همگرايي سينوسي دولت و مجلس

سینا رحیم پور در روزنامه قانون نوشت: همکاری‌ دولت دوازدهم و مجلس دهم،با ندادن رای اعتماد تنهابه یک وزیر پیشنهادی کابینه آغاز شد. روز گذشته مجلس شورای اسلامی به یک وزیر پیشنهادی رای نداد اما ۱۲وزیر پیشنهادی بیش از ۲۰۰ رای از مجلس شوری اسلامی گرفتند. در طول تاريخ انقلاب، همکاری دولت و مجلس در هر دوره با حاشیه‌های متفاوتی همراه بوده است.

اما مجالس بعد از انقلاب در برابر کابینه‌های پیشنهادی دولت‌ها، چه واکنشی را از خود نشان ندادند؟ در مدت همکاری ۱۰ مجلس با ۱۲ دولت در ایران‌، بیشترین عدم رای اعتماد در دولت‌های نهم و دهم رقم خورده است. در ادامه، همكاري دوقوه مجريه ومقننه را در ادوار مختلف بررسي كرديم.

دولت موقت؛دولتي بدون رای اعتماد

درست چند روز بعد از انقلاب اسلامي ایران، مهدی بازرگان به عنوان اولین نخست وزیر از سوی شورای انقلاب معرفی و از سوی امام خمینی(س) به نخست‌وزیری منصوب شد و گفتني است كه بازرگان هیج وقت کابینه ای به مجلس معرفی نکرد.

مشكلات دولت اول

ابوالحسن بنی‌صدر، اولین رییس جمهور ایران پس از مدت ها بحث و حاشیه، محمد علی رجایی را به عنوان نخست وزیر انتخاب کرد. اختلافات بین رییس جمهور و نخست‌وزیر باعث شد کابینه مدت‌ها با وزرای کمتر اداره شود. محسن نوربخش، علی‌اکبر پرورش و احمد توکلی، سه گزینه پیشنهادی رجایی بودند که بنی‌صدر آن‌ها را نپذیرفت، ضمن اینکه میرحسین موسوی نیز با پافشاری نمایندگان مجلس به کابینه بنی‌صدر راه یافت. اختلاف دیدگاه بنی‌صدر با دیدگاه اسلامی-انقلابی رجایی موجب شد هشت وزارتخانه حساس دولت تا ماه‌ها بدون وزیر به فعالیت ادامه دهند. کابینه رجایی 18وزراتخانه داشت که به دلیل اختلافات با 10 وزیر اداره می شد.

همسويي دولت دوم و مجلس اول

با برکناری ابوالحسن بنی‌صدر، محمدعلی رجایی از نخست‌وزیری به ریاست جمهوری رسید. رجایی، محمد جواد باهنر را به عنوان نخست وزیر انتخاب و به مجلس معرفی کرد.

هر 19 وزیر معرفی شده از سوی دولت به مجلس، رای اعتماد گرفتند. اما دولت دوم عمر زیادی نداشت و در سال 1360 در پی انفجار دفتر نخست وزیری، رجایی و باهنر به همراه تعداد دیگری از شخصيت‌های کشور به شهادت رسیدند و با از رسمیت افتادن، کار دولت دوم با 19 وزراتخانه بعد از 28 روز از شروع کار پایان یافت. کمترین دوره زمانی همکاری دولت و مجلس متعلق به این دوره است.

دولت موقت دوم و بازهم مجلس نخست

پس از به شهادت رسیدن رییس جمهور و نخست‌وزیر، محمد رضا مهدوی کنی که سابقه وزارت در دولت رجایی و بنی‌صدر را داشت، به عنوان کفیل و نخست‌وزیر موقت انتخاب شد. کابینه او با 170 رای موافق از مجلس اول رای اعتماد گرفت. همکاری دولت موقت و مجلس اول نزدیک به 60 روز طول کشید.

دولت سوم و همچنان مجلس اول

بعد از شهادت محمدعلی رجایی و محمدجواد باهنر در انفجار هشتم شهریور ۱۳۶۰، با برگزاری انتخابات ریاست‌جمهوری ایران در مهر ۱۳۶۰،حضرت‌آيت‌ا... سید علی خامنه‌ای، ريیس جمهور ایران شد.رییس‌جمهور در ابتدا علی‌اکبر ولایتی را به عنوان نخست‌وزیر به مجلس شورای اسلامی معرفی کرد، اما مجلس به ولایتی رای اعتماد نداد تا میرحسین موسوی به عنوان نخست وزیر از مجلس رای اعتماد بگیرد. کابینه میرحسین موسوی 23 وزیر داشت که همه وزرای پیشنهادی این دولت از مجلس اول رای اعتماد گرفتند.

