ديپلماسی عكس روحانی در نیویورک

محدثه سنايي در روزنامه اعتماد نوشت: حسن روحاني را شايد بتوان خوش‌اقبال‌ترين رييس‌جمهور ايران دانست. او سال ٩٢، در حالي رقابت‌هاي انتخاباتي خود را آغاز كرد كه عضويت كاربران ايراني در شبكه‌هاي اجتماعي رو به افزايش بود.

بر هيچ‌كس پوشيده نيست كه يكي از مهم‌ترين دلايل پيروزي روحاني در انتخابات رياست‌جمهوري ٩٢، موج حمايتي هواداران وي در فضاي مجازي بود؛ اتفاقي كه سبب شد مجموعه دولت يازدهم، با تمام توان در برابر فشارها براي فيلتر كردن برخي شبكه‌هاي اجتماعي بايستد و همچنين براي رفع فيلتر برخي ديگر تلاش كند. بررسي عملكرد رقباي روحاني در انتخابات رياست‌جمهوري نشان مي‌دهد بهره‌مندي اين افراد براي نمايش زنده مراسم‌ها و نشست‌هاي نقد دولت يازدهم، بيش از حاميان رييس‌جمهور بوده است. اين درحالي است كه يكي از انتقادات به دولت يازدهم، درباره عدم فيلتر شبكه‌هاي اجتماعي بود؛ موضوعي كه به شب‌نامه‌ها عليه حسن روحاني نيز كشيده شد.

اما به دليل نوع نگاه روحاني به شبكه‌هاي اجتماعي و اهميت آگاهي سياسي و ارتباطات شهروندان، تيم مشاوران وي در بهار سال ٩٢، حساب كاربري شخصي او در فيس‌بوك، توييتر و اينستاگرام را راه‌اندازي كردند. با افول جايگاه فيس‌بوك درميان ايراني‌ها، فعاليت‌هاي صفحه فيس‌بوك رييس‌جمهوري نيز كاهش يافت و بعد از مدتي قطع شد. اما صفحات كاربري رييس‌جمهور در توييتر و اينستاگرام، كه هركدام به‌ترتيب ٦٩٢ هزار و يك ميليون و نهصد هزار دنبال‌كننده دارد، با قوت بيشتري به فعاليت‌شان ادامه مي‌دهند. هدف نگارنده از اين مطلب، بررسي محبوب‌ترين صفحه اجتماعي رييس‌جمهور يعني اينستاگرام است كه يك ميليون و نهصد هزار دنبال‌كننده دارد.

در دنيا، بهره‌مندي سياستمداران از اينستاگرام، به امري متداول و به عنوان يك تاكتيك در برقراري ارتباط با افكارعمومي و پاسخگويي به آنها تبديل شده است. تا آنجا كه يك مقام مسوول، بدون واسطه، با دنيا ارتباط بصري برقرار كرده و از نظرات و واكنش‌هاي مردم به طور مستقيم مطلع مي‌شود. از اين منظر، سياست و سياست‌ورزي، محصور در جلسات رسمي و گفت‌وگوهاي كليشه‌اي نمي‌شود. سياستمداران با انتشار تصاوير در صفحه اينستاگرام خود، نسبت به وقايع سياسي، اجتماعي و فرهنگي واكنش نشان داده يا در مورد دغدغه‌هاي مردم، نظرات شخصي خود را عنوان مي‌كنند. گويي اينستاگرام خط ويژه‌اي است براي ارتباط يك سياستمدار با كساني كه اگر بخواهند همان مقام را ملاقات كنند يا نظرات خود را به او منتقل كنند، شايد عملا در موقعيت‌هاي خاص امكان‌پذير باشد.

صفحه اينستاگرام رييس‌جمهوري ايران نيز تصاوير را با رويكردهاي مختلف به اشتراك مي‌گذارد؛ اطلاع‌رساني برنامه ديدارها و جلسات رسمي رييس‌جمهوري، واكنش به رويدادهايي كه افكارعمومي را تحت‌تاثير قرار داده يا اظهارنظر در مورد دغدغه مردم پيرو موضوعات خاص. از اين منظر، انتشار تصاوير در صفحات مقامات و سياستمداران، اهميت بسياري دارد كه نيازمند نوعي تعمق و موقعيت‌شناسي در انتشار تصاوير، به منظور اثرگذاري مطلوب بر افكارعمومي است.

