خانه‌های فرسوده؛ مناطق ترسناک پایتخت

روزنامه سازندگی - الهه ابراهیمی: ۲۹ آذر ۹۶، شب چله، با زلزله بزرگ ۷.۳ ریشتری ازگله کرمانشاه، تهران هم لرزید. ۵.۲ ریشتر؛ کابوس رخ نمود. هر چندکه کانون زلزله در فاصله ۲۹ کیلومتری تهران در ملارد و گسلی دور از گسل های اصلی پایتخت اتفاق افتاد، اما عمق کم و فاصله کوتاه، همجواری گسل اشتهارد با گسل های تهران و البته یک سابقه معاصر تلخ،هراسی به جان تهرانی ها انداخت که احتمالا هنوز هم شب ها هوشیار می خوابند.

۵۰ روز بعد هم نگسل ایوانکی در جنوب پایتخت لرزید و ترس دوباره رنگ از رخساره پایتخت نشین ها برد چه این که بارها گفته شده است زلزله تهران ویرانگر است و بزرگ ترین فاجعه دو سه قرن اخیر را رقم می زند. ترس هم از زلزله تهران تا حد زیادی درست است؛ بافت فرسوده در چند منطقه مرکزی و اصلی پایتخت، تراکم جمعیتی بالا، فرسوده ساخته شدن ساختمان های نوساز و البته ضعف عمده مدیریت بحران، اجازه خوش خیالی به تهران نشین ها نمی دهد اما از کدام مناطق تهران بیشتر باید ترسید؟

زلزله تهران؛ زنگ خطر دیرهنگام

پس از زلزله ازگله کرمانشاه و ملارد تهران، دولت و شهرداری از طرحی برای نوسازی بافت های فرسوده خبر دادند؛ طرح ملی بازآفرینی شهری امید که طبق برنامه باید از سال 97 اجرا شود. این در حالی است که نگرانی درباره نحوه اجرای آن همانند مسکن مهر وجود دارد، هر چند که شهرداری نوپای تهران برای برون رفت از معضل توسعه بافت های فرسوده برنامه های متعددی را در دستور کار خود قرار داده است و حتی پیشنهادهایی به دولت نیز ارائه کرده که ظاهرا نتیجه اش اختصاص بودجه 350 میلیارد تومانی در لایحه بودجه سال 97 به بافت فرسوده تهران است. هر چند که این بودجه از محل صندوق توسعه ملی و در قالب طرح ملی بازآفرینی امید تامین می شود. طرح ملی بازآفرینی امید برای نوسازی در بافت های فرسوده کل کشور از سال 97 اجرایی می شود

و باید امیدوار بود که این طرح در بهسازی و نوسازی بافت های فرسوده موثر باشد، اما متاسفانه به دلیل اجرای نامناسب طرح مسکن مهر توسط دولت محمود احمدی نژاد، این نگرانی وجود دارد که طرح جدید هم خروجی مناسبی نداشته باشد. علاوه بر این که مطابق آمارها، نوسازی بافت های فرسوده در شهر تهران در سال های گذشته با کندی مواجه بوده است،علاوه بر این، برنامه های مسکن سازی درد و دولت محمود احمدی نژاد هیچ نگاهی به بافت فرسوده نداشته است؛ مسکن مهر عمد تا در حاشیه شهرها ساخته شده و بدون هیچ پیوست اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و خدماتی باری به دوش شهرها گذاشته است. همین شده که تهران با حجم بالای بافت فرسوده، سه شهر اقماری هم در اطراف خود دارد؛ پردیس، پرند و هشتگرد.

زندگی ۱۵ درصد تهرانی ها و ۲۰ درصد ایرانی ها در بافت فرسوده

بر اساس برآوردی که در طرح جامع مسکن صورت گرفته 1100 محله ایران دارای بافت فرسوده است. در برنامه پنج ساله چهارم توسعه قرار بود سالانه 10 درصد بافت های فرسوده نوسازی شود و تا پایان برنامه پنجم همه بافت های فرسوده کشور نوسازی شوند که البته این اتفاق نیفتاد. با این حال هم اکنون بر اساس اعلام وزارت راه و شهرسازی 30 هزار هکتار بافت فرسوده و ناکارآمد شهری وجود دارد که 20 درصد جمعیت ایران را تشکیل می دهد. همچنین سهم تهران 3270 هکتار است که بیش از یک میلیون و 200 هزار نفر یعنی بیش از 15 درصد جمعیت پایتخت در این بافت ها ساکن هستند.

