تبدیل تهران به کارگاه ساختمان‌ سازی!

روزنامه آرمان - آرزو ضیایی: بر اساس آمار سرانه پسماند ساختمانی به‌ازای هر تهرانی ۵/۵کیلوگرم است و این شهر روزانه ١٢۰هزارمترمکعب پسماند ساختمانی تولید می‌کند. در سال۹۵، تعداد ‌هزارو۷۹۳ پروانه ساختماني توسط شهرداري تهران صادر شده كه نسبت به فصل‌مشابه سال‌گذشته حدود ۷/۱۹درصد كاهش داشته است، اين تعداد پروانه حدود۶/۵‌درصد از كل پروانه‌هاي ساختماني كشور را تشكيل مي‌دهد.

از كل پروانه‌هاي صادرشده ۹پروانه مربوط به افزايش بنا و‌ هزارو۷۸۴ پروانه مربوط به احداث‌ساختمان بوده است. با این اوصاف تخمین میزان ضایعات‌ساختمانی در سال‌گذشته چندان سخت نیست.

میزان بالای پروانه‌های صادر شده در تهران نشان‌دهنده تخريب بالا در صنعت ساخت‌وساز و ميزان بسيار زياد توليد پسماند‌ساختماني است. مالكان تهرانی توجه‌زیادی به استفاده‌مجدد از مصالح‌ساختماني ندارند و سرمایه قابل‌توجهي را به‌عنوان پسماند‌ساختماني از دست مي‌دهند. این درحالی است كه ۸۰درصد از پسماند‌ساختماني توليد‌شده در تهران قابل‌بازيافت بوده و امكان استفاده از آنها وجود دارد. حجم‌زيادي از نخاله‌هاي‌توليدي پايتخت، گچ و آهك است، اما باقی نخاله‌هاي شهري در قالب بلوك‌سيماني، مواد اوليه صنايع راهسازي و ساختمان‌سازي قابل‌استفاده بوده و مي‌تواند وارد چرخه صنعت‌ساختمان شود. بر اساس تحقيقات صورت‌گرفته در دفتر خدمات‌مهندسي مركز تحقيقات‌ساختمان و مسكن، در تهران به‌ازاي تخريب هر يك‌مترمربع ساختمان، ۵/۱ تن آوار ساختماني به‌وجود مي‌آيد. بر اساس اطلاعات منتشر‌شده از سوي اين دفتر، به‌طور معمول بيش از ۹۰درصد از پروانه‌هاي‌ ساختماني صادرشده در تهران براي تجديدبناست كه اين بيانگر حجم‌بالاي تخريب در شهرهاي بزرگ كشور است.

بر اساس آمار روزانه بيش از ۵۰هزار تن نخاله‌‌ساختماني در تهران توليد مي‌شود و هر روز پنج‌هزار كاميون، خاك و نخاله ساختماني را از گوشه‌وكنار شهر به مراكز دپو تهران منتقل مي‌كنند. اين ميزان پسماند، هفت‌برابر پسماندخانگي شهر تهران است. بر اساس آمار ضایعات‌ساختمانی حدود ۱۵ تا ۳۰‌درصد وزن كل پسماندهای جامد و بیش از نصف پسماندشهری را به خود اختصاص می‌دهند. احداث كارخانه‌هاي استحصال شن و ماسه از پسماندساختماني علاوه بر آنکه هزینه‌ای برای شهر ندارد می‌تواند درآمدهای خوبی را نیز برای شهر ایجاد کند. بازیافت پسماندهای ساختمانی مزایای بسیاری دارد، ازجمله صرفه‌جويي در هزينه‌هاي حمل‌ونقل و دفع ضايعات ساختماني، استفاده‌مجدد از منابع تجديد‌ناپذير، حفظ محيط‌زيست،كاهش آلودگي خاك، كاهش‌نياز به زمين برای دفع‌ضایعات، ايجاد اشتغال و توسعه صنايع‌بازيافت را می‌توان برخي از مزاياي بازيافت پسماندهاي ساختماني دانست. در صورت بازیافت، تقاضا نسبت برای تولید مصالح‌جدید ساختمانی کم می‌شود و این امر باعث کاهش آسیب به محیط‌زیست طبیعی خواهد شد. همچنین هزینه‌های حمل‌ونقل انتقال این پسماندها به مناطق انباشت ضایعات نیز کاهش می‌یابد.

مصوبه‌ای که اجرا نشد!

