رپورتاژ اگهی
تاثیر آموزش بازیگری تئاتر بر کودکان و نوجوانان
بهترین راه برای حل کردن مشکل این بچه‌ها این است که در کوران فعالیت تئاتری قرار بگیرد و به طور مثال در یک برنامه نمایشی نقشی را بازی کند و از طریق این نقش مشکل روانی و شخصیتی‌اش حل شود.
تاریخچه
تئاتر کودک و نوجوان به نمایشی گفته می‌شود که مضامین و معیار‌های خاص کودکان را دارا باشد و با توجه به روحیات و ذهنیات گسترده و خلاق کودکان طراحی و اجرا شود. امروزه بزرگان و متخصصان تعلیم و تربیت همواره از نمایش به عنوان قوی‌ترین قالب هنری در جهت پرورش کودکان و نوجوانان یاد می‌کنند. آشناترین وسیله هنری با روان و روحیه کودک و نوجوان همانا نمایش است؛ چرا که بچه‌ها از کودکی با بازی زندگی می‌کنند و بزرگ می‌شوند.
تئاتر کودک و نوجوان از قدمت بسیاری زیادی برخوردار نیست. در اواخر قرن هجدهم پدید آمده است و تا قرن بیستم از اصول و قواعد خاصی برخوردار نبوده است. نخستین بار در عصر الیزابت در قرن شانزدهم میلادی در انگلستان مطرح می‌شود، اما چندان رشد نمی‌یابد. تا آنکه در قرن نوزدهم میلادی بزرگسالان به اجرای نمایش کودکان علاقه‌مند می‌شوند و نخستین متونی را که مورد استفاده قرار می‌دهند، افسانه هاست. تئاتر کودکان و نوجوانان کم کم مسیر خود را می‌یابد و رشد می‌کند و با وجود گسترش رسانه‌ها و تفریحات گوناگون و جذابیت‌های دیگری که برای این گروه سنی ایجاد می‌شود، باز هم تئاتر جایگاه خود را حفظ می‌کند.
تئاتر کودک و نوجوان در ایران، حدود نیم قرن پیش و توسط زنده یاد جبار باغجه بان بنیان گذاری شد. وی اولین نویسنده و کارگردان تئاتر کودک و نوجوان در ایران و موسس رشته تئاتر کودک و نوجوان در دانشگاه بود.
ضرورت‌ها و قابلیت‌های نمایش کودک و نوجوان
نمایش کودکان و نوجوانان علاوه بر جنبه هنری و پیام‌رسانی که قابلیت اصلی تئاتر در معنای عام آن محسوب می‌شود، دارای قابلیت‌ها و ظرفیت‌های ویژه‌ای است که آن‌را از تئاتر بزرگسال و تئاتر به معنای عام متمایز می‌سازد. دامنه این قابلیت‌ها تا آن حد گسترده است که به زعم برخی از صاحب‌نظران تئاتر به عنوان ضرورتی بزرگ در آموزش و پرورش کودکان و نوجوانان قابل طرح و توجه است. محمدرضا یوسفی، نویسنده کهنه کار ادبیات کودک که آثار منتشر شده‌ای نیز در حوزه نمایشنامه کودکان دارد درباره ویژگی‌های تئاتر کودک چنین می‌گوید: تئاتر ویژگی‌های خودش را در ارتباط با کودک دارد. مهمترین عنصر حیاتی و خاص تئاتر، زنده بودن کلام و حرکت است. کودک واژه و جملات را از دهان بازیگری می‌شنود که او را به‌واقع می‌بیند. انگار کودک به دنیای رمزآمیز و شگفتی پا می‌گذارد. اگر کار هنرمندان بر دل او بنشیند، کودک خودش را در چرخه زندگی می‌بیند و با نقش‌های گوناگون هنرمندان همذات‌پنداری می‌کند.
از سوی دیگر می‌دانیم که بچه‌ها گاه مشکلات اخلاقی و رفتاری خاصی دارند. به طور مثال بچه‌ای اعتماد به نفس ندارد، بچه‌ای دروغ می‌گوید، بچه‌ای کم کاری می‌کند، بچه‌ای تنبل است. به واقع بهترین راه برای حل کردن مشکل این بچه‌ها این است که در کوران فعالیت تئاتری قرار بگیرد و به طور مثال در یک برنامه نمایشی نقشی را بازی کند و از طریق این نقش مشکل روانی و شخصیتی‌اش حل شود. این کاری است که در بسیاری از کشور‌های جهان انجام می‌شود. سید مهدی شجاعی، نویسنده و مترجم ادبیات کودک و نوجوان می‌افزاید: بچه‌ای که درسش را با زبان غیرمستقیم تئاتر بشنود، یقین بکنید طوری با تئاتر خو می‌کند که پس‌فردا اگر هم خودش هنرمند نشود، حداقل بیننده قابلی خواهد شد. بهروز غریب‌پور نیز درباره قابلیت‌های تئاتر کودک چنین می‌گوید: در واقع در تئاتر کودک و نوجوان براساس استعداد بازیگر، نقش‌ها را تقسیم نمی‌کنیم بلکه برای تمرین زندگی است که چنین کاری را می‌کنیم.
