مسئله عدم امنیت شغلی و شغل‌های موقتی در ایران

روزنامه آرمان امروز - سوسن یحیی‌پور: آمارهای جدید مرکز آمار ایران نشان می‌دهد که ماندگاری مشاغل در ایران پایین آمده است. آن‌طور که گزارش شده، از مجموع حدود ۵/۲۲‌میلیون شاغل کشور، بیش از چهار‌میلیون نفر حداکثر شش سال در شغل اصلی خود حضور دارند. «پایین‌بودن درآمد»، «تعطیلی دائمی محل کار»، «فصلی‌بودن کار»، «موقتی‌بودن شغل»، «جابه‌جایی محل کار»، «تحصیل یا آموزش»، «اخراج یا تعدیل نیرو»، «مهاجرت نیروی کار»، «به پایان رسیدن دوره خدمت وظیفه»، «بیماری»، «بازنشستگی» و «کهولت سن» بیشترین عوامل ترک شغل هستند. در این میان، موقتی‌بودن کار با سهم ۶/۲۵‌درصدی از مهم‌ترین عوامل ترک شغل در بین جمعیت بیکار در دو گروه مردان و زنان بوده است. همچنین آن‌طور که کارشناسان می‌گویند هزینه ایجاد هر شغل پایدار در کشور به بیش از ۴۰۰‌میلیون تومان رسیده در حالی که قبلا بین ۱۰۰ تا ۱۵۰‌میلیون تومان سرمایه نیاز بود.

آمارهای جدید نشان می‌دهد که از مجموع حدود ۵/۲۲‌میلیون شاغل در کشور، بیش از چهار‌میلیون نفر حداکثر شش سال در شغل اصلی خود حضور دارند. بر‌اساس آمار رسمی، جمعیت شاغل کشور ۲۲‌میلیون و ۵۸۸‌هزار نفر است؛ مدت اشتغال نیروی کار در شغل اصلی خود می‌تواند از یک سال تا بیش از ۳۰ سال متغیر باشد. در جدیدترین مطالعات وضعیت شغلی نیروی کار که توسط مرکز آمار ایران انجام شده است، در بین جمعیت نیروی کار کشور بیشترین افراد، بین سه تا حداکثر شش سال در شغل اصلی خود حضور داشتند که چهار‌میلیون و ۶۰‌هزار نفر از شاغلان را شامل می‌شوند. همچنین مدت ماندگاری بیش از سه‌میلیون و ۳۸۵‌هزار نفر از شاغلان در شغل اصلی خود، بین ۱۰ تا حداکثر ۱۵ سال بوده است. بررسی شاخص مدت اشتغال شاغلان در شغل اصلی همچنین نشان می‌دهد بالغ بر سه‌میلیون و ۲۲۲‌هزار نفر از جمعیت نیروی کار کشور بین یک تا کمتر از سه سال در شغل اصلی خود حضور دارند و سپس بنا به دلایلی، شغل اصلی خود را ترک کرده‌اند.

در عین حال بیش از دو‌میلیون و ۱۸۵‌هزار نفر از جمعیت شاغل بین ۱۵ تا حداکثر ۲۰ سال در شغل اصلی خود ماندگار بوده‌اند؛ همچنین بیش از یک‌میلیون و ۹۸۳‌هزار نفر از جمعیت نیروی کار کشور، بین ۲۰ تا حداکثر ۲۵ سال در شغل اصلی خود مشغول به کار بوده‌اند. یک‌میلیون و ۸۵۲‌هزار و ۹۶۱ نفر از جمعیت شاغل کشور، کمتر از یک سال، یک‌میلیون و ۱۳۰‌هزار و ۹۱۷ نفر بین ۲۵ سال تا حداکثر ۳۰ سال و یک‌میلیون و ۷۶۰‌هزار و ۹۳۱ نفر نیز بیش از ۳۰ سال در شغل اصلی خود حضور داشته‌اند. آمار مذکور از «مدت اشتغال شاغلان در شغل اصلی» نشان می‌دهد بیشتر نیروی کار کشور حداکثر تا ۱۵ سال تمایل به خروج از شغل اصلی خود دارند. پس از این مدت اشتغال در شغل اصلی، به تدریج تمایل برای خروج از شغل کمتر می‌شود.

دلایل ترک شغل

براساس آماری که از مرکز آمار ایران به‌تازگی منتشر شده است، «پایین‌بودن درآمد»، «تعطیلی دائمی محل کار»، «فصلی‌بودن کار»، «موقتی‌بودن شغل»، «جابه‌جایی محل کار»، «تحصیل یا آموزش»، «اخراج یا تعدیل نیرو»، «مهاجرت نیروی کار»، «به پایان رسیدن دوره خدمت وظیفه»، «بیماری»، «بازنشستگی» و «کهولت سن» بیشترین عوامل ترک شغل هستند. همچنین موقتی‌بودن کار با سهم ۶/۲۵‌درصدی از مهم‌ترین عوامل ترک شغل در بین جمعیت بیکار در دو گروه مردان و زنان بوده است. علاوه بر این «پایین‌بودن درآمد» دومین عامل ترک شغل است، به‌طوری که ۲۵۷‌هزار و ۹۱۹ نفر از نیروی کار به‌این دلیل شغل خود را ترک کردند. «اخراج یا تعدیل نیرو» نیز با جمعیت ۲۳۵‌هزار و ۸۶۶ نفری و «به پایان رسیدن دوره خدمت وظیفه» با جمعیت ۲۳۱‌هزار و ۲۶۰ نفر از دیگر عوامل مهم ترک شغل به شمار می‌روند.