در سال۸۷ مصوبه‌ای برای ساماندهی پسماندساختمانی به تصویب رسید که اجراي آن به همكاري وزارت راه‌وشهرسازي، سازمان نظام‌مهندسي، پيمانكاران ساختماني و مالكان نياز داشت و به همین دلیل این مصوبه اجرا نشد. درحال‌حاضر سيستم يكپارچه مديريت‌پسماند در ۱۲۳دفتر خدمات‌الكترونيك شهر تهران به وجود آمده و متقاضيان مي‌توانند براي اخذ خدمات مراجعه كنند. اخذ مجوز حمل‌پسماند براي درج در زونكن كارگاهي عمليات‌ساختماني پلاك‌ثبتي نيز الزامي شده است. تنها مرکز دفع پسماندهای ساختمانی و عمرانی در شهر تهران مرکز دفن آبعلی است که از سال١٣٦٩ منحصرا به این امر اختصاص یافت. به‌منظور جلوگیری از هدررفتن مصالح‌ساختمانی و با هدف کاهش میزان دفن و ایجاد منبع‌درآمد، در محل گود آبعلی، تجهیزات لازم برای بازیافت شن و ماسه از خاک و نخاله با ظرفیت اسمی ١٢۰‌هزار تن در سال مورد بهره‌برداری قرار گرفته است. به‌گفته سرپرست سازمان مدیریت‌پسماند شهرداری‌تهران در‌حال‌حاضر دو قرارداد در مورد احداث مراکز بازیافت نخاله‌های ساختمانی در مجتمع پردازش و دفع‌زباله آبعلی منعقد و ابلاغ شده است. همچنین کارخانه استحصال شن و ماسه درحال‌حاضر در مجتمع‌پردازش و دفع آبعلی مشغول‌ به فعالیت است.

تاثیر نخاله‌‌ها بر محیط‌زیست شهری

درصورت عبور از حتما نخاله‌های ساختمانی را مقابل ساختمان‌های درحال ساخت مشاهده کرده‌اید. این نخاله‌ها علاوه بر آنکه باعث نازیبایی شهر می‌شوند، عبورومرور را نیز برای عابران سخت و گاهی غیرممکن می‌کنند. وجود این نخاله‌ها در کنار خانه‌های نیم‌ساز خطرناک نیز هستند. در بسیاری از موارد رانندگان درحال رانندگی در شب با این نخاله‌ها برخورد می‌کنند و دچار سانحه می‌شوند. تصویر زشتی که در قسمت‌های کم‌رفت‌وآمد‌تر شهر با آن روبه‌رو می‌شوید، نخاله‌های قرار‌داده‌شده در کنار سطل‌های زباله است که گاهی تا مدت‌ها بدون هیچ‌گونه پاکسازی محل باقی می‌مانند. این درحالی است که با اندکی توجه و برنامه‌ریزی در این حوزه می‌توان نخاله‌های ساختمانی را از یک تهدید شهری و چالش بهداشتی به فرصت اقتصادی تبدیل کرد و با بازیافت نخاله‌های ساختمانی که قابلیت بازیافت را دارند، هزینه‌های ساخت ساختمان را به‌میزان قابل‌توجهی کاهش داد. این ضایعات آلودگی‌های زیست‌محیطی مانند گردوغبار و سروصدا ایجاد می‌کنند و ریختن آنها در کنار یا بستر رودخانه‌ها باعث ورود موادمضر موجود در پسماندها به چرخه‌ آب‌های سطحی و زمینی می‌شود.

عمر مفید ساختمان‌ها در کشورهای جهان حدود ۴۰سال است، اما در ایران اماکن تا ۳۰سال عمر مفید دارند و ۲۵درصد بافت شهری نیز فرسوده است. علاوه بر این باتوجه به افزایش بلایای‌طبیعی مانند سیل، طوفان و زلزله هر‌ساله حجم بسیار بالایی نخاله‌ساختمانی یا آوار در شهرها و آبادی‌های کشور تولید می‌شود که سرمایه‌مالی و انسانی زیادی را تلف می‌کنند. خاک و نخاله محل زندگی جوندگان موذی و حشراتی مانند پشه‌خاکی عامل بیماری سالک و محل‌هایی امن برای انواع و اقسام حشرات‌موذی، جوندگان و سگ‌های ولگرد هستند. متاسفانه مساله انباشت نخاله‌های ساختمانی منحصر به تهران نیست و در بسیاری از مناطق کشور مانند یاسوج، یزد، هرمزگان، آبادان، همدان، خراسان‌شمالی و... نیز با مشکلات ناشی از این زباله‌ها دست‌به‌گریبان‌ هستیم. تا ساختمان‌ها یکی بعد از دیگری تخریب یا نوسازی می‌شوند و مسئولان زیست‌محیطی و عمرانی نیز برنامه‌ای اصولی و باکیفیت برای دفن یا بازیافت پسماندهای ساختمانی ندارند، این زباله‌ها بلای جان طبیعت خواهند بود.