کاربرد‌های تئاتر کودک و نوجوان
مارک تواین می‌گوید: بر این باورم که تئاتر کودکان از بزرگ‌ترین ابداعات قرن بیستم بوده است. این نوع تئاتر قوی‌ترین معلم اخلاق و بهترین انگیزه به سوی بهزیستی است که نبوغ آدمی آن را آفریده است. این سخن تواین، نویسنده نامدار کودکان و نوجوانان درباره ویژ‌گی و اهمیت تئاتر کودک حقیقتی انکار ناپذیر است که بسیاری از بزرگان عرصه هنر و ادبیات و حتی صاحب‌نظران مسائل تربیتی و روانشناسی کودکان و نوجوانان به آن واقف بوده و همواره مقوله تئاتر کودک را به عنوان عرصه‌ای جهت بروز و رشد استعداد‌ها و خلاقیت‌های کودکان و ... مورد توجه قرار داده‌اند.
آموزش از طریق تئاتر
تئاتر، تقلید یا نمایشی از زندگی است که برای سایرین اجرا می‌شود و در هر فرهنگ و هر دوره‌ای نیز وجود داشته و دارد. گرچه غالبا به دنیای خیالی و قراردادی تئاتر به دیده یک سرگرمی صرف می‌نگرند، اما این ابزار یکی از اولین راه‌هایی است که کودکان به واسطه آن درباره زندگی، اعمال و نتایج رفتارها، سنن و باورها، دیگران و خودشان چیز می‌آموزند. گرچه برنامه‌های اجرای تئاتردربسیاری از مدارس ابتدایی و راهنمایی سطح کشور وجود دارند، تنها معدودی قادر به درک اهمیت و قدرت درام در زندگی و آموزش هستند.
بازیگران بالفطره
کودکان از همان بدو تولد برای معنا بخشیدن به جهان اطرافشان از «وانمودن» استفاده می کنند. آنان محیط اطرافشان را مشاهده کرده، بدان پاسخ می دهند و از کلمات و اعمال بزرگترها تقلید می کنند. این بازیگران کوچک خود به خلق موقعیت دست می زنند ونقش ها را به سایرین نیز تفویض می کنند. آنان با همسالانشان بده بستان کلامی و عاطفی دارند وفضاها و ابزارهارا می چینند تا داستان هایشان را صورت تحقق بخشند.آنان یکدیگر را رهبری می کنند تا نمایشی را سامان دهند و به نمایش یکدیگر گوش می سپارند. به عبارت ساده تر، کودکان با توانایی های بالقوه شان برای نمایشنامه نویسی، بازیگری، طراحی، کارگردانی و تماشاچی گری به مدرسه قدم می گذارند.
دانش آموزان در هر کلاسی می‌توانند مدعیان نیرو نویدبخش آینده تئاتر امروز باشند. ما مجبور نیستیم منتظر تجهیزات و امکانات گران قیمت باشیم. با دادن شانس خلق نمایشنامه به کودکان و تماشای نمایش‌های سایرین، آنان می‌توانند به جهان گذشته، حال و آینده و حد نهایی دنیای مجازی خیال سفرکنند. دانش آموزان به صورت غریزی به توانایی‌ها و قوه تخیل برای رفتن در قالب دیگران مجهز بوده و قادر هستند که حین کشف واقعیت‌های پیچیده و امکانات نامحدود جهان اطرافشان، به فهم و درک انسان‌های پیرامونشان نایل آیند.
یادگیری به وسیله نمایشنامه خلاق
آموزش تئاتر در دبستان منوط به داشتن یک درام خلاق است، فرم قاعده مندی ازهمان وانمودن‌های کودکانه که در نمایشنامه به مثابه یک فرآیند طبیعی و رو به رشد سازماندهی می‌شود. آموزگار توانا می‌تواند دراماتیزه کردن‌های فی البداهه را بر داستان‌ها و مفاهیم برگرفته از ادبیات، تاریخ، وقایع معاصر و تخیلات دانش آموزان استوار کند.
معمولا آموزش خلاقانه درام با آماده سازی اذهان وایجاد انگیزه آغاز می‌شود. آموزگار داستانی تعریف کرده یا ایده‌ای ارائه می‌دهد، سپس دانش آموزان درباره کنش‌های نمایش، تقسیم بندی نقش‌ها واین که فضای کلاس چگونه می‌تواند مورد استفاده قرار گیرد، به بحث می‌پردازند. از زمانی که برنامه ریزی صورت گرفت، دانش آموزان نمایشنامه را چه به صورت بخش بخش و چه به صورت کامل، بازی می‌کنند. آنان پس از تحلیل و ارزیابی هر نمایشنامه، ممکن است هر صحنه را یک یا دو بار با پیرایش و یا افزایش حجم آن تکرار کنند.
