندی قبل بود که آقای عباس اسوشه، معاون مرکز ملی فضای مجازی درباره حمایت از پیام‌رسان‌های داخلی این طور گفته بود: «این مسوولیت برعهده وزارت ارتباطات است؛ چراکه پیام‌رسان‌های بومی جزء خدمات شبکه ملی اطلاعات محسوب می‌شوند و وزارت ارتباطات باید به‌طورجدی‌تر به مسأله پیام‌رسان‌های بومی ورود کند. البته، تاکنون وزارت ارتباطات به‌منظور حمایت از این شبکه‌های موبایلی، کمک کرده و اقدامات مناسبی داشته است و دراین‌زمینه به این پیام‌رسان‌ها وام داده و امکانات خوبی دراختیارشان قرار داده است.

ما این موضوعات را نفی نمی‌کنیم؛ اما این حمایت‌ها باید جدی‌تر دنبال شود و همان‌طورکه دنیا در حال کمک به شبکه تلگرام است، ما نیز باید به پیام‌رسان‌های بومی کمک کنیم.» چندی پیش بود که در گزارشی با عنوان «شکست فیلترینگ تلگرام در سه‌ گام» نوشتیم که «از ابتدای مسدودسازی تلگرام، وزیر ارتباطات و رییس‌جمهوری معتقد بودند به‌دلیل سازگاری مردم با تلگرام، به زمان بیشتری برای جداکردن آنان از این پیام‌رسان و سوق‌دادن‌شان به پیام‌رسان‌های داخلی نیاز دارند.

در این فاصله هم می‌توان پیام‌رسان‌های داخلی را تقویت کرد و همزمان با حمایت از تلگرام طلایی و هاتگرام، مردم کم‌کم آماده جداشدن و انتقال به پیام‌رسان‌های داخلی می‌شوند؛ امری که درنهایت فقط آن بخش حمایت از پوسته تلگرام محقق شد و عملاً با این کار، پروژه حمایت از پیام‌رسان‌های داخلی با سر به زمین خورد و همان تعداد کاربری که در زمان مسدودسازی تلگرام جذب پیام‌رسان‌های داخلی شده بودند، عملاً با تقویت پوسته‌های تلگرام به‌وسیله دولت از آن‌ها خارج شدند.

این همه فرصت‌سوزی در شرایطی بود که دولت فقط در لفظ و به‌صورت صوری بحث حمایت از پیام‌رسان‌های داخلی را اجرا می‌کرد و عملاً یک‌به‌یک در حال خارج‌کردن آن‌ها از دور رقابت با تلگرام طلایی بود.» و حالا ثمره ان سیاست اینجا نتایج خودش را نشان می‌دهد که دیگر رمقی برای پیام‌رسان‌های داخلی نمانده است.

در رتبه پنجم این لیست، فیس‌بوک است و با اینکه سال‌هاست از استفاده گسترده مردم خارج شده ولی با این حال همچنان مورد رجوع بخشی از مردم است. بعد از فیس‌بوک ۱.۹ درصد مردم از توییتر استفاده می‌کنند که البته عدد بالایی نیست و این استفاده در بخش عظیمی از نخبگان، اهالی فرهنگ و رسانه، مسوولان دولتی و کشوری و... خلاصه شده است اما به دلیل جمع شدن عده کثیری از افراد صاحب‌نظر و البته صاحب‌نفوذ فعلاً در جامعه ما دارای ضریب نفوذ بالای تاثیرگذاری است و مطرح شدن یک موضوع در توییتر حتی می‌تواند جامعه خبری و رسانه‌ای کشور را تحت تأثیر قرار دهد و حتی بر اساس این اتفاقات و وقایع تصمیماتی هم اتخاذ می‌شود، پس با اینکه درصد استفاده مردم از توییتر کم است و در رتبه‌های پنجم به بعد قرار دارد اما نفوذ و تأثیر زیادی در بخش‌هایی از جامعه دارد.