رمز ناکامی آموزش زبان‌های خارجی در مدارس

خبرگزاری ایرنا: کارشناسان می‌گویند اراده جدی برای ارتقای کیفیت آموزش زبان انگلیسی در مدارس کشور وجود ندارد. در کنار این موضوع، نبود معلمانی که خود قادر به مکالمه به زبان انگلیسی باشند و همچنین نبود امکانات آموزشی مثل امکانات سمعی و بصری و کتاب درسی مناسب، یادگیری را برای دانش‌آموزان سخت‌تر کرده است.

دو روز پیش بود که بار دیگر طی چند سال گذشته معضل تسلط نداشتن دانش‌آموزان در مکالمه به زبان‌های خارجی با وجود مدت زمان طولانی آموزش در مدارس از سوی رئیس‌جمهوری مطرح شد؛ سخنی که به‌سرعت در فضای مجازی پخش شد و بسیاری، از مردم گرفته تا کارشناسان معتقد بودند آموزش زبان‌های خارجی در کشور ما فرمالیته است و مشکلات مربوط به آن، ریشه‌ای و به سیستم آموزشی کشورمان برمی‌گردد. این در حالی است که در کنار غفلت مدارس در آموزش زبان انگلیسی، مؤسسات خصوصی پول‌های کلانی از آموزش زبان‌های خارجی به‌ویژه زبان انگلیسی به جیب می‌زنند و والدین دانش‌آموزان هم مخالفتی با پرداخت این مبالغ ندارند و حتی آن را برای آینده فرزند خود لازم و ضروری می‌دانند.

بسیاری از کارشناسان می‌گویند عملاً اراده‌ای برای ارتقای آموزش و یادگیری زبان انگلیسی در کشور وجود ندارد، چرا که برخی معتقدند آموزش زبان‌های خارجی باعث گرایش دانش‌آموزان به فرهنگ غربی به‌ویژه کشورهای انگلیسی‌زبان می‌شود. دو سال پیش بود که همین تفکر باعث شد تا آموزش زبان انگلیسی در تمام مدارس دولتی و غیردولتی در مقطع ابتدایی تعطیل شود. این در حالی است که برخی از کارشناسان آموزشی معتقدند آموزش زبان باید از مقطع ابتدایی آغاز شود.

رضا جلالی، دبیر زبان انگلیسی مقطع دبیرستان در این باره با اشاره به این که سیستم آموزشی ما در موضوع آموزش زبان‌های خارجی کاملاً ناکارآمد است، در گفت‌وگو با ایرناپلاس‌ می‌گوید: در زبان انگلیسی ما با چهار مهارت خواندن، نوشتن، حرف زدن و شنیدن مواجهیم و اگر می‌خواهیم دانش‌‌آموز بتواند خوب بشنود و خوب حرف بزند باید از همان مقطع ابتدایی و راهنمایی یادگیری دو مهارت شنیدن و حرف زدن را شروع کند تا در مقطع دبیرستان روی مهارت‌های نوشتن و خواندن تمرکز شود. به گفته جلالی در حال حاضر هیچ برنامه مدونی در مقاطع مختلف وجود ندارد و دانش‌آموز در مقاطع مختلف کاملاً بلاتکلیف است.

مسئله فقط مربوط به زبان‌های خارجی نیست

محبوبه شاکرسرای معلم زبان انگلیسی است که البته معتقد است در کشور ما وقتی دانش‌آموزان از مدرسه فارغ‌التحصیل می‌شوند، در هیچ زمینه‌ای تبحر کافی ندارند و این مسئله فقط مربوط به درس زبان انگلیسی نیست. البته در موارد خاص برخی دانش‌آموزان در ریاضی یا دروس دیگر کاملاً مسلط هستند. اما از آنجا که زبان انگلیسی همراه با تکلم است و از این طریق دانش‌آموز ارزیابی می‌شود، نمود بیشتری دارد.

شاکرسرای در گفت‌وگو با ایرناپلاس می‌گوید: جدا از این مسئله، موضوعی که در رابطه با آموزش زبان در کشور وجود دارد این است که گویا در سیستم آموزشی کشور اراده لازم برای آموزش و یادگیری زبان خارجی وجود ندارد. چون بر اساس تصورات موجود، همراه با آموزش زبان به شیوه‌های متفاوتی که در جریان است، فرهنگ بیگانه وارد کشور می‌شود و دانش‌آموزان خودآگاه و ناخودآگاه جذب آن فرهنگ می‌شوند. از نظر بنده این تصور نابه‌جا است و اینکه ما بخواهیم با بی‌اعتنایی به آموزش زبان انگلیسی در مدارس با تهاجم فرهنگی مقابله کنیم غلط است و مطمئناً می‌توان روش‌های مؤثرتری در مدارس و خانواده اتخاذ کرد.