١ - اينستاگرام به‌مثابه ابزار انعكاس فعاليت روزانه:

سياستمداران در طول روز برنامه مشخصي براي انجام كارهاي خود دارند. ملاقات با معاونين و وزرا يا شركت در يك جلسه يا برنامه عمومي و... از جمله فعاليت‌هايي است كه از قبل توسط مشاوران و مديران برنامه آنها طرح‌ريزي شده است. از اين منظر، سياستمداران علاقه‌مند هستند مخاطبين و طرفداران آنها در جريان اين فعاليت‌ها قرار گيرند. بدين‌منظور تصاوير رويدادهاي فوق كه داراي اثرگذاري خوبي در مخاطب است، به همراه بخشي از ديالوگ‌هاي تاثيرگذار آن سياستمدار، روي صفحه اينستاگرام بارگذاري مي‌شود. از جمله كاركردهاي اين بهره‌مندي از اينستاگرام، برقراري يك نوع ارتباط دوسويه با مخاطب و دريافت واكنش موافقين و مخالفين با نوع رويداد يا ديالوگ منتشر شده است. به عنوان‌مثال، صفحه اينستاگرام دكتر روحاني تصاويري از جلسه هيات‌ دولت، ديدارهاي خارجي رييس‌جمهور و همايش‌هايي كه با حضور ايشان برگزار مي‌شود را به اشتراك مي‌گذارد و كاربران نظرات خود را به دومين شخصيت حاكميتي كشور منتقل مي‌كنند.

٢- اينستاگرام به‌مثابه ابزار انتشاردهنده گفتمان سياستمدار:

گاهي اوقات سياستمداران از اينستاگرام به عنوان ابزاري براي نشر انديشه‌هاي خود يا واكنش به انديشه‌هاي موافقين و مخالفين خود استفاده مي‌كنند. در اين كاركرد با توجه به فضاي جامعه و نوع مطالبات حاميان آن فرد، تصويري در اينستاگرام به همراه يك نقطه‌نظر خاص منتشر مي‌شود. پس از آن، با توجه به نوع جايگاه آن سياستمدار و درهم‌تنيدگي شبكه‌هاي اجتماعي طيف مخالف و موافق او، نوعي گفت‌وگوي چندوجهي حول تصوير و نظر منتشر شده در صفحه سياستمدار و ساير شبكه‌هاي اجتماعي، ميان افكارعمومي پديد مي‌آيد. به عنوان نمونه، بعد از جنجال‌هايي كه پس از انتخابات رياست‌جمهوري، درباره نسبت راي مردم با جمهوريت و اسلاميت نظام ايجاد شد، صفحه اينستاگرام رييس‌جمهوري، ويديوهايي كوتاه از مواضع سياستمداران و مسوولان وقت در دهه شصت درباره اين مبحث را به اشتراك گذاشت.

بازتاب‌هاي اين پست اينستاگرام تا مدتي در رسانه‌ها جريان‌ساز شد. در نمونه ديگر، بعد از آنكه منتقدان رييس‌جمهور، در راهپيمايي روز قدس با تجمع اطراف خودروي محافظين، عليه وي شعارهاي هنجارشكنانه دادند، صفحه اينستاگرام روحاني ويديويي كوتاه از صحبت‌هاي مرحوم آيت‌الله هاشمي‌رفسنجاني را به اشتراك گذاشت كه در آن، خاطره معروف ديدار مرحوم هاشمي‌رفسنجاني با شهيد بهشتي نقل مي‌شود و شهيد بهشتي در پاسخ به مرحوم هاشمي، درباره صبوري‌اش در برابر تهمت‌ها و توهين‌ها مي‌گويد: «اين آسياب به نوبت است!»نوبتي كه اين‌بار به روحاني، منتخب ٢٤ميليوني مردم رسيده بود.

