کسب‌ و‌ کار مجازی همچنان بلاتکلیف است

سوی دیگر فیلتر شدن شبکه‌های اجتماعی بخشی است که هنوز هم به چشم بسیاری نیامده است. کند شدن فروش بسیاری از فروشگاه‌های خرد و حتی فروشندگانی که نام و نشانی نداشتند و به‌صورت آنلاین کار می‌کردند. دارندگان کسب و کارهای گمنام که درصد قابل توجهی از آنها جوانان هستند. همان‌ها که بعد از فارغ‌التحصیل شدن از دانشگاه یا مدرسه جایی برای مشغول شدن به کار در بازار رسمی یا شغل تخصصی خود نیافتند بنابراین کوشیدند کم کم یک فروشگاه مجازی با کمک شبکه‌های محبوب اجتماعی تاسیس کنند.

جدیدترین آماری که از مرکز رسانه‌های دیجیتال وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی اعلام شده نشان می‌دهد 9 هزار کسب و کار خرد اینترنتی که درگیر قطع شدن ارتباطشان از تلگرام هستند در یک هفته اخیر با مشکلاتی مواجه شده‌اند. به گفته سید مرتضی موسویان، رئیس مرکز توسعه فناوری اطلاعات و رسانه‌های دیجیتال وزارت ارشاد به «دنیای اقتصاد» در آمار رسمی این سازمان ۱۹ هزار کانال شامددار به ثبت رسیده که از این تعداد ۹ هزار کانال مرتبط با فروش کالا یا خدمات بوده‌اند. به گفته او اما تفکیک این موضوع که چند دسته از این کانال‌ها صرفا فروش کالا بوده‌اند ممکن نیست چراکه ارائه این آمار بر اساس خوداظهاری افراد بوده است. موسویان با اعلام بی‌اطلاعی از رقم دقیق خسارتی که این کسب و کارها در طول متوقف بودن فعالیت تلگرام دیده‌اند، می‌گوید: «این سوال سختی است چراکه در هر صورت بخش گسترده‌ای از این کسب و کارها متضرر شده‌اند اما به دلیل اینکه ما نظارتی بر مسائل مالی این افراد نداشتیم و این دسته از کسب و کارها نیز به‌صورت علنی درآمدشان را اعلام نمی‌کنند به‌صورت دقیق مشخص نیست که چه ضرری متوجه این بخش شده است.»

از سوی دیگر پس از قطع تلگرام حالا بسیاری از صاحبان این دسته از کسب و کارها سعی می‌کنند از طریق دیگر شبکه‌های موجود و ممکن با مشتریان خود ارتباطشان را حفظ کنند. واتس‌اپ و اینستاگرام از جمله همین شبکه‌هاست اما مسوولان دولتی نظر دیگری دارند و از رشد آماری استفاده کاربران از پیام رسان‌های داخلی خبر می‌دهند. رئیس مرکز فناوری اطلاعات و رسانه‌های دیجیتال هم اگرچه این افزایش آمار را تایید می‌کند اما می‌گوید بیشتر کاربران مراجعه‌کننده به پیام رسان‌های داخلی از جنس گروه‌های خانوادگی یا آموزشی هستند و تا این زمان کسب و کارهای و فروشگاه‌های آنلاین برای استفاده از این پیام‌رسان‌ها مرددند. موسویان ادامه می‌دهد: «تمامی پیام رسان‌های بومی تعداد دنبال‌کنندگانشان رشد چشمگیری داشته و این افزایش مخاطب درباره پیام رسان سروش به ۳ برابر هم رسیده است اما همین افراد نیز اغلب برای داشتن یک گروه چت خانوادگی یا دریافت خدمات آموزشی به سمت این پیام رسان‌ها کشیده شده‌اند و صاحبان کسب و کارها تاکنون تصمیم جدی برای مراجعه به این شبکه‌ها از خود نشان نداده‌اند.»