همسويي دولت چهارم و مجلس دوم

چهارمین دولت بعد از انقلاب اسلامی با برگزاری انتخابات در سال 1364 انتخاب شد که به موجب آن حضرت‌آيت‌ا... سیدعلی خامنه‌ای به عنوان رییس‌جمهور انتخاب شد. میرحسین موسوی از سوی رییس‌جمهور به عنوان نخست‌وزير معرفی و رای اعتماد گرفت. هر 23 وزیر پیشنهادی کابینه دوم میرحسین موسوی نيز از مجلس دوم شورای اسلامی رای اعتماد گرفتند.

دولت پنجم ومجلس سوم

پس از ارتحال امام خمینی(س) در خرداد 1368 و انتخاب حضرت‌آیت‌ا... سیدعلی خامنه ای به مقام رهبری، دولت چهارم منحل شد و بعد از برگزاری انتخابات دوره پنجم ریاست‌جمهوری، اکبر هاشمی رفسنجانی که پیش از آن ریاست مجلس شورای اسلامی را بر عهده داشت، به عنوان رییس‌جمهور انتخاب شد. با بازنگری قانون اساسی در سال ۱۳۶۸ مقام نخست‌وزیری از ساختار سیاسی ایران حذف شد.

بنابراین هاشمی رفسنجاني کابینه پیشنهادی خود را به مجلس سوم معرفی کرد. سومین مجلس شورای اسلامی به تمامی 23 وزیر پیشنهادی کابینه اول هاشمی رفسنجانی رای اعتماد داد. برخی دلیل این کار را حرمت نگه‌داشتن برای هاشمی از جانب نمایندگان مجلس، به موجب ریاست دو ساله‌اش بر این مجلس می‌دانند.

همگرايي ناقص دولت هاشمي و مجلس چهارم

دولت ششم جمهوری اسلامی ایران کار خود را در تاریخ ۱۲ مرداد ۱۳۷۲ آغاز کرد. هاشمی رفسنجانی لیست ۲۳ نفره وزیران پیشنهادی خود را به مجلس معرفی کرد اما مجلس به محسن نوربخش، وزیر پیشنهادی وزارت اقتصاد و دارایی رای اعتماد نداد و هاشمی در نهایت، مرتضی محمدخان را به عنوان وزیر پیشنهادی معرفی کرد. از دیگر موارد قابل‌توجه در فرآیند تایید این کابینه می‌توان به ریزش آراي شدید محمدرضا نعمت‌زاده و غلامرضا آقازاده اشاره کرد و آن‌ها با اختلاف رای ناچیز موفق شدند رای اعتماد نمایندگان را کسب کنند.

تضاد ديدگاه دولت هفتم ومجلس پنجم

هفتمین دوره انتخابات ریاست جمهوری ایران در دوم خرداد ۱۳۷۶ برگزار شد. نمایندگان پنجمین مجلس شورای اسلامی در تاریخ ۲۹ مرداد ۱۳۷۶ به تمام ۲۲ وزیرپیشنهادی رای اعتماد دادند. اما در ادامه دو نفر از وزیران به نام‌های عبدا... نوری، وزیر کشور دولت هفتم و عطاءا... مهاجرانی، وزیر فرهنگ و ارشاد توسط مجلس استیضاح شدند که نوری برکنار و مهاجرانی ابقا شد. گفتني است قربانعلی دری نجف‌آبادی، وزیر اطلاعات دولت هفتم نیز از سوی رییس جمهور برکنار شد.

دولت، مجلس و بازگشت به همگرايي

هشتمین دوره انتخابات ریاست جمهوری در سال ۱۳۸۰ برگزار شد و راه اصلاحات ادامه يافت. نمایندگان مجلس ششم باوجود اینکه در ابتدا با پیشنهاد بیژن زنگنه به عنوان وزیر پیشنهادی نفت مخالفت کرد، در نهایت به تمامی ۲۱ وزیر پیشنهادی رای اعتماد داد.

