تلاش روسیه برای کاستن از نقش ایران در سوریه

دیپلماسی ایرانی: پیمان استراتژیک میان مسکو و تهران در سوریه گویا حال و روز خوبی ندارد. روسیه دیگر به نیروهای نظامی وفادار به ایران برای مبارزه در کنار نیروهای حکومت سوریه احساس نیاز نمی کند، و نفوذ ایران در میان ارتش و نظامیان سوریه و اداره های تصمیم گیر در این کشور و توافقات اقتصادی ایران و سوریه باعث نگرانی شدید مسکو شده است. روسیه می خواهد به تنهایی در سوریه حضور داشته باشد و خودش اولین تصمیم گیرنده در این کشور باشد.

روسیه رفته رفته به این سمت می رود که حضور ایران در سوریه را محدود کند و همچنین به عنوان شرطی بین المللی از آن به سود خود استفاده و این گونه وانمود کند که حضور ایران در سوریه چالشی برای نقش روسیه در این کشور محسوب می شود. در نشست ورشو که اخیرا برگزار شد شرط خروج نیروهای ایرانی و نیروهای وفادار به ایران از سوریه پررنگ بود.

این شرطی اسرائیلی است که شاهد آن هم سفرهای فشرده مسئولان اسرائیلی (۱۱ بار) از سال ۲۰۱۶ تا کنون به روسیه است که آخرین آن سفر اخیر بنیامین نتانیاهو، نخست وزیر اسرائیل به کرملین بود که چهارشنبه گذشته انجام شد. در پی این سفر اعلام شد گروه «مجموعه کار» تشکیل می شود که در آن همه طرف های درگیر در سوریه اعم از حکومت و مخالفان و کشورهای منطقه مشارکت خواهند داشت. البته اهداف آن همچنان سست و غامض است و در تضمین برای خروج نیروهای خارجی از سوریه و یافتن چارچوبی برای حل نهایی اختلافات در این کشور خلاصه می شود.

آن چه در سفر نتانیاهو به مسکو عملا انجام شد گذشتن از صفحه اختلافات روسی - اسرائیلی بود که بعد از سقوط هواپیمای روسیه چند ماه پیش در ریف لاذقیه به وجود آمده بود. دو طرف توافق کردند که بعد از آن که سامانه های اس - 300 فعال شدند به هماهنگی نظامی در فضای روسیه بازگردند. در نتیجه حمله به مواضع ایران توسط اسرائیل در سوریه منافع مشترک روسیه - اسرائیل را با هماهنگی بسیار بالای اسرائیل و روسیه تامین می کند.

بعضی کشورهای عربی با پیشنهاد روسیه پذیرفتند که روابط خود را با حکومت سوریه برقرار کنند، و موضوع بازگشت سوریه به اتحادیه عرب را مورد بررسی قرار دهند، در مقابل خواسته اند از نقش ایران و ترکیه در سوریه کاسته شود، اما این تلاش ها به دلیل تمایل امریکا به انجام تغییرات شگرف سیاسی در زیرساخت های حکومت سوریه ناکام مانده است.

کاهش نفوذ ایران در سوریه در حقیقت شرطی امریکایی است، این شرط بعد از این که امریکا تصمیم گرفت از سوریه عقب نشینی کند اما 200 سرباز خود را در شمال و 200 سرباز دیگر را در پایگاه التنف نگه دارد، روشن شد. همچنین تصمیم گرفته شده است تا «نیروهای حافظ صلح» اروپایی متشکل از دو هزار سرباز در مناطق امن حضور یابند تا مانع از بیداری و بازگشت سلول های خفته داعش شوند و نفوذ ایران در سوریه را کاهش دهند، در این رابطه هماهنگی ای امریکایی - ترکیه ای بر سر طرح امریکا در جریان است تا نگرانی های امنیتی ترکیه لحاظ شود.

ایران از تصمیمات اخیر امریکا در شرق سوریه ناخرسند است، همچنین از توافق منطقه خلع سلاح در ادلب نیز راضی نیست، برای این که قرار نیست خودش در آن مشارکت داشته باشد، برای همین تلاش می کند از طریق حمایت از حکومت سوریه در حملات اخیر آن به خان شیخون و معره النعمان این مساله را جبران کند و به ترکیه که در حال هماهنگی با امریکا برای ترتیب اوضاع در شرق فرات است فشار بیاورد.

اما شرط اخیر امریکا برای این که به روسیه اجازه دهد بیش از پیش در سوریه دخالت نظامی کند به نظر می رسد آغاز مرحله انتقالی در این کشور مطابق با تصمیم های بین المللی است، که در آن بشار اسد جایی ندارد. مسئولیت اعمال این شرط را واشنگتن با اعمال تحریم های سخت اقتصادی علیه حکومت اسد می خواهد خودش بر عهده بگیرد.

