آخرین دلایل برای حادثه اتوبان قم

خبرگزاری فارس: حادثه تصادف و برخورد رخ به رخ دو اتوبوس در آزادراه تهران-قم، یک هفته‌ای است که توجه اغلب رسانه‌ها را به خود معطوف کرده است.

تأکید مقام معظم رهبری بر پیگیری علت این حادثه در کنار دستور رئیس‌جمهور برای بررسی این سانحه و مأمور شدن وزرای راه، بهداشت، صنعت و وزیر کشور برای تشکیل جلسه کارشناسی درباره علل وقوع این تصادف، توجه اغلب مردم و رسانه‌ها را به این موضوع بیشتر کرده است.

اما در این بین کارشناسان و مسئولان زیادی صحبت و تحلیل کرده و علل احتمالی مختلفی را درباره وقوع این حادثه که منجر به کشته شدن ۴۴ نفر شد، عنوان کردند.

پاره شدن لاستیک خودرو اسکانیا که از اصفهان عازم تهران بود، انحراف به چپ آن، عبور از گارد‌ریل و برخورد با اتوبوسی که از مسیر مقابل می‌آمد و در آخر انفجار مخزن سوخت هر دو اتوبوس، هر کدام دلایلی است که کارشناسان به دنبال علت وقوع این دلایل هستند؛ ضمن آنکه نمایندگان وزرای نام برده در حال بررسی سانحه هستند و قرار است تا پایان ماه جاری و یا ابتدای مهر علت مشخص شده و اعلام نهایی شود.

در راستای تشریح جزئیات بیشتر این حادثه و اطلاع از آخرین نتایج بررسی کارشناسان متولی پیگیری این سانحه، به سراغ مدیرکل آمار، ایمنی و ترافیک سازمان راهداری‌ و حمل و نقل جاده‌ای رفتیم و از وی در این‌باره جویا شدیم.

سیدعزیز جیفرودی با تشریح چگونگی وقوع حادثه صحبت‌های خود را آغاز کرد.

وی گفت: اتوبوس اسکانیا مسیر اصفهان ـ تهران، در ساعت ۲۲:۲۰ ‌روز حادثه در ورودی آزادراه قم ثبت‌ساعت می‌کند و پس از طی کردن ۲۷ کیلومتر از مسیر، با ترکیدن لاستیک به سمت مسیر مقابل منحرف شده و با اتوبوسی که از تهران به سمت یزد در حرکت بوده است برخورد می‌کند.

نتیجه بررسی علت ترکیدن و پاره شدن لاستیک به کجا انجامید؟ ظاهراً عاج لاستیک از نظر استاندارد مشکلی نداشته است.

جیفرودی: طبق اعلام پلیس راه، لاستیک اتوبوس اسکانیا ابتدا دو پوسته شده و سپس پاره شده است، اینجانب خود از لاستیک‌های اتوبوس اسکانیا بازدید کردم اما متأسفانه قسمت عمده لاستیک سوخته بود؛ مارک لاستیک جلویی اتوبوس از برندهای تولید روز دنیا است، البته لاستیک عقب اتوبوس چینی بوده است؛ معمولاً رانندگان از لاستیک‌های باکیفیت‌تر برای قسمت جلوی خودرو استفاده می‌کنند و لاستیک جلو این خودرو هم برند روز دنیا (G.Y)، (به اختصار عنوان شده است)، بوده است؛ بررسی‌های ما نشان داد لاستیک جلو حدود ۷۰ تا ۷۵ درصد عاج داشته است.

لاستیک عقب این اتوبوس ساخت کشور چین و ۸۰ درصد عاج داشته است، بنابراین اتوبوس در حین حرکت از نظر لاستیک هیچ مشکلی نداشته است، ضمن آنکه تمامی تست‌های فنی قبل از حرکت توسط مدیر فنی انجام شده بود.

* احتمال اول درباره وقوع حادثه: ورد شیء برنده و تیز به داخل لاستیک

پس علت پاره شدن و ترکیدن لاستیک چه بوده است؟

جیفرودی: دو علت برای پاره شدن لاستیک را به عنوان فرضیه برای خود تعریف کرده‌ایم که هر دو علت در حال بررسی است؛ در گزینه احتمالی اول،‌ ترکیدگی لاستیک به دلیل ورود شیء تیز و برنده به داخل لاستیک در نظر گرفته شده است؛ طبق بررسی پلیس راه و تحلیل‌های ما، لاستیک ابتدا دو پوسته شده و سپس ترکیده است.

همانگونه که گفتم احتمال دارد با ورود شیء تیز و برنده به داخل لاستیک چنین مشکلی پیش آمده یعنی این شیء موجب برش خوردن لاستیک به صورت عرضی شده و با توجه به سرعت اتوبوس و حرارت جاده، لاستیک از هم جدا شده ‌ و به دلیل انحراف ناگهانی خودرو، سانحه رخ داده است.