قابلیت‌هایی که تلگرام برای تبادل اطلاعات و آسان‌سازی دسته بندی آنها برای کاربرانش ایجاد می‌کند یکی از دلایل محبوبیت آن محسوب می‌شود. به‌طور مثال تولید بات‌های ویژه فروش محصولات در فضای تلگرام که گفته می‌شود هزینه تولید هر بات بین ۵۰۰ هزار تا ۲ میلیون تومان بوده است و با ازدست رفتن این کانال‌های فروش عملا این بات‌ها نیز کارکرد خود را از دست می‌دهند. به گفته موسویان یک موسسه فرهنگی در حال آماده‌سازی بستری است که بسیاری از ویژگی‌های تلگرام پشتیبانی می‌کند. او می‌گوید: «به‌طور مثال اگر کاربران تلگرام هزینه‌ای برای ساخت ربات‌های مخصوص به این شبکه کردند در این بستر می‌توانند از همان ربات‌ها استفاده کنند چراکه مدل کد نویسی استفاده شده در این بستر بسیار شبیه به تلگرام است. هرچند هنوز برای برگرداندن کاربرانی که عضو کانال‌های تلگرام این کسب و کارها بودند، راه حلی پیدا نشده است. او می‌گوید «ایتا» نام این پیام رسان است که فعلا در مرحله آزمایش قرار دارد و به احتمال زیاد به زودی افتتاح خواهد شد. اما با وجود طراحی شبکه‌های داخلی که قابلیت کاربردی کردن بات‌های تلگرامی را دارند رئیس مرکز رسانه‌های دیجیتال می‌گوید دارندگان کسب و کارهای تلگرامی علاقه‌ای به استفاده از این بسترها ندارند.

اما در هفته اخیر وضعیت پیش آمده برای کسب و کارهای خرد و مجازی به واسطه قطع شدن فعالیت تلگرام در ایران منتقدان بسیاری را به اعتراض کردن وا‌داشت. از جمله نمایندگان مجلس که از آن به‌عنوان اختلال در برنامه‌های حمایتی دولت از تجارت مجازی یاد می‌کنند. ناهید تاج الدین، دبیر کمیسیون اجتماعی مجلس در واکنش به این مساله به «ایسنا» گفت: «فیلترینگ تلگرام همه رشته‌های دولت را در زمینه کسب و کارهای مجازی پنبه خواهد کرد و متاسفانه نقشه راه دولت را در این زمینه مخدوش می‌کند. فیلترینگ تلگرام یک نقض غرض بزرگ در این زمینه محسوب می‌شود. به گفته او برابر برخی آمار امروز بیش از ۶۰۰ هزار کانال تلگرامی مشغول فعالیت هستند که بیش از ۴۰ درصد آنها فروشگاه‌های مجازی‌اند. برخی آمارها حاکی از وجود ۳۰ هزار کسب و کار اینترنتی در ایران است که ۱۵ هزار کسب و کار در این میان همگی مجازی هستند و بخش بزرگی از این کسب و کارها بر اساس استفاده از شبکه‌های مجازی طرح‌ریزی شده است.

تاج الدین معتقد است که اگر هدفگذاری دولت روی ایجاد اشتغال مجازی است باید از سرپا بودن تلگرام و دیگر شبکه‌های مجازی دفاع کند. علاوه بر مزیت‌های اشتغال، حضور مجازی در تلگرام و اینستاگرام به بخشی از سبک زندگی جامعه تبدیل شده و باید برای این سبک زندگی احترام قائل بود. از سوی دیگر یک کارشناس حوزه فناوری اطلاعات به «ایسنا» می‌گوید که طبق برخی آمارها حدود ۱۵ درصد از کسب‌وکارهای مجازی در چند روز اخیر از بین رفته‌اند.

به گفته مهدی غیبی، بخش دیگری از فعالیت‌های مبتنی بر شبکه‌های اجتماعی به‌صورت خارج از شبکه به شبکه بوده‌اند که آنها هم آسیب دیده‌اند به این معنی که این شبکه‌ها بستری برای تبلیغات و معرفی تولیدات در حوزه‌های دیگر بوده‌اند که حالا هم با اتفاقات پیش آمده و هم فیلتر شدن، کسب‌وکارها هم دچار مشکل شده‌اند. در روزهای اخیر دولت به خصوص وزیر ارتباطات و رئیس‌جمهوری از سوی کاربران برای بازکردن فیلترینگ تلگرام تحت فشار قرار دارند. این را از حجم کامنت‌های مردم در زیر پست‌های مسوولان دولتی به خصوص وزیر ارتباطات می‌توان دریافت. به زودی اما بسیاری از صاحبان مشاغل کوچک و آنلاین تصمیم می‌گیرند که راهی را بدون پایگاه فروش ثابت خود در تلگرام بیابند اما نکته اصلی اینجاست که ضررهایی که در این جابه‌جایی‌ متحمل شده‌اند را باید به تنهایی و بدون حمایت هیچ نهادی از جیب بپردازند.