دولت نهم، مجلس هفتم و عجايب سياسي

در سال ۱۳۸۴ نهمین دوره انتخابات ریاست جمهوری برگزار شد که به موجب آن محمود احمدی‌نژاد به ریاست جمهوری رسید. احمدی‌نژاد در مرداد ۱۳۸۴ کابینه پیشنهادی خود را به مجلس معرفی کرد. بر خلاف بسیاری از پیش‌بینی‌ها مبنی بر تاييد تمامی نامزدها از سوی مجلس شورای اسلامی، مجلس چهار تن از وزرای پیشنهادی را فاقد صلاحیت احراز پست وزارت تشخیص داده و به بقیه رای اعتماد داد.

اشعری، علی‌احمدی، هاشمی و سعیدلو که به ترتیب برای وزارتخانه‌های آموزش و پرورش، تعاون، رفاه و تامین اجتماعی و نفت پیشنهاد داده شده بودند، موفق به کسب رای اعتماد از مجلس نشدند. صادق محصولی نیز که پیش از جلسه رای اعتمادش، موضع‌گیری‌های نمایندگان مجلس علیه خود را درک کرده بود، از نامزدی برای تصدی وزارت نفت انصراف داد. نکته جالب این است که دولت نهم با ۹ تغییر، رکورد بیشترین تغییرات را در اختیار دارد؛به گونه‌اي که در طول چهار سال، پنج نفر بر صندلی وزرات کشور تکیه زدند.

دولت دوم احمدي‌نژاد و مجلس منتقد

با برگزاری انتخابات در خرداد 1388، محمود احمدی‌نژاد به عنوان رییس دولت دهم انتخاب شد. بررسی رای اعتماد وزیران پیشنهادی کابینه دوم وی، شهریور ۱۳۸۸ در مجلس آغاز شد. در این دوره از مراسم رای اعتماد به وزرا، نمایندگان مجلس به عدم تعامل دولت با نمایندگان در زمان انتخاب كابينه معترض بودند. مجلس به سه تن از 21 وزیر پیشنهادی وی رای منفی داد و مابقی وزرا مورد تايید نمایندگان قرار گرفتند. او برای نخستین بار در تاریخ جمهوری اسلامی ایران، سه زن را برای تصدی مقام وزارت به مجلس معرفی کرد که فقط یکی از آن‌ها (وزیر بهداشت) موفق به اخذ رای اعتماد شد.

عصرجديد دولت یازدهم و مجلس مخالف نهم

بعد از برگزاری یازدهمین دوره انتخابات ریاست جمهوری در 24 خرداد 1392، حسن روحانی به عنوان یازدهمین رییس‌جمهور ایران انتخاب شد. براساس اطلاعات آماری، وزرای پیشنهادی حوزه اقتصاد (تیم اقتصادی دولت) توانستند بیشترین آرای موافق نمایندگان را از آن خود کنند.

در این میان محمدعلی نجفی، جعفر میلی منفرد و مسعود سلطانی‌فر نتوانستند از مجلس رای اعتماد بگیرند.حسن روحانی در دوران انتقال دولت گفته بود: «از سوی تشکل‌ها، صاحبنظران و فرهیختگان و سایر دوستان و همچنین کارگروه‌ها، اسامی برای تعیین هیات دولت یازدهم به ما رسیده است که از همه لیست‌ها استفاده خواهیم کرد».

از بین اسامی معرفی شده برای وزارتخانه‌های دولت جدید، ۶ نفر در دولت‌های هاشمی رفسنجانی ، سه‌ نفر در دولت‌های اصلاحات و يك نفر در دولت‌های احمدی‌نژاد مشغول به کار بودند. دوره همکاری مجلس نهم و دولت یازدهم یکی از پرچالش‌ترین همکاری‌ها میان دو قوه بود که با بحث‌ها و اظهارنظرهای زیادی درباره سنگ‌اندازی نمایندگان این مجلس در کار دولت همراه بود. کابینه یازدهم 18 وزیر داشت که 15 نفر از وزرای پیشنهادی از مجلس رای اعتماد گرفتند.

دولت دوازدهم، مجلس دهم و همسويي

حسن روحانی برای بار دوم در تاریخ ۲۹ اردیبهشت به عنوان رییس‌جمهور انتخاب شد.روحانی کابینه خود را بدون معرفی وزیر علوم و با ۱۷ وزیر پیشنهادی به مجلس معرفی کرد. در نهایت از ۱۷ وزیر پیشنهادی حسن روحانی به مجلس دهم، تنها حبیب ا... بیطرف نتوانست از مجلس رای اعتماد بگیرد و دو قوه همگرايي خاصي را نمايش دادند.