يلدا؛ فرصتی برای همدلی یا جولان تجملات؟

روزنامه خراسان: خوب به خاطر دارم پدر بزرگ که حدود ۸۰سال داشت در صدر اتاق مي نشست، دور تا دورش را فرزندان و نوه ها مي گرفتند همه به رديف از بزرگ تر تا کوچک تر، ساعتي از خوردن شام که مي گذشت، اصرار بچه ها شروع مي شد و پدربزرگ که همه به او مي گفتند «بابا بزرگ» موافقتش را که اعلام مي کرد، همه ساکت بودند و بابابزرگ هميشه خندان قصه هايش را با چند بيت شعر شروع مي کرد. نمک در کام من شيرين تر از جام عسل گردد /جگرها خون شود تا يک پسر مثل پدر گردد / پدر در کودکي دست پسر گيرد / به اميدي که در پيري، پسر دست پدر گيرد

و آهسته آهسته وارد مقدمات قصه مي شد؛ قصه باغ دلگشا

دلگشا بي يار زندان بلاست/ هر کجا يار است آن جا دلگشاست

همه بي تکلف مي نشستند و حداقل ۳ تا ۵ قصه را به راحتي گوش مي کردند، کوچولوها خوابشان مي برد و بزرگ ترها ميوه وآجيل مي خوردند و هندوانه را قاچ مي کردند... افسوس از روزي که بابابزرگ دچار بيماري فراموشي شد و بعد از چند سال چشم هايش را براي هميشه بست، همه را از باغ دلگشا محروم کرد. هنوز هم شب هاي يلدا مي رسد و اگرچه آن جمعيت بزرگ ديگر دور هم جمع نمي شوند و دختر بچه ها و پسربچه هايي که آن زمان کوچک بودند حالا خودشان بچه دارند و دسته دسته به منزل پدر و مادر خود مي روند اما آن شب هاي يلداي زمستاني زير کرسي همان طور فراموش نشدني باقي مي مانند واگر تنها دستاورد آن همين «خدا بيامرزي» باشد که هميشه نثار روان آن بزرگ مهربان وخندان مي شود باز هم بسيار و بسيار مي ارزد.

امسال اما شب يلدا مقارن شده است با اربعين سالار شهيدان ابي عبدا... (ع) و چنان که در سال هاي گذشته و ساليان و قرن هاي گذشته که مناسبت هاي ملي با محرم و صفر و روزهاي سوگ و حزن خاندان پيامبر اکرم (ص) همزمان مي شد، به حرمت پيامبر و خاندان پاکش به سوگ مي نشستيم و مي نشينيم، امسال نيز جامعه ديني و ولايي ما در اين تقارن مي کوشد تا عزادار اهل بيت رسول خدا (ص) باشد و به سوگ اربعين عاشوراي امام حسين (ع) بنشيند.

به هر حال آدابي چون صله رحم از مهمترين کارکردهاي شب يلداست. دو سه شب تا يلدا مانده است تا شبي که همه چشم به راه خورشيد بيدار بمانند و از صندوقچه قديمي تاريخ قصه هاي کهن را بيرون بکشند.آن هم در شبي که مرکز قوي و جاذبش را وجود پر مهر والدين پر مي کند و اين يعني تلنگري که مبادا دير بشود! مبادا اين شب تاريخي و به ياد ماندني بگذرد و به دست بوسي والدين نرويم و اگر آن ها به ديار باقي شتافته اند، از آن ها با فاتحه اي ياد نکنيم اما در کنار تمام اين يادآوري هاي خوب که ما را به راندن کينه ها، دلتنگي ها و کدورت ها دعوت مي کند، احساس نگراني است که زير لايه هاي احساس خوشايند شب يلدا جا باز مي کند و آن موج تشريفات و تجملاتي است که در تبي رقابت گونه دامن گير آيين کهن و بي رياي شب يلدا شده است و در حال پيشروي است،

موجي که دکتر غلامرضا حسني، جامعه شناس خطر آن را گوشزد مي کند و به خراسان مي گويد: اصل برگزاري مراسم شب يلدا را بايد زنده نگاه داشت و آن را تقويت کرد زيرا يک گلوگاه فرهنگي است اما بايد تجمل ها را کاهش دهيم تا کارکردهاي موثر و فرهنگ ساز اين مراسم از بين نرود، متاسفانه امروزه برخي از طبقات جامعه جوانبي را به اين سنت اضافه کرده اند و جنبه تجملي آن افزايش پيدا کرده است.