تحریمی که امریکا قصد دارد اعمال کند فشار به متحدان محلیش از جمله نیروهای دموکراتیک سوریه برای توقف عبور نفت و گاز تولید شده در مناطق شرق فرات به حکومت سوریه، و همچنین تقاضا از دولت مصر برای بستن کانال سوئز در برابر کشتی های ایرانی حامل نفت و غذا به سمت سوریه را شامل می شود. همچنین حلقه محاصره سیاسی حکومت سوریه نیز تنگ تر می شود که به موجب آن تقاضا از دمشق برای بازگشت به اتحادیه عرب به تقاضای امریکا لغو می شود.

همچنین قرار است قانونی در واشنگتن به تصویب برسد که به موجب آن هر کسی که از حکومت سوریه، به ویژه نظامی، حمایت کند مورد تحریم اقتصادی قرار می گیرد.

این تصمیم های امریکا سبب شد بشار اسد در سخنرانی خود در برابر نمایندگان شورای شهر سخنرانی کند و تحریم اقتصادی را توطئه امریکا توصیف کند و همچنین از این که در نشست آستانه و سوچی با مشارکت مخالفان مورد حمایت ترکیه در کمیته بازنویسی قانون اساسی موافقت شده است، محکوم کند.

در این جاست که منافع تهران و حکومت سوریه به هم می رسد، به گونه ای که سرنوشت اسد به حضور نیروهای ایرانی در سوریه مرتبط شده، با وجود این که روسیه در سوریه حضور دارد و دیگران تلاش می کنند حضور ایران را در سوریه محدود کنند و نگذارند اسد در مرحله بعد در قدرت بماند. برای همین اسد به تهران رفت تا بر سر نقشه میدانی توزیع نیروها با ایران به توافق برسد، مساله ای که ایالات متحده و اسرائیل و کشورهای عربی را به واکنش واداشت و روسیه نیز درک کرد که حجم معرکه دیپماتیک سخت تر از آن چیزی است که گمان می کرد. روسیه فهمیده است که با مانورهای نظامی محدود با تیم ایران، نمی توان از نقش ایران در سوریه کاست یا با توافقات نظامی یا دادن امتیازهای سرمایه گذاری در بخش فسفات و گاز سوریه این کشور را راضی کرد. برای ایران آسان نیست که از نفوذ خود در سوریه دست بشوید، به ویژه که تحت فشار شدیدترین تحریم هاست و اسرائیل نیز سودای جنگیدن با آن را دارد، جنگی که می تواند حتی شامل لبنان هم بشود، با وجود این که همه طرف های فعال در سوریه از وقوع چنین جنگی اجتناب می کنند و دنبال راه حل های دیگر هستند.

حجم نفوذ ایران در سوریه بسیار بالاست، هزینه ای که برای سرمایه گذاری سیاسی و نظامی و ایدئولوژیک در سوریه کرده سنگین است. نیروهایی که به تقاضای ایران وارد سوریه شده اند شامل نیروهای حزب الله و گروه های شیعی عراقی می شوند. ایران همچنین زمین های بسیاری را در دمشق و اطراف آن و همچنین دیرالزور و حلب و دیگر شهرهای سوریه خریده است. خط اعتباری که ایران در اختیار سوریه گذاشته بالغ بر 6 میلیارد دلار است. و این همه در حالی است که خود تحت فشار تحریم های اقتصادی امریکا قرار دارد و تحت فشار داخلی است.

تهران اخیرا توانست به توافق طولانی مدتی با دمشق برسد، که به موجب آن امتیازاتی در زمینه بازسازی و طرح های اقتصادی و همچنین صادرات نفت و مواد غذایی به سوریه دریافت کند. سفر بشار اسد به ایران بدین معناست که ایران می خواهد تا آخر به حمایت خود از بشار اسد ادامه دهد.
روسیه روی کشیدن فرش از زیر پای ایران در سوریه کار می کند، در حالی که می بیند انجام چنین کاری بسیار سخت است به ویژه که ایران توانست سپاه پنجم و ششم را در موازات ارتش سوریه تاسیس کند و جای پایش را مستحکم کند.

اخیرا روسیه توانست با گروه های مخالف سوری مورد حمایت ترکیه در ادلب به توافق برسد، البته در حقیقت با ترکیه به توافق رسید، به موجب آن آشتی و راه حل سیاسی زیر نظر روسیه صورت می گیرد. به این ترتیب انتظار می رود روسیه اجازه دهد که حکومت اسد مواضع مخالفان در ادلب را بمباران کند تا به این ترتیب به نوعی به ترکیه فشار بیاورد تا در حل معضل گروه های جهادی و دیگر گروه های چریکی تسریع کند و راه حل مشترک روسیه و ترکیه را بپذیرد.