رمزگشایی از سفر ملک‌ سلمان به مسکو

روزنامه آسمان آبی نوشت: خبر دیدار رسمی مقامات روسیه و عربستان نخستین‌بار در نیمه نخست سال ۲۰۱۵ میلادی و طی تماس تلفنی میان ولادیمیر پوتین و ملک‌سلمان تازه به تاج و تخت رسیده مطرح شد.

از آن زمان سفر ملک‌سلمان به روسیه چندین بار در دستور کار قرار گرفت، اما به تعویق افتاد. در ۶ ماه منتهی به سفر، تاریخ سفر ملک‌سلمان به روسیه سه بار تغییر کرد. ابتدا قرار بود این دیدار در میانه ماه جولای و بلافاصله پس از نشست سران گروه جی بیست در هامبورگ عملی شود، پس از آن اوایل ماه اوت و در نهایت ماه اکتبر به‌عنوان تاریخ این دیدار اعلام شد.

زمانی‌که بالاخره تاریخ دیدار رسمی مقامات روسیه و عربستان سعودی تأیید شد، عادل الجبیر، وزیر امور خارجه سعودی‌ها این دیدار را «دیدار تاریخی» خواند. این تعبیر کاملا موجه بود؛ چرا که تاریخ روابط مسکو و ریاض بسیار قابل توجه است.

اتحاد جماهیر شوروی، نخستین کشوری بود که استقلال کشور ایجاد شده توسط ملک عبدوالعزیز را به رسمیت شناخت و در ادامه در سال ۱۹۲۶ با قلمرو حجاز و نجد (نام کشور عربستان تا سال ۱۹۳۲) روابط دیپلماتیک برقرار کرد. با وجود این زمانی‌که رهبر شوروی، کریم خاکیموف فرستاده خود به ریاض را که از دوستان نزدیک شاه سعودی بود اعدام کرد، روابط میان دو کشور قطع شد. روابط فی ما بین پس از انحلال اتحادیه جماهیر شوروی و شکل‌گیری فدراسیون روسیه در سال ۱۹۹۱ دوباره برقرار شد.

در نتیجه این وقفه طولانی در روابط دیپلماتیک و دوره دشوار عادی‌سازی روابط پس از آن، شاه سعودی هرگز تا به امروز به شوروی یا روسیه سفر نکرده بود. ملک فیصل زمانی‌که هنوز وزیر امور خارجه بود به روسیه سفر کرده است. ملک عبدالعزیز نیز در مقام ولیعهدی به روسیه رفت و خود ملک‌سلمان نیز پیش از این زمانی‌که امیر ریاض بود به روسیه سفر کرد؛ بنابراین دیدار ۵ اکتبر نخستین سفر شاه عربستان سعودی به روسیه در تاریخ محسوب می‌شود.با وجود این نباید انتظار تصمیمات و توافقات بزرگی از این دیدار داشته باشیم چراکه سطح روابط میان روسیه و عربستان مشخص است و دو کشور در بسیاری از مسائل اساسی اختلاف‌نظر دارند.

ریاض و مسکو طی چند دهه اخیر روابط اقتصادی داشته‌اند، اما این روابط آنچنان مستحکم نبود که همکاری‌های محدود میان آن‌ها را به ائتلاف یا شراکت تبدیل کند. علاوه بر این، بازارهای صادراتی روسیه و عربستان بسیار مشابه‌ هستند؛ این امر باعث افزایش دشواری‌های بیشتر در حجم تجارت میان آن‌ها شد. در بسیاری از جهات آن‌چه امروز به‌عنوان عادی‌سازی روابط میان روسیه و سعودی‌ها شاهد هستیم نتیجه مصلحت‌گرایی افراطی و تمایل به سرکوب اختلافات ایدئولوژیک در هر دو طرف است.

با این حال، حق با محمد بن سلمان، شاهزاد و ولیعهد جوان سعودی بود که پس از آخرین سفر خود به روسیه در ماه می ‌سال ۲۰۱۷ گفت: «روابط میان عربستان سعودی و روسیه در یکی از بهترین دوران خود قرار دارد.» شاهزاده سعودی در دو سال اخیر شخصا تلاش‌هایی برای بهود روابط میان دو کشور انجام داده و تا حدودی به موفقیت‌هایی نیز دست یافته است. او به‌طور منظم با مسکو گفت‌وگو می‌کند تا کانال ارتباطی خود را با روس‌ها حفظ کند. این ارتباط را حتی زمانی‌که روسیه با شروع عملیات نظامی خود در سوریه، عربستان را در بحران یمن فروبرد نیز حفظ کرد. از این نقطه نظر می‌توان گفت کاهش تنش‌ها میان روسیه و عربستان سعودی به‌‌رغم منافع منطقه‌ای متناقض آن‌ها تا حد زیادی نتیجه تلاش‌های ولیعهد محمد بن سلمان است.

