از دغدغه‌ کار با زنان داعشی تا فاصله ۵ متری مرگ

مستند بلند «زنانی با گوشواره‌های باروتی» به کارگردانی رضا فرهمند با ۷ عنوان نامزدی، یکی از پیشتازان لیست دریافت جایزه از بخش مسابقه ملی در آیین اختتامیه‌ی جشنواره بین‌المللی سینماحقیقت است؛ این فیلم درباره زنی به نام «نورالحلی» است که ژورنالیست جنگ است.

او با همه مخاطره‌ها و فشارهای اجتماعی که برای حضورش در جنگ با داعش وجود دارد مصرانه مبارزه می‌کند و به کمپ نگهداری زنان داعشی می‌رود. او که برادرش را در جنگ با داعش از دست داده است، اکنون در موقعیتی قرار می‌گیرد که باید روابطی انسانی با این زنان و کودکانشان برقرار کند.

رضا فرهمند کارگردان فیلم مستند «زنانی با گوشواره‌های باروتی» در گفت‌وگو با ایسنا درباره نحوه شکل گیری این مستند، اظهار کرد: من یک سفر تحقیقی میدانی به کشور عراق کردم و در یکی از عملیات‌ها "نورالحلی" سوژه اصلی این مستند را دیدم. از قبل از ورود به عراق او را نمی‌شناختم و در سفر تحقیقی او را پیدا کردم. او یک فعال اجتماعی در حوزه جنگ است و طرفداران زیادی دارد. همان جا گفت‌وگویی با نور صورت گرفت و کار را شروع کردیم و این فرصت وجود نداشت که من به تهران بیایم و دوباره بازگردم ولی قبل از این ماجرا یک پیش تحقیق در حوزه زنان در عراق کرده بودیم.

این کارگردان که پیش از این در حوزه زنان فعالیت‌هایی کرده بود، بیان کرد: در کارهای قبلی‌ام هم در حوزه زنان کار کرده بودم و حضور "نورالحلی" در خط جنگ برایم جذاب بود و فکر کردم می‌شود یک نگاه جالبی به موضوع زنان در جنگ و به خصوص داعش داشت. تولید فیلم در عراق بسیار کار سخت و طاقت‌فرسایی است زیرا فرهنگ آدم‌ها بسیار متفاوت است و باید مراقب خیلی چیزها باشیم. اکنون هم که عراق در جنگ است و حتی باید مراقب گروه خودت هم باشی که دچار اختلاف، درگیری و مشاجره نشود زیرا که نه وضع غذا مناسب است و نه وضع خواب، همچنین استرس زیادی هم وجود دارد. در واقع فاصله ما تا مرگ فقط پنج متر بود مثلا در انفجاری که رخ داد اگر یک نفر جلوی ما نبود قطعا ما کشته شده بودیم و در این شرایط تولید انجام شد.

وی با تاکید بر اینکه بار اولی بوده که به عراق سفر کرده و تاکنون تا این حد به جنگ نزدیک نبوده، تصریح کرد: من تاکنون در حوزه جنگ فعالیتی نداشتم و بلافاصله بعد از ورود به عراق وارد پروژه شدیم، در مکانی به نام «تعلفر» قرار گذاشتیم و ماجرا شروع شد. دو ماه تصویربرداری طول کشید و آخرین پلان قرار بود سکانس دیگری باشد ولی به خاطر انفجار خمپاره در «هویجه»، کنسل شد و مترجم و صدابردار هم زخمی شدند به همین دلیل ما به ایران برگشتیم و تدوین اساسی و سختی شکل گرفت. در ابتدا قرار بود که به کمپ برگردیم و پلان‌هایی را بگیریم ولی انفجار بمب مانع این اتفاق شد.

فرهمند ادامه داد: کل زمان تولید این فیلم دو ماه تصویربرداری و دو ماه تدوین، صداگذاری و موسیقی طول کشید. این دو ماه پس تولید کار بسیار مفصلی بود. به نظرم این یک استثنا است که بتوانیم در دو ماه یک پروژه خارجی را جمع کنیم. تهیه‌کننده این مستند هم مرتبا با ما در تماس بود زیرا تهیه کننده‌هایی که در حوزه مستند کار می‌کنند، فقط یک سفارش‌دهنده هستند ولی آقای شعبانی اینطور نبود.

او همچنین اضافه کرد: فیلم چهار بار چیده شد و دوباره تغییر کرد. من به زبان عربی تسلط نداشتم ولی مترجم و تجربه‌های قبلی تولید فیلم در خارج از کشور به من کمک کرد که این فیلم به خوبی ساخته شود. من پیش از این در هند، ترکیه، هلند و آلمان فیلم ساخته بودم و مترجم‌ها نقشی اساسی دارند. خوشحالم از اینکه با وجود آنکه این فیلم در بحران جنگ تولید و شکل گرفت، دچار جوگیری نشد، ما به هر صورت در جنگ بودیم و فیلم‌هایی که قبلا در این زمینه تولید شده اسیر تیر، ترکش و بمب شده است اما این فیلم مسیر خودش را می‌رود و در مورد زنان در جنگ صحبت می‌کند.

