تغییر ارز و حذف صفر در کشورهای مختلف دنیا

هفته نامه صدا - نسیم بنایی: «حالا یک تریلیون دلار زیمبابوه برابر با یک دلار زیمبابوه است.» این جمله ای بود که خبرگزاری سی ان ان در سال ۲۰۰۹ در واکنش به برداشتن ۱۲ صفر از جلوی ارز زیمبابوه در ابتدای خبر خود آورده بود. ماجرا از این قرار بود که تورم در این کشور آفریقایی، ارزش ارز آن را تهدید می کرد. بالاخره یک روز مقامات زیمبابوه تصمیم گرفتند ۱۲ صفر از جلوی ارز این کشور بردارند. مدیر کل بانک مرکزی این کشور مقابل مردم ایستاد و گفت: «ارز ما حتی در وحشتناک ترین توفان های اقتصادی و سیاسی باید در اولویت باشد چرا که ستون اصلی اقتصاد ملی ما به شمار می آید و استقلال ما در گروی آن است.»

در آن زمان با یک اسکناس ۱۰۰ تریلیون دلاری حتی یک قرص نان هم قابل خریداری نبود. نمونه اقدامی که در زیمبابوه صورت گرفت در تاریخ اقتصادی کشورهای دنیا بسیار است. کشورهای زیادی برای مهار مشکلات ارزی خود دست به «اصلاح ارزی» زده اند و تغییراتی را در ارز خود ایجاد کرده اند. برخی از آنها به حذف چند صفر از ارز خود بسنده کرده اند و برخی دیگر ارز خود را به کلی تغییر داده اند.

روزی که صفرها ریختند

تغییرات ارزی مربوط به امروز و دیروز نیست، نخستین بار در قرن نوزدهم بود که دولت ها با کمبود طلا و نقره مواجه شدند، در حالی که ارزش سکه های خود را بر اساس آن می سنجیدند. در فاصله سال های ۱۹۶۰ تا ۲۰۰۳ حدود ۶۰ کشور در دنیا برای تغییر ارز خود اقدام کردند.

برخی تنها یک صفر از ارز خود را حذف کردند، برخی تا شش صفر نیز از جلوی ارز خود برداشتند. کشورهایی مانند بولیوی و پرو بیش از یک بار ارز خود را تغییر دادند.

برزیل که در فاصله سال های ۱۹۶۰ تا ۲۰۰۳ رکورد زد و بیش از ۶ بار ارز خود را دستکاری کرد و صفرهای آن را کاهش داد. بررسی ها از وضعیت نرخ تورم در این کشورها نشان می دهد نرخ تورم سالانه آنها به بالای ۱۰۰ درصد رسیده و به همین خاطر ناچار به کاهش صفرهای ارز خود شده اند. در واقع اقدامی که دولت ها در این شرایط انجام می دهند نوعی اصلاح ارزی به شمار می آید که قرار است شرایط اقتصادی را بهبود ببخشد. البته کشورهای بسیاری در طول تاریخ بوده اند که نرخ تورم آنها به بالای ۱۰۰ درصد رسیده اما اقدام به تغییر ارز خود نکرده اند. برای نمونه در سال ۱۹۹۲ تورم سالانه در آلبانی به ۲۲۶ درصد رسید اما مقامات این کشور به تغییر ارزی رأی منفی دادند و آن را نپذیرفتند.

ارمنستان نیز در سال ۱۹۹۵ با تورم ۱۷۶ درصدی مواجه شد اما باز هم به تغییر ارز رأی منفی داد. گاهی نرخ تورم خیلی بیشتر از اینها هم بوده. طلا در جمهوری دموکراتیک کنگو در سال ۲۰۰۰ نرخ تورم سالانه به ۵۱۴ درصد رسید اما مقامات باز هم تصمیم به تغییر ارز خود یا حذف صفرهای آن نگرفتند.