تأثیر ولیعهد

از بسیاری از جهات آن‌چه امروز به‌عنوان عادی‌سازی روابط میان روس‌ها و سعودی‌ها شاهدیم نتیجه مصلحت‌گرایی افراطی و تمایل به سرکوب اختلافات ایدئولوژیک در هر دو طرف است. محمد بن سلمان و ولادیمیر پوتین رئیس‌جمهوری روسیه شخصا علاقه‌مند به توسعه روابط میان دو کشور هستند.

در درجه اول، ولیعهد سعودی نیاز دارد جایگاه سیاسی خود را در عربستان تقویت کند و از این سو روسیه را به‌عنوان بازیگری قلمداد می‌کند که می‌تواند او را در رسیدن به این هدف کمک کند. محمد بن سلمان با آغاز اصلاحات «چشم‌انداز ۲۰۳۰» به تغییر در سبک زندگی سعودی در عربستان و خروج از «دایره راحتی» اقتصادی کشور اشاره کرد. شاهزاده سعودی با این کار خطر دور شدن از وهابیان افراطی و نخبگان سعودی و حتی بخش بزرگی از جمعیت عربستان سعودی را به جان خرید. او بیم آن را داشت که آن‌ها باید بار هزینه این اصلاحات اقتصادی ناخوشایند را به دوش بکشند.

بنابرابن انتقال بدون دردسر قدرت از ملک‌سلمان به پسرش محمد بن سلمان در مقطع کنونی، مسئله اساسی در قلمروی سعودی است. قدرت ملک‌سلمان در میان اعضای سلسله سعودی مورد احترام است، اما به‌راحتی نمی‌توان چنین ادعایی را درباره فرزندش محمد بن سلمان مطرح کرد که بنای حرفه سیاسی خود را بر قوانین و اصلاحات نه چندان جاافتاده و مورد پذیرش قرار داده است. ازاین‌رو ولیعهد سعودی به‌شدت نیازمند موفقیت‌هایی در عرصه سیاست‌ خارجی است تا از این طریق بتواند حمایت داخلی را با خود همراه کند. او تاکنون از رسیدن به این هدف از طریق جنگ در یمن و رویارویی با قطر ناکام مانده است، اما اکنون امیدوار است استعداد دیپلماتیک خود را با افزایش همکاری‌های ریاض- مسکو نشان دهد.

بدون شک ملک‌سلمان و ولادیمیر پوتین در جریان دیدار خود در مسکو درباره جنگ در سوریه بحث و تبادل نظر کرده‌اند. روسیه بارها اذعان کرد از نقشی که عربستان سعودی در امضای توافقنامه قاهره و برقراری آتش‌بس کامل در غوطه شرقی ایفا کرده است، قدردانی می‌کند. از این‌رو این احتمال وجود دارد که در پایان ارتباط‌های مقامات دو کشور، عربستان سعودی بتواند طرف روسی را متقاعد کند کرسی‌هایی را برای نمایندگان وفادار به سعودی‌ها در دولت آینده سوریه تضمین کند. چنین تضمینی می‌تواند به تقویت اعتبار دیپلماتیک شاهزاده عربستانی در خانه کمک کند.

اما یمن، جایی که عربستان سعودی در آن روی وفاداری روسیه حساب باز می‌کند از اهمیت کمتری برای محمد بن سلمان، ولیعهد عربستان برخوردار است. از مارس ۲۰۱۵ و آغاز عملیات نظامی عربستان در یمن، مقامات روسی تلاش کرده‌اند از اظهارنظر قطعی درباره یمن خودداری کرده و به صورت عملی از تحرکات ریاض در یمن حمایت نکنند. این موضوع بار دیگر به ولیعهد سعودی کمک می‌کند به موفقیتی در سیاست خارجی دست یابد.

منافع مالی مسکو

در مقابل، روسیه علاقه‌مند است جنبه‌های مالی روابط خود را با عربستان سعودی تقویت کند. رئیس‌جمهوری روسیه بارها ناخشنودی خود را از این موضوع اعلام کرده که بیشتر توافقات با عربستان با جنبه اقتصادی و همچنین همکاری‌های فنی- نظامی در سطح یادداشت‌های تفاهم باقی مانده است. تنها استثنای در این مورد توافقی است که در چهارچوپ اوپک و برای کاهش تولید نفت برای تثبیت قیمت حاصل شد. یکی از پروژه‌های مورد علاقه روس‌ها شرکت کمپانی «روس نفت» در خصوصی‌سازی «آرامکو» شرکت ملی نفت عربستان است که قرار است در سال ۲۰۱۸ روی دهد.

سفر ملک‌سلمان به مسکو می‌تواند نقطه عطفی در افزایش سرمایه‌گذاری‌های سعودی‌ها در روسیه باشد. انتظار می‌رود پس از دیدار سران دو کشور، صندوق سرمایه‌گذاری عمومی عربستان سعودی، دفتر نمایندگی خود را در روسیه راه‌اندازی کند. در چنین زمانی روسیه و عربستان شروع به ارزش نهادن بیشتر به روابط با یکدیگر کرده‌اند و تعاملات عملی را به اختلافات ایدئولوژیک ترجیح می‌دهند.