همگرایی تهران - آنکارا و تحولات خاورمیانه

بسیاری از تحولات منطقه به صورت مستقیم یا باواسطه متاثر از مناسبات جمهوری اسلامی ایران و ترکیه به عنوان بازیگران بزرگ خاورمیانه بوده و انتظار می رود تدوین نقشه راه تازه همکاری های دو کشور، پیامدهای خود را فراتر تر از حوزه اقلیم کردستان عراق نمایان سازد.

خبرگزاری ایرنا: بسیاری از تحولات منطقه به صورت مستقیم یا باواسطه متاثر از مناسبات جمهوری اسلامی ایران و ترکیه به عنوان بازیگران بزرگ خاورمیانه بوده و انتظار می رود تدوین نقشه راه تازه همکاری های دو کشور، پیامدهای خود را فراتر تر از حوزه اقلیم کردستان عراق نمایان سازد.

سفر دیروز «رجب طیب اردوغان» رییس جمهوری ترکیه به تهران و دیدار و رایزنی وی با مقامات جمهوری اسلامی مهمترین رخدادی بود که مورد توجه ناظران و رسانه های منطقه قرار گرفت.

هماهنگی و اقدام مشترک تهران و آنکارا در زمینه رخدادهایی که در اقلیم کردستان عراق می گذرد، مهمترین انگیزه ای بود که اردوغان را برای دومین بار طی دو سال و نیم گذشته راهی ایران ساخت. در دیدار دیروز، رییسان جمهوری دو کشور بر اراده مشترک برای تثبیت مرزهای خاورمیانه، همکاری با دولت عراق و دفاع از تمامیت ارضی این کشور و تلاش در جهت توقف روند جدایی طلبی رهبران اربیل (پایتخت اقلیم کردستان عراق) تاکید کردند.

یک روز پیش از سفر اردوغان نیز مقامات ارشد نظامی ایران و ترکیه در تهران در خصوص این مساله به تبادل نظر پرداختند.

رایزنی و برنامه ریزی برای تحقق تجارت ۳۰ میلیارد دلاری که چند سال پیش در روابط دو کشور هدفگذاری شده بود و ارتقای مناسبات اما دیگر محور گفت وگوهای اردوغان در تهران بود. از دید بسیاری از ناظران، منافع چشمگیر همکاری های اقتصادی و تجارت میان ایران و ترکیه از مهمترین عواملی بوده که در اوج اختلافات سیاسی سال های گذشته به ویژه بر سر سوریه و نیز در کشاکش تحریم های هسته ای مانع تیرگی روابط دوجانبه شده است. با این حال، موانع موجود سبب شده تا همچنان که رهبر انقلاب در دیدار دیروزِ اردوغان با ایشان یادآور شدند، پیشرفت قابل انتظار و مطلوب در این زمینه حاصل نشود.

به این ترتیب، اهداف سفر دیروز اردوغان به تهران و دیدار وی با رهبری و نیز دکتر «حسن روحانی» را می توان سیاسی- اقتصادی دانست. به همین خاطر در کنار تبادل نظرهای تهران و آنکارا در زمینه تحولات کردستان عراق و در جهت سد راه جدایی طلبی اربیل، مقام های دو کشور چهار سند همکاری امضا کردند.

آنچه پیش بینی می شود اینکه مزیت های اقتصادی ایران و ترکیه برای یکدیگر در فضای رفع اختلافات و نزدیکی دیدگاه های سیاسی، موجب افزایش همکاری های اقتصادی و تعاملات تجاری شده و شاهد رشد اعداد وارقام (حدود ۶ میلیارد دلار در نیمه نخست سال جاری) در این زمینه خواهیم بود.

در زمینه مسائل منطقه ای نیز نزدیکی دیدگاه های تهران و آنکارا در زمینه مسائل سوریه که مشارکت ایران، ترکیه و روسیه در نشست صلح آستانه را به بار آورد نقش بسزایی در حل و فصل مهمترین پرونده اختلافات دو بازیگر مهم خاورمیانه در سال های اخیر داشته است.

به موازات تلاش مشترک ایران و ترکیه برای مقابله با روند جدایی طلب در شمال عراق و حفظ آتش بس و بازگرداندن ثبات به سوریه، مقابله با سیاست های یکجانبه و تشدید تنش در حاشیه جنوبی خلیج فارس از مهمترین محورهای همسویی تهران و آنکارا بوده است.

در پی قطع روابط چهار کشور عربی سعودی، امارات، مصر و بحرین با قطر و اعمال تحریم های گوناگون علیه دوحه در خردادماه امسال، ایران و ترکیه اصلی ترین کشورهایی بودند که ضمن تاکید بر ضرورت گفت وگو برای جلوگیری از گسترش ابعاد بحران دیپلماتیک در منطقه، گذرگاه هایی را برای برونرفت قطر از تنگنای ترانزیتی و تجاری فراهم ساختند.

از دیگر تحولات اخیری که نقش تعیین کننده ای در همگرایی تهران و آنکارا داشت وقوع کودتای گروهی از نظامیان ترکیه علیه دولت قانونی این کشور در تیرماه سال گذشته بود. بلافاصله پس از این رخداد، مقامات جمهوری اسلامی ایران نخستین واکنش ها را در مخالفت با براندازی دولت اعلام داشتند و این در حالی بود که بسیاری از کشورهای غربی و حتی منطقه سیاست صبر و انتظار را در این خصوص در پیش گرفتند؛ رویکردی که سبب شد اردوغان پس از کودتا انتقاداتی شدیدی را از این دولت ها ابراز دارد.

با توجه به آنچه گفته شد روابط تهران- آنکارا در موقعیت کنونی شرایطی بسیار متفاوت را با سال های اوج تحریم ها علیه ایران و درگیری های سوریه تجربه می کند و فضای حاکم بر مناسبات با کاهش تعارضات به سمت همسویی و همگرایی تغییر یافته است.

از دید صاحبنظران، افزایش شکاف ها میان ترکیه و اروپا به ویژه بر سر مساله پیوستن این کشور به اتحادیه و تشدید انتقادات اروپایی ها از رویکردهای سیاسی دولت آنکارا بر اهمیت همکاری های شرقی برای اردوغان و همگامانش خواهد افزود. نکته دیگر اینکه افزایش حمایت های دولت جمهوریخواه آمریکا از مواضع رژیم صهیونیستی می تواند به عنوان عاملی اثرگذار بر روابط آنکارا- تل آویو، ترکیه را برای ایجاد توازن در مسائل سرزمین اشغالی به سوی حمایت بیشتر از گروه های مقاومت سوق دهد.

به این ترتیب، در مجموعه روندهایِ جاری و محتمل، منافع و دیدگاه های مشترک جمهوری اسلامی ایران و ترکیه برای دو کشور برجستگی ویژه ای یافته و می تواند تاثیرات قابل توجهی از جمله افزایش سطح ثبات در تحولات منطقه برجای گذارد.