درام خلاق به عنوان بخش کاملی از برنامه تئاتر، می‌تواند در مقطع راهنمایی نیز ادامه یابد که معمولا به صورت فی البداهه برگزار می‌شود. همچنان که دانش آموزان ارتباطشان را اصلاح کرده و بر تفسیر و اجرای متون نمایشی تمرکز می‌کنند، فرآیند یادگیری مشاهده، خلق وارزیابی شان پیچیده و دورنما می‌یابد.
فواید آموزش تئاتر برای کودکان
تئاتر می‌تواند بهترین ابزار برای فعال و سلامت نگه داشتن کودکان باشد، می‌تواند احساس اعتمادبه نفس و توانایی سخن گفتن در جمع را افزایش داده و مکانی برای تمرین خلاقیت به وجود بیاورد.
معمولا والدین درباره فواید ورزش‌های گروهی چیز‌هایی می‌شنوند، اما کلاس‌های تئاتر و تولیدات نمایشی مزایایی همچون افزایش آرامش هنگام صحبت در جمع، عزت نفس بیشتر، اعتماد به کار‌های گروهی و گشودن روزنه مثبتی که به کودکان کمک کند تا یاد بگیرند که چگونه مشکلاتشان را به شیوه‌های خلاقانه و غیرمعمول حل کنند به همراه دارند که درهیچ برنامه ورزشی یافت نمی‌شوند.
آماده سازی یک نمایش منجر به افزایش اعتماد به نفس و احساس مقبول بودن می‌شود
هر فرد به مکانی احتیاج داردکه به آن تعلق خاطر داشته واحساس کند که در آنجا کاملا می‌تواند خودش باشد. برای کودکان درونگراتر که در فعالیت‌های گروهی مانند برنامه‌های سازمان یافته ورزشی قاطعیت لازم یا توان جسمانی کافی راندارند، تئاتر می‌تواند گزینه مناسبی برای کسب اعتماد به نفس در سنین پایین ترباشد. بازی در یک نمایش یا در آغاز تنها نگریستن به نمایش سایر کودکان، شیوه‌های جدید ارتباط با گروه همسالان و پرورش شناخت خویشتن حین کار گروهی، اعتماد به یکدیگر و مهمتر از همه احساس خواسته شدن کودک هدیه می‌کند.
جو مثبت کشف استعداد‌های غریزی در حین یادگیری نحوه کار با سایرکودکان به شیوه‌ای مفید و خلاق می‌تواند قدم مثبتی برای افزایش عزت نفس یک کودک بوده و همچنین به شکل بنیادینی موفقیت آنان در مدرسه و زندگی خانوادگی را تضمین کند. بنا به نظرآنتونی هوبرت- بنیانگذار تئاترراکی مونتین- کودکی که به کار تئاتر اشتغال می‌ورزد، در پیشرفت کامل یک ذهن جوان شرکت می‌کند. چنانچه فردی از همان سنین کودکی بیاموزد که از لحاظ احساسی آمادگی لازم را کسب کند، می‌تواند شرکت کننده فعال گروهی باشد که همان جهان است. تجربه تئاتر سخنوری در جمع را جذاب می‌کند.
ایستادن در صحنه و خواندن خطوط مشخصن برای تمرین توانایی‌های سخنوری درجمع سودمند است، اما نکته ظریف مسئله دراینجاست که کودک نهایتا این توانایی رابرای دفاع از خود و بیان بهترخویش به کار خواهد بست. فواید توانایی صحبت کردن با بزرگسالان به نحوه شایسته در جمع و در کلاس قابل توجه است. بچه‌هایی که هنر سخنوری در جمع را به شیوه‌ای قاعده‌مند (تئاتر) تمرین می‌کنند، یاد می‌گیرند که در دنیای واقعی نیز به همین شکل رفتار نمایند. پیش از آن که ترس ضعیف کننده‌ای که بیشتر بزرگسالان هنگام صحبت در مقابل جمع دارند، شانس آن را بیابد تا کاملا آنان را در بر بگیرد.
ثبت نام کودک در یک دوره یا انجمن هنر‌های نمایشی روش موثری است برای آموزش چیز‌های ساده‌ای همچون تقویت صوت، حافظه، مدیریت ترس از صحنه واستفاده از چیز‌ها به مثابه ابزار صحنه و افزایش تخیل برای قدرت بخشیدن به نیروی کلمات، این تمرین درواقع به موفقیت‌های بیشتر در مدرسه و افزایش توانمندی برای تصدی ریاست در فعالیت‌های دیگر همچون ورزش‌های گروهی منجر خواهد شد.