٣- اينستاگرام به مثابه ابزاري براي نمايش زندگي خصوصي سياستمدار:

سياستمداران علاوه بر فعاليت‌هاي رسمي، در طول روز، به ورزش، تحصيل، مطالعه، يا حضور در خانه و ارتباط با همسر و فرزندان خود مشغول هستند. انتشار تصاوير از فعاليت‌هاي فوق، به مخاطبين كمك مي‌كند تا چهره ديگري از آن سياستمدار را در يك قاب غيررسمي ببينند. انتخاب تصاوير و نوع نظرات منتشر شده از سياستمدار، به او كمك خواهد كرد تا ارتباط صميمانه بيشتري با افكارعمومي برقرار كرده و در سخنراني‌هاي رسمي نيز موفق‌تر باشد. به عنوان نمونه، كمتر كسي است كه تصوير رييس‌جمهور در حين تماشاي بازي تيم‌ملي ايران در رقابت‌هاي جام‌جهاني و با لباس غيررسمي را به‌خاطر نداشته باشد.

در اينستاگرام شخصيت‌هاي سياسي جهان چه مي‌گذرد؟

به عنوان نمونه، در بيوگرافي صفحه اينستاگرام باراك اوباما، رييس‌جمهور سابق امريكا، با پانزده ميليون فالوئر، اوباما اين‌طور معرفي شده است: يك پدر، همسر، رييس‌جمهور و شهروند!صفحه اينستاگرام اوباما عموما به انتشار تصاوير خانوادگي، ديدارهاي مردمي و غيررسمي پرداخته است.

در نقطه مقابل، تصاوير صفحه اينستاگرام بندر الجلعود، عكاس دربار سعودي، به‌خوبي نمايانگر فرهنگ درباري و نظام پادشاهي عربستان است. تمامي عكس‌هاي اين صفحه، پرتره‌هايي خاص از پادشاه و وليعهد است كه در عكس‌نوشت آن جز عنوان برنامه و آرزوي عزت و سلامتي براي پادشاه و وليعهد، هيچ توضيح ديگري نوشته نمي‌شود. در اين صفحه، هيچ تصوير حاشيه‌اي و غيررسمي از سلمان‌بن‌عزيز و محمد‌بن‌سلمان ديده نمي‌شود. اما در كشورهاي اروپايي ماجرا كمي فرق دارد؛ مثلا ساركوزي علاقه دارد تصاويري از حضور خود ميان طرفداران را نمايش دهد. اين تصاوير، ميزان محبوبيت ساركوزي، با وجود فاصله از قدرت را نشان مي‌دهد و اينكه او هنوز سياستمدار محبوبي بين شهروندان فرانسوي است. جرج بوش علاقه دارد تصاويري از حضور انفرادي ميان شهروندان در موقعيت‌هاي متفاوت را نشان دهد. اين تصاوير نمايانگر آن است كه بوش، با وجود همه انتقادات، سياستمداري منزوي نيست و بعد از دوران رياست‌جمهوري‌اش، به فعاليت خود ادامه مي‌دهد. اينستاگرام پاپ فرانسيس، نمايانگر حضور او ميان مردم عادي است.

انتشار اين تصاوير، اين باور را به مخاطب القا مي‌كند كه پاپ، فردي جدا از زندگي شهروندان نيست و با آنها مانوس است. اينستاگرام ترزا مي، او را به عنوان شخصيتي جريان‌ساز در انگليس معرفي مي‌كند، به‌نحوي‌كه تصاوير و ويديوهاي منتشر شده از او، متاثر از سخنراني‌ها و منظومه گفتماني اوست. چهره عبوس يا به همراه لبخندهاي ديپلماتيك ترامپ در اينستاگرام، از او شخصيتي رسمي در جلسات يا مجامع به تصوير مي‌كشد. او اصرار دارد مفهوم ابرقدرت بودن را از طريق تصاوير منتشر شده در اينستاگرام القا كند؛ گفتماني منطبق با سياست ايالات متحده امريكا. از اين منظر، اينستاگرام براي سياستمداران بيش از آنكه ابزار نمايش آنها باشد، ابزاري است براي سياست‌ورزي در قرن بيست‌ويكم.