این معلم زبان انگلیسی ادامه می‌دهد: با وجود اینکه آن‌طور که باید و شاید درباره آموزش زبان در مدارس سرمایه‌گذاری نمی‌شود، ناخودآگاه می‌بینیم این فرهنگ برای برخی دانش‌آموزان و جوانان ما نسبتاً جذاب شده است، پس مشکل جای دیگر است و ما نمی‌توانیم این موضوع را به نبود انگیزه در دانش‌آموز نسبت بدهیم. به گفته شاکرسرای در راستای همین تفکر غلط سیستم آموزشی، تلاش چندانی برای گسترش و ایجاد روش‌های آموزشی و ایجاد زیرساخت‌های لازم برای آموزش زبان انگلیسی انجام نمی‌شود.

فقط ۲۰ درصد معلمان انگلیسی قادر به تکلم هستند

همیشه این سؤال وجود دارد که آیا معلمان ما هم یکی از مقصران مسلط نبودن دانش‌آموزان به زبان انگلیسی هستند یا نه؟ دانش‌سرای در پاسخ به این سؤال می‌گوید: به نظر من از جمله ابزارهای ضروری و یکی از اساسی‌ترین آن‌ها وجود دبیران مسلط است که توانایی آموزش داشته باشند. متأسفانه اغلب دبیران ما چارچوبی برای آموزش زبان دارند که بیشتر روی پایه گرامر کار می‌کنند، به‌ویژه که این موضوع در گذشته خیلی رایج بوده است. در واقع درصد کمی از آن‌ها مسلط به تکلم زبان انگلیسی بوده و من به‌جرئت می‌توانم بگویم که تنها ۲۰ درصد از دبیران زبان ما مسلط به مکالمه زبان هستند. بنابراین ما نمی‌توانیم انتظاری از دانش‌آموزی داشته باشیم که تعلیم دهنده مناسبی ندارد.

شاکرسرای می‌افزاید: دبیر باید دوره آموزشی بگذراند و انگیزه‌های لازم ایجاد شود و خودش به درس‌ها مسلط باشد تا ما انتظار داشته باشیم خروجی مناسبی از آموزش او ببینیم. من فکر می‌کنم اگر معلم‌های ما مسلط باشند انگیزه لازم برای یادگیری زبان را در دانش‌آموزان وجود دارند. دبیران باید در دوره‌های آموزشی کاربردی نه به شکل دوره‌های آموزشی متداول فعلی که صرفاً برای بازنشستگی و ارتقای حقوق باشد، شرکت کنند. باید مهارت گفت‌وگو در همکاران ما تقویت شود. پس سرمایه‌گذاری اصلی باید روی دبیران صورت گیرد، حتی اگر لازم شود دبیران برای مدت کوتاهی به کشورهای انگلیسی‌زبان فرستاده شوند.

کتاب ناقص و نبود ابزارهای شنیداری

نکته دیگری که شاکرسرای به آن اشاره می‌کند نقایصی است که در کتاب‌های درسی وجود دارد، البته او تأکید می‌کند که اگر معلم خلاق باشد می‌تواند ضعف کتاب درسی را جبران کند. با این حال به گفته او در حال حاضر به دلیل نقایص متعدد کتاب‌های درسی، این کتاب‌ها در مدارس خاص و تیزهوشان در حاشیه هستند و کتاب‌های کامل دیگری که به افزایش مهارت دانش‌آموز کمک می‌کند به آن‌ها معرفی می‌شود. او به ضرورت دیگری به نام ایجاد امکانات سمعی و بصری در تمام مدارس کشور اشاره می‌کند. به گفته او در حال حاضر با وجود این که در کتاب‌های درسی مباحث شنیداری وجود دارد، گاه حتی سی‌دی‌های مربوط به آن به دست معلمان و دانش‌آموزان نمی‌رسد و اگر هم برسد به دلیل نبود سیستم سمعی و بصری عملاً غیرقابل استفاده است.

هوشمندسازی با هدف جذب دانش‌آموز

این معلم زبان معتقد است در حال حاضر هوشمندسازی مدارس فقط با هدف جذب دانش‌آموز انجام می‌شود، زیرا مدارسی که هوشمندسازی شده‌اند، اکثراً سیستم‌های غیرکاربردی دارند یا به دلایل مختلف همچون وجود مشکل در سیستم یا مهارت نداشتن معلم، مورد استفاده قرار نمی‌گیرند. این در حالی است که هوشمند بودن مدارس و وجود سیستم‌های سمعی و بصری می‌تواند کمک بسیار زیادی به تدریس زبان کند. وی ادامه می‌دهد: استفاده از فیلم‌های آموزشی و انیمیشن‌های مناسب زبان انگلیسی که به‌وفور در کتاب‌فروشی‌ها وجود دارد کمک شایانی به یادگیری می‌کند. حتی به نظر من استفاده از فیلم‌های آموزشی باعث ایجاد علاقه می‌شود و با ایجاد علاقه، بقیه راه را خود دانش‌آموز با اشتیاق می‌رود.

