ساعت از کجا و چگونه پا به عرصه وجود گذاشت؟

ساعت های آفتابی در حدود قرن چهارم قبل از میلاد در مصر ساخته شدند و اولین آنها ساعتی هرمی شکل بود که در سال ۳۵۰۰ قبل از میلاد ابداع شد.

ماهنامه عصر زمان: اهمیت اندازه گیری زمان به وسیله ابزار مکانیکی اولین بار در حدود ۵۵۰۰ سال پیش در مصر باستان و سومر یعنی نواحی جنوبی منطقه مسوپوتامیا، جایی که اکنون به عنوان محل پیدایش تمدن مدرن شناخته می شود، مورد توجه مردم قرار گرفت. تاریخ هزاران ساله ساخت انواع ساعت های خورشیدی و شنی موجب شد دانش مربوط به ساعت در سراسر مدیترانه منتشر شود و آنگاه یونانی ها، رومی ها و ایرانیان با آغوش باز این ابزار جدید را پذیرفتند و هر یک به سهم خود سهمی در پیشرفت این صنعت داشتند.

ساعت از کجا و چگونه پا به عرصه وجود گذاشت؟

با گذر قرن ها، ابزار مختلفی برای اندازه گیری زمان به کار گرفته شد. از جمله ساعت های شمعی، ساعت های فانوسی، ساعت های چرخ دنده ای و ساعت های نجومی که همگی آنها در قرون 15 و 16 میلادی پا به عرصه وجود گذاشته بودند.

ساعت های آفتابی در حدود قرن چهارم قبل از میلاد در مصر ساخته شدند و اولین آنها ساعتی هرمی شکل بود که در سال 3500 قبل از میلاد ابداع شد. در آن زمان ساعت های خورشیدی بسیار مورد توجه قرار گرفته بودند. به منظور سهولت اندازه گیری زمان، مصری ها طول روز را به 10 قسمت مساوی تقسیم کردند و 4 قسمت اضافی هم برای زمان سایه روشن هوا در هنگام طلوع و غروب خورشید در نظر گرفتند.

علامت های چندگانه ای که روی زمین حک شده بود به مصری ها امکان می داد به راحتی متوجه زمان روز شوند و حتی دریابند که در چه فصلی قرار دارند، اما درواقع ساعت های خورشیدی در روزهای ابری و شب هنگام اصلا کاربردی نداشتند و به همین دلیل روش های جدیدی برای اندازه گیری زمان ابداع شد. یونانی ها و رومی های باستان توجه فراوانی به ساعت های آبی داشتند تا جایی که تا سال ۳۲۵ قبل از میلاد توانستند زمان را با دقت و صحت بسیار بیشتری از گذشته اندازه بگیرند.

جریان آب در ابزاری که برای سنجش زمان مورد استفاده قرار می گرفت، موجب حرکت عقربه ساعت شمار می شد و به همه این امکان را می داد تا زمان روز را دریابند. اولین ساعت آبی در دنیا از سوی افلاطون ابداع شد. با وجود این که در مبحث اندازه گیری زمان پیشرفت های زیادی رخ داد، اما ساعت های آفتابی همچنان در زمان امپراتوری های یونان و روم محبوب و مورد توجه باقی ماندند.

بزرگ ترین ساعت خورشیدی دوران باستان توسط امپراطور اگوستوس در سال دهم قبل از میلاد ساخته شد.

بعد از سقوط امپراطوری روم، ساعت های آبی همچنان در ایران و چین با تغییراتی مورد استفاده قرار می گرفتند. پیچیده ترین و معروف ترین ساعت آبی آن دوران از سوی یک مهندس مسلمان به نام الجزاری در سال ۱۲۰۶ ساخته شد. در قرن ششم میلادی چینی ها شروع به استفاده از ساعت های شمعی کردند و اندک اندک پای این ساعت ها به مناطق دیگر باز شد تا اینکه در قرن سیزدهم آنها به خاورمیانه و اروپا رسیدند.

پس از آن بود که تحول جدیدی از این بابت در چین ایجاد شد و ساعت های نجومی در این کشور پا به عرصه وجود گذاشت. مردی چینی به نام سو سانگ نوعی ساعت نجومی ابداع کرد که با آب کار می کرد. این دانش در قرن 12 میلادی در بسیاری از شهرهای ایران وجود داشت.

با گسترش کشتیرانی و تجارت در اروپا و درخواست های فراوان برای دریانوردی در آب های آزاد، نیاز به داشتن ابزاری بسیار دقیق برای زمان سنجی هر روز بیشتر و بیشتر احساس می شد. ساعت های آفتابی که در ایران طراحی شده بودند، به یکی از ملزومات اصلی سفر هر کشتی در دریا مبدل شدند. از قرن ۱۵ میلادی به بعد ساعت های آفتابی دقیق و صحیح نه تنها در دریا بلکه در صنعت، کلیسا و بسیاری مکان های دیگر بسیار معروف و محبوب شدند.

تا قرن ۱۶ میلادی، ابزار مکانیکی راه خود را به لابراتورهای صنعت پیدا کردند و ساعت های پاندولی و زنجیری در اروپا ساخته شدند تا عصر جدیدی در عرصه سنجش زمان رقم بزنند. هرچه که زمان گذشت، طراحی این ساعت ها پیشرفته تر و اندازه شان کوچک تر شد.

در قرن نوزدهم میلادی از ساعت های جیبی مکانیکی، رومیزی و دیواری در سراسر دنیا بسیار رواج یافت. امروزه دیگر ساعت های دیجیتالی را در سراسر دنیا می توان یافت و سرانجام اندازه گیری زمان برای مردم سراسر جهان به راحتی امکانپذیر شد.