* احتمال دوم: لاستیک جلو اسکانیا ته‌انباری و تاریخ‌گذشته بوده است

و احتمال دوم برای پاره شدن لاستیک؟

جیفرودی: در گزینه دوم احتمالی ما، این فرضیه در نظر گرفته شده است که لاستیک اتوبوس تولید سال‌های گذشته بوده و در واقع تاریخ مصرف آن گذشته باشد.

کائوچو به عنوان یکی از مواد تشکیل دهنده لاستیک، عمر مشخصی حدود پنج سال دارد و اگر چند سال از تولید آن بگذرد خاصیت آن از دست می‌رود، به همین دلیل در حال بررسی تاریخ تولید لاستیک این اتوبوس اسکانیا هستیم.

به ادعای شرکت تعاونی، این لاستیک حدود یک ماه پیش خریداری شده است، بنابراین دنبال فاکتور و به دست آوردن سال ساخت لاستیک هستیم که اگر این لاستیک جزو لاستیک‌های به اصطلاح «ته‌انباری» و دارای سن بالا باشد، باید با وارد کننده لاستیک و آنکه مجوز فروش آن را صادر کرده است، مقابله قانونی کرد.

به فرض اگر تولید لاستیک مربوط به چند سال پیش بوده است، باید مشخص شود این لاستیک توسط چه شرکتی وارد شده ‌و در کدام انبار بوده است.

دنبال فاکتور خرید لاستیک اسکانیا و شرکت وارد کننده آن هستیم

روی اغلب‌ این لاستیک‌های تیوپ‌لس رادیال اطلاعات تولید و ساخت درج شده است‌ و قطعاً چون لاستیک بنا به گفته شما برند ‌(G.Y)، (مارک لاستیک به اختصار عنوان شده است)، بوده است، این اطلاعات را داشته است.

جیفرودی: قطعاً؛ اطلاعات ساخت روی لاستیک درج می‌شود اما متأسفانه قسمت زیادی از لاستیک در آتش‌سوزی سوخته است و هیچ اطلاعاتی روی آن قابل مشاهده نیست بنابراین نمی‌توان تحلیل مناسبی از سال تولید این لاستیک داشت، به همین دلیل پیگیر تاریخ ساخت لاستیک، از طریق فاکتور خرید آن هستیم.

چاره کار چیست؟

جیفرودی: از شرکت تعاونی اتوبوس‌رانی مربوطه خواستیم فاکتور خرید لاستیک و محل خرید آن را به ما اعلام کند تا Back number آن را به دست آوریم و متوجه شویم در چه سالی تولید شده است.

* راننده تمامی تست‌های سلامت خود را طی کرده بود

راننده اتوبوس اسکانیا متأسفانه در این حادثه جان باخت؛ اطلاعاتی از وضعیت جسمی و روحی وی قبل از حادثه دارید؟

جیفرودی: راننده اتوبوس در اردیبهشت‌ماه امسال کارت هوشمند جدید خود را گرفته و تمامی تست‌های سلامت را طی کرده بوده است بنابراین مشکلی از نظر جسمی یا روحی نداشته است.

* اتوبوس به دلیل نو بودن نیازی به معاینه فنی نداشته است

پس از این حادثه پلیس درباره معاینه فنی خودرو‌های سنگین و نظارت بر مراکز معاینه فنی در خارج از شهر‌ها که بر عهده سازمان راهداری و حمل و نقل جاد‌ه‌ای است، مواردی را مطرح کرده است، نظر شما در این‌باره چیست؟

جیفرودی: اتوبوس اسکانیای سانحه دیده تولید سال ۱۳۸۹ هجری شمسی بوده و به همین دلیل طبق قانون نیاز به معاینه فنی نداشته است اما قبل از حرکت تمام تست‌های فنی روی آن انجام شده است.

ما نماینده اسکانیا را احضار کردیم و مقرر شده است با حضور نماینده کارخانه سازنده جلساتی برگزار و علت آتش‌سوزی پس از برخورد نیز مشخص شود.

* طراحی کنونی مخزن سوخت اسکانیا برای افزایش تعادل وزنی و فرمان‌پذیری آن است

موضوع دیگر قابل بررسی، طراحی اتوبوس اسکانیا و انتقاداتی مبنی بر جانمایی نامناسب محل نصب باطری و مخزن سوخت آن است، در بررسی‌های خود در این‌باره به چه نتایجی دست یافته‌اید؟

جیفرودی: ‌کارشناسان ما در حال بررسی علت ‌آتش‌سوزی این دو اتوبوس پس از برخورد رخ به رخ هستند؛ همان گونه که گفتم همچنین مقرر شده است طی جلسه‌ای با نماینده کارخانه سازنده اسکانیا موضوع طولانی بودن سیم باطری تا استارتر و جانمایی نصب باطری تحلیل شود ضمن آنکه امکان جابه‌جایی محل نصب باطری نیز بررسی خواهد شد.