کوهی از نخاله‌های ساختمانی!

یک عضو کمیسیون عمران، حمل‌و‌نقل و ترافیک در گفت‌وگو با «آرمان» با اشاره به حجم عظیم پسماندهای ساختمانی در شهر تهران می‌گوید: شهرداری مانند سابق نخاله‌های ساختمانی را توسط پیمانکاران مناطق به مرکز انباشت ‌نخاله واقع در ابتدای جاده آبعلی منتقل و به ازای این انتقال وجوهی از شهروندان مولد‌نخاله اخذ می‌کند. عوارض این کار توسط پیمانکار به شهرداری پرداخت می‌شود. محمد علیخانی می‌افزاید: هرچند انباشت نخاله در یک نقطه خارج از شهر بدون اشکال نیست، اما انباشت آن باید بر اساس مطالعات کارشناسی انجام شود و در مورد چگونگی انباشت نظارت‌های فنی و زیست‌محیطی وجود داشته باشد. در دور جدید تصمیمات مهم‌تر و کاربردی‌تری در زمینه انباشت نخاله‌ها در نقاط مختلف اتخاذ می‌شود. او تاکید می‌کند: البته تولید نخاله مساله‌‌ای پایان‌ناپذیر است، اما باید برای کاهش تولید نخاله راهکار اندیشید و این سوال را از خود بپرسیم که آیا هر ساختمانی که سازنده اراده کرد، باید تخریب شود و نباید ساخت‌و‌سازها و تخریب‌ها مدیریت شوند؟ علیخانی می‌افزاید: شاید بسیاری از تخریب‌ها فاقد ضرورت باشد، چون در موارد بسیاری عمر بهره‌برداری بنا هنوز تمام نشده و این نوع تخریب‌ها ضرر سرمایه‌ای به‌همراه دارد. بنابراین باید ساخت‌و‌سازها به بافت فرسوده هدایت شود و برای بهره‌برداری بهینه از نخاله‌ها نیز فکر اساسی صورت گیرد. باید بپرسیم آیا عملیات بازیافت نخاله ‌برای بهره‌برداری مجدد نافع و استفاده از نخاله در راستای تسطیح و عملیات‌های‌عمرانی ممکن نیست.

او خاطرنشان می‌کند: در جمع‌آوری نخاله باید در راستای کاهش تردد کامیون‌ها در شهر حرکت کنیم و روش جمع‌آوری را به‌روش مکانیزه تغییر دهیم تا کمترین مزاحمت را برای شهر و شهروند داشته باشد. علیخانی می‌افزاید: درحال‌حاضر تردد کامیون‌ها باعث آلودگی و ترافیک داخل شهر می‌شود و برخی از حوادث رانندگی منبعث از پرت‌شدن نخاله از کامیون‌ها در خیابان‌ها و اتوبان‌ها‌ی تهران است. این نکات مزید بر علت می‌شوند تا فکری اساسی برای جمع‌آوری پسماندهای ساختمانی داشته باشیم. او تصریح می‌کند: تردد کامیون‌ها باید به حداقل برسد. به این منظور شهرداری باکس‌هایی را برای این موضوع تعبیه کند و به‌وسیله پیمانکار در اختیار شهروند قرار دهد. شهروندان نیز بعد از جمع‌آوری نخاله‌ها آنها را به پیمانکار تحویل دهند و پیمانکار نیز آنها را به ایستگاه‌های بین‌راهی منتقل کند.

این عضو کمیسیون عمران، حمل‌ونقل و ترافیک شهری خاطرنشان می‌‌کند: کوهی از نخاله در ابتدای جاده آبعلی در شرق تهران (گودآبعلی) از انباشت ضایعات ساختمانی ساخته شده است و در صورت تداوم وضع موجود باید کوه‌های دیگری نیز در همان نقطه بسازیم! بخشی از ورود و خروج هوای تهران از همان نقطه انجام می‌شود و عدم وجود رشته‌کوه بلند در آن منطقه باعث تنفس دوباره برای تهران است. علیخانی در پایان خاطرنشان می‌کند: متاسفانه فرهنگ اشتباه ساخت‌و‌ساز در پایتخت کشور و همچنین ارزش افزوده بالای تعلق‌گرفته به طبقات ساختمان و هولوگرام‌ها (مجوزهای ساخت‌وساز) سبب شد بسیاری از ساختمان‌هایی که هنوز امکان استفاده داشتند، جزو بافت فرسوده به حساب نمی‌آمدند و عمر مفید آنها پایان نیافته بود، تخریب و دوباره‌سازی شوند.