محمد علی نجفی، شهردار تهران درباره این موضوع صراحتا اعلام کرده است: «در مجموع شهرداری تهران عملکرد موفقی در خصوص بافت های فرسوده نداشته و باید برای موفقیت در این زمینه از ظرفیت بخش خصوصی و مشارکت مردم به خوبی استفاده کنیم.» از سوی دیگر مقیمی، استاندار تهران گفته است: «6600 هکتار از بافت فرسوده در شهرهای استان تهران و 7900 هکتار دیگر نیز در شهر تهران است که 4.5 میلیون نفر جمعیت در آن سکونت دارند. یک میلیون و 200 هزار خانوار ساکن در این بافت ها هستند که 650 هزار خانوار در شهرهای استان تهران و 550 هزار خانوار در خود شهر تهران سکونت دارند. در قدم اول در شهر تهران 80 هزار هکتار زمین برای ساخت 12 هزار واحد مسکونی اختصاص خواهد یافت.

با وجود همه برنامه ها و اقدامات نوسازی بافت های فرسوده شهر تهران در دوره محمد باقر قالیباف، تنها 40 درصد ازاین بافت نوسازی شد و نکته مهم تر، در روند نوسازی بافت های فرسوده در تهران است که بخش راحت کار انجام شده و نوسازی 60 درصد باقی مانده بافت های فرسوده بسیار سخت و حساس است، از این رو با توجه به عقب ماندگی برنامه، راه دشواری پیش روی مدیریت شهری وجود دارد. در یک نگاه ساده تر باید این گونه اعلام کرد که از مجموع 205 هزار پلاک بافت فرسوده نزدیک به 80 هزار پلاک نوسازی شده و 123 هزار پلاک باقی مانده است. حال باید امیدوار بود که طرح جدید دولت با همکاری شهرداری تهران بتواند روند نوسازی بافت های فرسوده در شهر تهران را سرعت ببخشد.

روایت روحانی از بازآفرینی شهری

حسن روحانی، رئیس جمهور، در دهه فجر امسال، هنگام صدور دستور آغاز اجرای برنامه ملی بازآفرینی شهری گفت: «طرحی که در پی آن هستیم، برنامه اساسی دولت در حوزه مسکن است که برای سلامت جان مردم و به مفهوم دیگر به منظور آماده کردن مسکن برای خانه اولی ها و نیز نوسازی و بازآفرینی محلات فرسوده است. همه دولت ها طرح هایی برای ساخت مسکن داشته اند که برخی موفق و برخی ناموفق بوده اند، همه تلاش کردند که راه حلی برای این مسئله بیابند اما تاکید می کنم که دولت خانه ساز خوبی نیست، چنانکه تاجر و بنگاهدار خوبی هم نیست و جایی که بشود کارها را به مردم واگذار کرد، اگر این کار را به دولت بسپارند حتما ضرر می کنند؛ پس باید کار را به مردم و بخش خصوصی واگذار کرد.»

روحانی با تقدیر از زحمات دستگاه های اجرایی و همکاری های شهرداری ها و شورا از جمله شهرداری تهران، گفت: «طرح ملی بازآفرینی شهری طرح دولتی نیست بلکه برنامه آن، برنامه دولت دوازدهم است و دولت با در اختیار گذاشتن زمین به اجرای این طرح کمک خواهد کرد.»

اختصاص 1500 میلیارد تومان برای نوسازی بافت فرسوده

ترکان، مشاور رئیس جمهور در امور هماهنگی نوسازی بافت های فرسوده و ناپایدار شهری گفت: «برای انجام نوسازی بافت های فرسوده پروژه سازمان برنامه و بودجه ۱۵۰۰ میلیارد تومان تعهد کرده است و این به آن معناست که دولت باید معابر را بسازد و در اختیار شهروندان قراردهد.» به گفته او در این دوره توجه دولت و شهرداری بر موضوع محله سازی معطوف است. شیوه کار در گذشته این بود که مردم را جمع می کردیم و موافقت آنها را برای تجمیع می گرفتیم. در یک موردبه گفته مسئولان شهرداری ۴ سال طول کشید تا موافقت لازم کسب شد.

در روش فعلی اما شهرداری یک عرصه آماده را ارائه می کند و توسعه گر را برای مشارکت در ساخت فرا می خواند. در این روش صاحب زمین شهرداری است و توسعه گر نیز مسئولیت ساخت را بر عهده می گیرد. سهم هر یک از طرفین نیز به شکل ۵۰-۵۰ تامین می شود. ترکان گفت: «نگاه ما به تهران به منزله خواب شهر نیست. تمام فضایی که از سوی شهرداری ارائه می شود الزاما به واحدهای مسکونی تبدیل نمی شود چرا که ما به دنبال محله سازی و افزایش سرانه های خدماتی هستیم. البته شاید در یک قطعه ۲ هزار متری نتوان محله ساخت اما می توان بخشی از نیازهای مردم را تامین کرد.»