در بررسی‌های فعلی شما تاکنون نتیجه‌ای درباره جانمایی مخزن سوخت و باطری اسکانیا مواردی مطرح شده است؟

جیفرودی: طراح این خودرو، در راستای ایجاد تعادل وزنی و توزیع وزنی، نگرش مهندسی خود را داشته است زیرا یکی از دلایلی که مخزن سوخت اتوبوس در این محل نصب شده این است که اتوبوس موقع حرکت بیشترین تعادل را داشته باشد به همین دلیل باید در اطلاع‌رسانی هم دقت کرد زیرا طراح قطعاً در محاسبات خود جانمایی را در نظر می‌گیرد‌.

ببینید، موتور اتوبوس در عقب خودرو قرار دارد و اگر مخزن سوخت با ۵۰۰ لیتر نفت‌گاز، عقب خودرو و کنار موتور بود، ‌فرمان‌پذیری اتوبوس بسیار ضعیف می‌شد ضمن آنکه وضعیت استاندارد کنترل قسمت جلو خودرو، کاهش می‌یافت؛ همین امر موجب شده است مخزن سوخت در محل فعلی نصب شود تا کنترل از دست راننده خارج نشود.

* تشخیص ترتیب انفجار مخزن سوخت دو اتوبوس مشکل است

البته از نگاهی دیگر، همجوار بودن باطری و مخزن سوخت، موجب جرقه زدن و آتش‌سوزی در برخورد‌های شدید این مدل اتوبوس شده است که این مورد طی یکی دو سال اخیر در تصادفات مشاهده شده است.

جیفرودی: به اذعان کارشناسان این اتوبوس اسکانیا از نظر فنی کاملاً سالم بوده و مشکلی نداشته است، ضمن آنکه مخزن سوخت این خودرو نیز هیچ عیب فنی نداشته است، اما بر اثر ضربه به اتوبوس مقابل، مخزن سوخت اتوبوس تهران ـ یزد دچار انفجار می‌شود، البته به دلیل آنکه هر دو اتوبوس پس از برخورد رخ به رخ حدود یک و نیم متر به داخل یکدیگر فرو رفته بودند، تشخیص اینکه مخزن سوخت کدامیک از اتوبوس‌ها ابتدا مشتعل شده است، مشکل است.

با این توضیحاتی که شما ارائه کردید پس به چه دلیل سازمان ملی استاندارد ایران در حال بررسی طراحی این اتوبوس است؟

جیفرودی: مقرر شده است بررسی‌های سازمان ملی استاندارد ایران درباره علل دیگر آتش‌سوزی به اتمام برسد و سپس جلسه کارشناسی با جزئیات بیشتتر برگزار شده و نتیجه دقیق مشخص شود.

* سد بتنی مسلح هم قادر به نگهداری اتوبوسی با سرعت ۱۰۰ کیلومتر نیست

از نگاهی دیگر، برخی‌ از کارشناسان ‌استحکام ناکافی گاردریل آزادراه تهران ـ قم را علت تشدید حادثه و افزایش تعداد تلفات آن عنوان کرده و می‌گویند اگر اتوبوس اسکانیا از گاردریل عبور نکرده بود، حادثه دوم و برخورد با اتوبوس مقابل رخ نمی‌داد و تلفات کمتری داشتیم؛ توضیح سازمان راهداری و حمل و نقل جاده‌ای در این‌باره چیست؟

جیفرودی: اجازه دهید با این تحلیل مخالفت کنم؛ این گاردریل‌ها طبق استاندارد جهانی برای حرکت خودروهای سواری تا سرعت ۷۰ کیلومتر بر ساعت و با زاویه ۲۰ درجه طراحی شده است تا اگر سواری با همین سرعت و زاویه ۲۰ درجه به گاردریل برخورد کرد، مشکلی برای سرنشینان رخ ندهد؛ قطعاً هیچ جسم محکمی حتی نیوجرسی (حفاظ‌های بتونی) هم نمی‌توانست این اتوبوس را نگه دارد.

ببینید طبق محاسبات ما، اتوبوس با سرعت ۱۱۰ کیلومتر در ساعت در حال حرکت بوده است؛ شما جسمی‌ با وزن ۲۰ تن را در نظر بگیرید که با سرعت ۱۱۰ کیلومتر بر ساعت حرکت می‌کند، بنابراین حتی نیوجرسی نیز قادر به نگه داشتن این اتوبوس نبوده است، چه برسد به اینکه گاردریل آن را نگه دارد.