فرهمند درباره ظرافت‌هایی که در ساخت این فیلم انجام شده، گفت: بحث زنان داعشی ظرافت‌های زیادی دارد، زنانی می‌بینی که می‌گویند از اینکه داعشی هستند پشیمان نیستند. ولی وقتی شما می‌خواهی اینها را تنظیم کنی باید بسیار مراقب باشی که تاثیر معکوس بر روی مخاطب نگذارد. ما سخت‌ترین بخشی که انجام دادیم همین صحبت‌های زنان داعشی بود که حداقل چهار بار چینشش عوض شد زیرا ما نمی‌خواستیم گفت‌وگوی آزادانه زنان داعشی را حذف کنیم. در کل دنیا پیش از این هیچ تصویری از زن داعشی ندیدیم و اینکه نمی‌توانیم تصویری را ببینیم که او بگوید من پشیمان نیستم و فیلمساز آن را در فیلمش بگذارد.

کارگردان مستند «زنانی با گوشواره‌های باروتی» ادامه داد: این فیلم محصول سینمای ایران است و جای تحلیل و بررسی جامعه‌شناسانه و انسان‌شناسانه زیادی دارد. آنقدر تفکرها نسبت به داعش منفی است که نگران نیستم و لازم نبود خودمان را قبل از اینکه مخاطب بخواهد تصمیم‌گیری کند، سانسور کنیم. دستاورد این فیلم جسارت در نترسیدن است و از اینکه یک‌سری حرف‌ها را بگویم و مخاطب فکر دیگری بکند نمی‌ترسم، در صورتیکه این آسیب و نگرانی در فیلم‌های جنگ و اجتماعی دیده می‌شود که تاثیر منفی بر روی مخاطب بگذارد.

وی در صحبت‌های خود درباره وضعیت و بازخوردهای این فیلم در جشنواره سینما حقیقت، گفت: ما دو اکران داشتیم که یکی در اولین روز جشنواره بود ولی با این وجود سالن پُر شده بود و پربیننده‌ترین فیلم روز اول شد. در اکران دوم هم که در روز پنج‌شنبه بود استقبال خوبی از فیلم شد. مهم‌ترین نکته در بازخورد مخاطبان این بود که احساس نکرده بودند، یک فیلم محصور در شعارها و ارزش‌های دیکته شده ساخته شده است. مخاطب رابطه انسانی با فیلم برقرار می‌کند و این فرقی نمی‌کند که فردی معتقد و مذهبی یا نه. ما سراغ شعارها نرفتیم و فیلم با زبان بین‌المللی و انسانی صحبت می‌کند و به اختلافات و دعواهای بی‌فایده کاری ندارد. این در حالی است که عراقی‌ها اصولا آدم‌های شعارزده‌ای بودند و سخت بود که آدم ها را از آن حالت خارج کنیم. اینکه خود «نورالحلی» شعارزده نباشد و با مسائل انسانی برخورد کند بسیار مهم بود. تجسم کنید که او برادرش توسط داعشی‌ها کشته شده بود با این حال باید با زنان داعشی برخوردی متفاوت می‌داشت. ما بازتاب منفی در مخاطب ندیدیم و فکر می‌کنم این یک موفقیت بزرگ است.

این کارگردان در پایان درباره یازدهمین جشنواره سینما حقیقت، گفت: می‌توان گفت که تخصصی‌ترین جشنواره مستند همین جشنواره سینما حقیقت است و فیلمسازان برایشان مهم است که اولین اکران‌شان در این جشنواره باشد. در حوزه سیاستگذاری، جشنواره در حال رشد کردن است و نسبت به سال گذشته شرایط بهتری دارد و شبکه‌های تلویزیونی متعدد و به نامی به این جشنواره دعوت شده‌اند. سیستم داخلی هدایت‌کننده این جشنواره بسیار خوب عمل کرده و فیلم‌های بزرگی در آن حضور داشتند. هر ساله در جشنواره چندین فیلم مطرح حضور داشته و امسال هم همینطور است.باید واقع‌بین باشیم و بگوییم که یک فیلمساز نمی‌تواند هر سال با همان حد و اندازه سال قبل وارد جشنواره شود. من خودم ۵ دوره است که در جشنواره حضور دارم ولی بین آنها این بار فیلم خوبی تولید شده بود و قطعا هر فیلم ساز نمی‌تواند هر سال فیلم خوب تولید کند.