تولیدات نمایشی بارقه‌های خلاقیت را آزاد می‌سازد
آلبرت انیشتن در جایی می‌گوید: ابتکار مهم تراز دانش است. درست همانند هر مهارت دیگری، بر روی قوه ابتکار نیز باید کار کرد تا به توانایی حل مشکل که در محیط‌های کار قرن بیست و یک مورد نیاز است، بدل شود. غالبا شیوه‌های سنتی آموزشی، کودکان را در چهارچوب قرار می‌دهند. تئاتر به کودکان کمک می‌کند که ورای این چهارچوب‌ها زندگی کرده و به خاطرش مورد تحسین قرار بگیرند و همچنین راه خوبی برای به کاربستن توانایی‌های خلاقه شان در حل مشکلات، نشانشان می‌دهد.
پرورش خلاقیت حتی برای کودکانی که در ورزش‌های گروهی نیز موفقند، اهمیت دارد. به غیر از بازی و خواندن، تئاتر راه‌های زیادی برای کشف خلاقیت، همچون ساختن و رنگ آمیزی صحنه، طراحی لباس، طراحی نوروصدا، نمایشنامه نویسی، ساخت موسیقی و ... پیش پای کودک می‌گذارد.
نمایش کارکرد تحصیلی را افزایش می‌دهد
نتایج تحصیلی بسیاری از دانش آموزان ارتباط معناداری را میان اشتغال به تئاتر و پیشرفت تحصیلی نشان می‌دهد. دانش آموزانی که به این هنر می‌پردازند، به غیر از کسب نمرات بهتر به نسبت همکلاسی هایشان غالبا توانایی بالاتری در خواندن از خود به نمایش گذاشته، حضور ذهنشان را از دست نداده و برخلاف همتایان خود، عموما بیشتر وقت خود را در مدرسه می‌گذرانند.
درک خواندن
مطالعات نشان می‌دهند که نه تنها اجرای یک داستان وتعدادی فعالیت‌های نمایشی دیگر در کلاس به فهم دانش آموز از اثری که اجرا می‌شود، کمک می‌کند، بلکه این تجربیات به آنان درک بهتری نیز از آثار ادبی دیگر و همچنین از زبان و به طور کلی از نحوه بیان می‌دهد.
داود کیانیان نیز در کتاب «تئاتر کودک و نوجوان» پاره‌ای از کاربرد‌های تئاتر کودکان را چنین بر می‌شمارد:
- آشنایی با یک فعالیت جمعی و اجتماعی
- آشنایی با یک رسانه گروهی
- آموزش پیام گیری و پیام رسانی
- آشنایی با هنر‌های تجسمی، در رابطه با گریم و دکور
- آشنایی با حرکات موزون
- آشنایی با موسیقی و آواز
- آشنایی با ادبیات و انواع قصه در رابطه با نمایشنامه
- آشنایی با معماری و مجسمه سازی
- آشنایی با موضوعات متنوع و حوادث گوناگون
- تقویت قدرت تفکر و ایجاد خلاقیت
- درک لذت از زیبایی و هنر
- آشنایی با نظم و ترتیب
- ظهور توانایی‌ها و ناتوانی‌ها و رشد استعداد‌های ویژه
- تئاتر به عنوان وسیله‌ای برای تخلیه هیجانی و عاطفی
- تئاتر به عنوان یک وسیله درمانی برای رفع کم رویی گوشه گیری و انزوا
دیویی چمبرز در کتاب «قصه گویی و نمایش خلاق» بعضی از کاربرد‌های آموزشی نمایش کودکان را چنین عنوان می‌کند:
- تحلیل ادبی
- مهارت‌های گوش کردن
- زبان محاوره
- اندیشیدن خلاق
- برنامه ریزی
- مهارت‌های ارزیابی موثر
تست و مشاوره ی بازیگری رایگان
جهت دریافت وقتِ تست و مشاوره ی بازیگری، با شماره های زیر تماس بگیرید:
برای اطلاعات بیشتر به وب سایت مراجعه نمایید
منابع
- تئاتر و کودکی/ سیدحسین فدایی حسین
- نوجوان و تئاتر جدید/ نوئل گرگ/ ترجمه سیدحسین فدایی حسین
- کارگردانی تئاتر کودک و نوجوان/ هلنا روزنبرگ/ ترجمه فاطمه حسینی
- بررسی نقش عناصر بیان نمایشی در تئاتر کودک و نوجوان با رویکرد نمایش درمانی/ دکتر سید حبیب اله لزگی
- سایت keyberim.com
گردآوری و تنظیم: ناهید مرادی
ارسال نظر