همچنین بررسی‌های مرکز آمار نشان می‌دهد که ۱۲۴‌هزار و ۶۸۵ نفر به‌دلیل «تعطیلی دائمی محل کار» شغل خود را از دست داده و بیکار شده‌اند و تعداد ۱۱۵‌هزار و ۸۳۸ نفر نیز به‌دلیل «فصلی‌بودن کار» به جمعیت بیکاران پیوستند. در عین حال ۳۷‌هزار و ۶۸۹ نفر به‌دلیل مسائل خانوادگی، ۲۹‌هزار و ۸۸۴ نفر به‌دلیل بیماری، ۹‌هزار و ۲۰۶ نفر به‌دلیل رسیدن به سن بازنشستگی، شش‌هزار و ۸۰۲ نفر به‌علت تمایل به جابه‌جایی محل کار خود، شش‌هزار و ۴۳۰ نفر به‌دلیل مهاجرت، پنج‌هزار و ۴۵۶ نفر به‌علت تحصیل یا آموزش و‌هزار و ۶۰۱ نفر نیز به‌دلیل کهولت سن مجبور به ترک شغل خود شده‌اند. علاوه بر این، حدود ۲۳۰‌هزار و ۵۷۰ نفر از جمعیت شاغل کشور نیز به‌دلیل سایر موارد از کار خود انصراف داده‌اند.

هزینه ایجاد مشاغل پایدار

آن‌طور که کارشناسان می‌گویند برای ایجاد یک شغل در بخش‌های مختلف باید ارقام متفاوتی هزینه کرد، به‌نحوی که اگر در گذشته با هزینه اندکی امکان ایجاد یک شغل وجود داشت امروز با توجه به شتاب رشد جمعیت به‌ویژه جمعیت جوان جویای کار، گسترش شهرنشینی و عوامل متعددی همچون افزایش هزینه‌های زندگی، دستمزد، تورم، آموزش، مهارت و تخصص هزینه ایجاد شغل افزایش یافته است. به گزارش ایسنا، به زعم آنها هزینه ایجاد هر شغل پایدار در کشور به بیش از ۴۰۰‌میلیون تومان رسیده در حالی که قبلا بین ۱۰۰ تا ۱۵۰‌میلیون تومان سرمایه نیاز بود، البته وزیر کار معتقد است که هزینه ایجاد یک شغل در پایین‌ترین سطح ۷۰‌میلیون تومان برآورد می‌شود که این رقم در سطوح بالاتر متفاوت است، به‌نحوی که ایجاد شغل در مشاغل تخصصی نظیر پتروشیمی، دو تا سه‌میلیارد تومان هزینه در بردارد. ربیعی ایجاد اشتغال در صنایع نفت و گاز را فراوان اما زمانبر دانسته و گفت: در صنایع پتروشیمی به ازای هر ۳۰‌میلیارد ریال سرمایه‌گذاری یک شغل ایجاد می‌شود و در بخش نفت و گاز هم با هر ۱۲۰‌میلیارد ریال می‌توان یک شغل به وجود آورد، اما برای ایجاد یک شغل در بخش فولاد به ۱۰‌میلیارد ریال سرمایه‌گذاری نیاز است.

تدبیر دولت برای پایداری مشاغل

طبق ماده ۸۰ قانون برنامه پنجم توسعه به دولت اجازه داده شده است که در راستای ایجاد اشتغال پایدار، توسعه کارآفرینی، کاهش عدم تعادل‌های منطقه‌ای و توسعه مشاغل نو، اعطای کمک‌های هدفمند به بنگاه‌های کوچک و متوسط و تبدیل آنها به بنگاه‌های بزرگ و رقابت‌پذیر، گسترش کسب‌و‌کار خانگی و مشاغل از راه دور، حمایت مالی از بخش‌های غیردولتی و اجرای طرح‌های اشتغال‌زای تعاونی و خصوصی در مناطق دارای نرخ بالای بیکاری و تشویق شبکه‌ها، خوشه‌ها و زنجیره‌های تولیدی را در دستور کار قرار دهد.

در همین زمینه، وزیر کار در سال ۹۳ با بیان این مطلب که دولت تدبیر و امید جلو ایجاد مشاغل ناپایدار با دریافت وام‌های کوتاه‌مدت را خواهد گرفت و از تجارب دیگر کشورها استفاده خواهد کرد، گفت:«‌با توجه به محدودیت منابع و اعتبارات باید ظرفیت‌های موجود در حوزه مشاغل خانگی و هدایت آن به سمت ایجاد مشاغل پایدار مورد توجه قرار گیرد، چرا که این مشاغل راهگشای معضل بیکاری و اشتغال است.» علی ربیعی استراتژی دولت در حوزه اشتغال‌زایی را معطوف به مشاغل خرد و خانگی دانست و افزود: «با جهت‌دهی مشاغل خانگی به سمت فعالیت‌های گروهی و تعاونی و بازاریابی در این بخش، زمینه ایجاد اشتغال مولد و پایدار فراهم می‌شود.» البته از آنجا که دوام و پایداری یک شغل نیاز به حمایت مالی دارد، وزیر کار تاکید دارد که برای تحقق اهداف پیش‌بینی شده در حوزه اشتغال پایدار، دولت باید منابع مالی قدرتمندی در اختیار داشته باشد از این رو بانک‌ها را از تخصیص تسهیلاتی که منجر به اشتغال ناپایدار می‌شود، منع می‌کند.