* گاردریل باید خودرو را به مسیر خود برگرداند/ حفاظ محکم موجب تلفات می‌شود

‌گاردریل طبق استاندارد جهانی، خاصیت خاص خود را دارد، گاردریل باید خاصیت ارتجاعی داشته باشد تا اگر خودرو با آن برخورد کند، سرنشینان صدمه نبینند، اما متأسفانه ما انتظار داریم اگر یک تریلی هم با بار ۲۰ تنی، به گاردریل برخورد کرد آن را نگه دارد؛ در این صورت این گاردریل نیست بلکه یک بتون آرمه محکم است که هر خودرویی که به آن برخورد کرد، کاملاً صدمه می‌بیند در حال که هدف از نصب گاردریل این است که در صورت برخورد خودروها با آن، با کمترین خسارت، خودرو را به سمت جاده اصلی برگرداند.

اتوبوس به تنهایی حدود ۱۴ تن است و با احتساب بار و مسافر حدود ۱۹ تن وزن دارد، قطعاً تاکنون هیچ گاردریلی در دنیا طراحی نشده است که ۱۹ تن خودرو را با سرعت ۱۱۰ کیلومتر در ساعت و با چنین نیروی عظیمی، نگه دارد، بنابراین حتی اگر نیوجرسی هم نصب شده بود، نمی‌توانست این اتوبوس را نگه دارد؛ طبق محاسبات فیزیکی، یک جسم ۲۰ تنی با سرعت ۱۱۰ کیلومتر در ساعت قطعاً نیازمند یک دیواره بتونی به اصطلاح مسلح است تا آن را نگه دارد و قطعاً در هیچ استاندارد جهانی برای جداکننده و حفاظ‌های میان آزادراه بتون مسلح به کار نمی‌برند زیرا در این صورت با هر برخورد خودرو به آن شاهد تلفات زیادی خواهیم بود در حالی که گاردریل باید خودرو را به مسیر اصلی بازگرداند.

در همین آزادراه تهران ـ قم در بسیاری از قطعات مسیر، خودروها با گاردریل برخورد کرده‌اند و سپس به جاده برگشته‌اند، حال فرض کنید اگر این جداره، بتون مسلح بود، همه خودروهای سواری در اثر برخورد با آن کشته می‌دادند بنابراین باز تأکید می‌کنم قطعاً امکان نگه داشتن آن اتوبوس اسکانیا با گاردریل‌ اصلاً امکان‌پذیر نبوده است.

به هر حال مردم ما و خانواده جانباختگان این حادثه، بی‌صبرانه منتظر برخورد قانونی دولت با مسببان احتمالی این حادثه و کم‌کاری‌هایی که موجب کشته شدن ۴۴ انسان بی‌گناه شد، هستند تا حداقل از این پس کمتر شاهد بروز چنین حوادث ناگواری در جاده‌ها و آن هم در سیستم حمل و نقل عمومی جاده‌ای باشیم.

جیفرودی: اغلب مواردی که به این حادثه انجامید در این مصاحبه عنوان شد، اما قطعاً اگر علل دیگری وجود داشته باشد، به اطلاع عموم خواهد رسید.

* علت واژگونی اتوبوس حامل زائران عراقی: خواب‌آلودگی راننده

روز گذشته سانحه دلخراش دیگری هم باز در سیستم حمل و نقل عمومی جاد‌ه‌ای رخ داد و اتوبوس حامل زائران عراقی در نزدیکی شهرستان بروجرد واژگون شد؛ آخرین نتایج بررسی‌های خود درباره علت وقوع این حادثه را نیز برای مردم تشریح کنید.

جیفرودی: این اتوبوس که حامل زائران عراقی بوده ‌از مرز گرگان به سمت شلمچه در حال حرکت بوده است که در محور اراک ـ بروجرد و ۶ کیلومتری مانده به بروجرد، واژگون می‌شود؛ راننده این اتوبوس نیز ۱۵ دقیقه قبل از واژگونی ثبت‌ساعت داشته است و متأسفانه در ۶ کیلومتری مانده به بروجرد، به دلیل خواب‌آلودگی راننده، اتوبوس منحرف شده و واژگون می‌شود.

علت اصلی وقوع این حادثه از سوی پلیس هم همین مورد عنوان شده است؟

جیفرودی: بله؛ پلیس راه نیز واژگونی و خواب‌آلودگی راننده را علت وقوع این حادثه عنوان کرده است.

محل وقوع این حادثه جزو نقاط پرحادثه جاده‌ای نبوده است؟

جیفرودی: خیر؛ جاده‌ای که حادثه در آن رخ داده است، مقطع پرحادثه نداشته و‌ ایمنی بالایی دارد و تنها خواب‌آلودگی راننده موجب انحراف و سپس واژگونی اتوبوس شده است.