شاکرسرای همچنین به موضوع اختصاص ساعات کم برای تدریس زبان اشاره می‌کند و می‌گوید که دانش‌آموزان هفته‌ای یک جلسه به مدت ۸۵ دقیقه سر کلاس زبان هستند و این زمان به‌هیچ‌وجه پاسخگوی نیاز معلم و دانش‌آموز برای یاددهی و یادگیری نیست و حداقل دو تا سه برابر این زمان برای خروجی یادگیری مناسب لازم است.

او معتقد است علاوه بر وظایفی که معلم و سیستم آموزشی در امر آموزش صحیح و کاربردی زبان انگلیسی دارند، سایر نهادها و دستگاه‌ها هم باید دست به کار شوند. به‌ویژه سازمان صداوسیما با ویژگی منحصربه‌فردی همچون مخاطبان فراوان در رده‌های سنی مختلف، قطعاً می‌تواند گام بزرگی در این زمینه بردارد. صداوسیما می‌تواند با ایجاد شبکه‌هایی که فیلم‌ها، انیمیشن‌ها و برنامه‌هایی به زبان اصلی پخش می‌کنند علاوه بر دانش‌آموزان، برای آموزش بزرگسالان نیز مفید باشد.

عربی سرنوشتی بدتر از زبان انگلیسی دارد

عربی زبان خارجی دیگری است که در کنار زبان انگلیسی در مدارس کشور تدریس می‌شود که گویا وضعیت آموزش آن به‌مراتب بدتر از آموزش زبان انگلیسی است، چرا که تقریباً اقبال عمومی برای آموزش آن وجود ندارد و دانش‌آموزان صرفاً برای قبولی و کسب رتبه بهتر در کنکور تن به یادگیری آن می‌دهند.

اکرم میرکمال دبیر زبان عربی در تهران است. او نیز در گفت‌وگو با ایرناپلاس موضوع تدریس قواعد محور را مطرح می‌کند. میرکمال می‌گوید: کتاب‌های عربی که در گذشته در مدارس کشور تدریس می‌شد، رویکرد قواعد محور داشتند و معلمان در سیستم آموزشی ملزم بودند به قواعد بپردازند و با توجه به کنکور و امتحانات، آنچه برای دانش‌آموزان و معلمان مهم بود تسلط بر همین قواعد بود. البته او اضافه می‌کند که در کتاب‌های جدید بیشتر روی ترجمه و مکالمه تمرکز شده است که البته این میزان مکالمه برای دانش‌آموزان لازم هست، اما کافی نیست. به همین دلیل نمي‌توان از دانش‌آموزان انتظار داشت كه بعد از فارغ‌التحصیلی بتوانند عربي صحبت كنند، چرا كه كتاب بر اساس اين هدف نوشته نشده است.

او در ادامه صحبت‌های خود به اختصاص ندادن زمان مناسب به تدریس زبان‌های خارجی از جمله عربی اشاره می‌کند. به گفته او، گاه زمان لازم برای این که یک‌بار کامل از روی متن عربی خوانده شود تا دانش‌آموز قرائت صحیح را یاد بگیرد نداریم.

میرکمال می‌افزاید: حجم سنگين دروس در دبيرستان و دغدغه كنكور از جذابيت و كاربردی بودن دروس از جمله درس عربی كاسته است. از طرفی، دايره لغات عربي دانش‌آموزان برای نوشتن متن‌های كوتاه به زبان عربی مناسب است، اما بستری برای اين مهارت، يعنی به‌كارگيری واژگان عربی در نوشتن فراهم نشده است. در این میان دانش‌افزایی و كارگاه‌های آموزشی برای مدرسان عربی در راستای قواعد و گاهی روش تدريس بوده و متأسفانه آموزش مكالمه به همكاران مغفول مانده است.

او معتقد است: برای بهتر شدن وضعیت، باید كتاب‌های كوچك، مُصوّر و جذاب به زبان عربی همراه با شعر و سرود برای دانش‌آموزان پنجم و ششم دبستان جهت ايجاد انگيزه و مأنوس شدن با زبان عربی طراحی شود. همچنین آموزش مكالمه زبان عربی به مربيان مورد توجه قرار گیرد. از سوی دیگر، باید بستر مناسبی برای به‌كارگيری واژگان عربی جهت نوشتن و بيان جملات ساده فراهم شود و ساعت آموزشی مناسب هم برای آن اختصاص یابد.