اما چرا دولت ها در سرتاسر دنیا اقدام به دستکاری و تغییر ارز خود می کنند؟ دلایل مختلفی برای این کار وجود دارد اما یک دلیل اصلی این است که وقتی پشتوانه یک ارز، طلا و نقره نباشد و ارزی دیگر باشد، دولت ها تلاش می کنند ارز خود را با آن ارز مرجع هماهنگ کنند و به عبارتی ارز خود را آنقدر دستکاری می کنند تا بالاخره همسو با ارز مرجع شود. تورم یکی از مسائل اصلی در این ماجرا به شمار می آید اما وقتی دولت ها اقدام به اصلاح و تغییر ارز خود کردند، مشکلاتی برای شهروندان ایجاد می شود؛ مثلا در لائوس در سال ۱۹۷۶ دولت دستور داد مردم در عرض یک روز ارزهایی که در اختیار دارند را به بانک بیاورند؛ در این شرایط تغییر از ارز قدیمی به ارز جدید قدری دشوار است، به خاطر همین دشواری ها بسیاری از کشورها به جای تغییر ارز خود، تصمیم دیگری می گیرند و مثلا از راه نرخ تورم وارد می شوند تا این تغییر را ایجاد کنند.

در واقع حذف صفر و تغییر ارز همیشه راهکار مناسبی به شمار نمی آید و بسیاری از کشورها از آن امتناع می کنند. واقعیت این است که ارزها هویت اقتصادی کشورها به شمار می آیند و به همین خاطر بسیاری از کشورها حاضر نمی شوند به راحتی هویت اقتصادی خود را دستکاری کنند و آن را تغییر بدهند.

وقتی ترکیه شش صفر از لیره حذف کرد

اکتبر ۲۰۰۶ بود که این خبر مثل بمب اقتصادی در رسانه های مختلف منتشر شد: «ترکیه شش صفر از لیره حذف کرد تا اقتصاد به ثبات برسد.» بر اساس گزارش فاینشنال تایمز، ترکیه در سال ۲۰۰۶ ناگهان تصمیم گرفت سکه ها و اسکناس های جدیدی را روانه بازار کند.

واقعیت این بود که ترکیه در آن زمان از سال های تورم بالا رنج می برد. در نهایت راهکاری که مقامات این کشور به آن رسیدند، حذف چند صفر ناقابل از جلوی ارزشان بود. تا پیش از آن «لیره» ارز ترکیه بود اما از آن تاریخ به بعد «لیره جدید ترکیه» (YTL) به عنوان ارز رسمی این کشور شناخته شد. از ژانویه ۲۰۰۵ نیز این ارز در بازارهای ترکیه به گردش در آمد. مشکل ترکیه از ۳۰ سال پیش از این ماجرا آغاز شد. زمانی که قیمت ها مهر سال افزایش پیدا می کرد و نرخ تورم سرسام آور شده بود.

در این شرایط بود که رجب طیب اردوغان رئیس جمهوری این کشور پشت تریبون قرار گرفت و اعلام کرد برای تقویت اقتصاد ترکیه، لیره جدید ترکیه روانه بازار خواهد شد. این اقدام اثربخش بود. یعنی به محض این که دولت ترکیه در این زمینه اقدام کرد، نرخ تورم به کمتر از ۱۰ درصد رسید. این در حالی است که نرخ تورم از سال ۱۹۷۲ تا آن زمان به زیر ۱۰ درصد نرسیده بود. نرخ تورم در ابتدای سال ۲۰۰۲ در ترکیه بالای ۷۰ درصد بود.

به این ترتیب دستکاری ارزی و حذف شش صفر ازت لیره ترکیه، جزو اقدامات موثری بود که به نفع مردم این کشور تمام شد.

به هر حال بررسی های کارشناسان اقتصادی نشان می دهد کشورهای مختلف در دنیا در برابر افزایش نرخ تورم واکنش های متفاوتی نشان می دهند و در مورد خیلی از آنها، ارز آخرین چیزی است که به آن فکر می کنند. در حالی که برخی دیگر در قدم نخست به سراغ حذف صفرهای خود می روند. به هر حال این راهی است که بسیاری از کشورهای دنیا رفته اند.

برخی مانند ترکیه از حذف صفرهای خود نتیجه گرفته اند در حالی که برخی دیگر مانند آلبانی با وجود تورم سرسام آور، حتی به دستکاری ارز خود فکر هم نکرده اند. واقعیت این است که هر کشوری به فراخور حال و روز اقتصادی خودش در این زمینه تصمیم می گیرد.