عضو هيئت علمي دانشگاه فردوسي ادامه مي دهد: ضمن اين که بايد جنبه هاي تجملي را کاهش داد بايد به اين نکته بسيار مهم از سويي ديگر توجه کرد که گراني ميوه و هزينه هاي پذيرايي براي خانواده هايي که جمعيت بيشتري دارند، امکان اجراي اين مراسم را کاهش مي دهد.

اين استاد دانشگاه با اشاره به نقش پررنگ و تاثيرگذار رسانه ها در فرهنگ سازي تاکيد مي کند: بايد پيش از رسيدن شب يلدا و مراسم آن، رسانه ها و افرادي که در مواضع و جايگاه هاي تاثيرگذار حضور دارند آموزش هاي لازم را ارائه دهند و در مساجد و مراکز تجمع افراد به ارشاد و راهنمايي مردم بپردازند.

حسني صله رحم را يکي از اساسي ترين و محوري ترين کارکردهاي شب يلدا مي خواند و تصريح مي کند: آيين هايي همچون شب يلدا، گزاره هاي فرهنگي هستند که بايد زوائد و تجمل آن را کاهش داد و اصل آن که صله رحم، محبت و دوستي است را تقويت کرد، مخصوصاً صله رحم که يک آموزه فرهنگي است و در بستر شب يلدا موجب ارتباط بين نسلي و ارتباط بين پدر بزرگ ها و والدين و فرزندان مي شود.

اين جامعه شناس با اشاره به اين که طولاني ترين شب سال يادآور يک گذار طبيعت است، مي گويد: اين امر به اين معناست که شاکر نعمت هاي الهي باشيم و روابط خويشاوندي و دوستانه با يکديگر را تقويت کنيم. شب يلدا در سنت ايرانيان اهميت خاصي دارد و يک مسئله تاريخي است که جنبه اجتماعي پيدا کرده است و با عملي شدن صله رحم در اين شب، ارتباط بين نسلي و جامعه پذيري افراد امکان پذير مي شود و در دل همين گزاره هاي فرهنگي است که افراد با آموزه هاي فرهنگي آشنايي پيدا مي کنند، فرزندان با محور خانواده و خويشاوندان دور هم جمع مي شوند و نيازهاي عاطفي شان را با احترام متقابل و نشاط و شادي رفع مي کنند و محور اين مراسم حضور بزرگ ترهاست. از اين رو حفظ اصل اين مراسم بسيار مهم است زيرا در دنياي فناوري امروز که ارتباطات کاهش يافته يا بيشتر مجازي شده است، نقش بسيار مهم و کمک کننده اي دارد.

وي مي گويد: شب يلدا کارکردهاي پنهان زيادي دارد و بايد به بهسازي آن بپردازيم و اين وظيفه بزرگ ترهاست که آموزه هاي اخلاقي و ارزشي را به فرزندان منتقل کنند.حسني با تاکيدي دوباره به مسئله مهم ارتباط بين نسلي ادامه مي دهد: به دليل نبود گزاره هاي فرهنگي شکاف بين نسلي بسيار زياد شده است درحالي که اين مراسم سرمايه ها و همبستگي هاي اجتماعي را ايجاد مي کند و نبود آن ها سرمايه هاي اجتماعي، دوستي و محبت را کاهش مي دهد و ريشه بسياري از آسيب هاي اجتماعي نيز کاهش همبستگي هاي اجتماعي است ولي متاسفانه آن طور که بايد به اين مراسم اهميت نمي دهيم و درباره آن پژوهش هايي مناسب انجام نمي دهيم و به همين دليل مراسمي که مي تواند در ساختن نسل هاي آينده بسيار سازنده باشد دچار افراط و تفريط مي شود و در نتيجه يک فرصت فرهنگي را به تهديد تبديل مي کنيم.

اين استاد دانشگاه با بيان اين که اساس ارتباط شب يلدا صله رحم است و نه زياد ميوه و خوراکي خوردن و برنامه هاي حاشيه اي آن تاکيد مي کند: هدف رشد دوستي و محبت و حفظ روابط انساني است که نبايد مخدوش شود.