همکاری مرموز عربستان و آمریکا

بیز می‌افزاید: «دو طرف قصد دارند روابطی را که در دوران اوباما خدشه دیده بود، به مسیر پیش از اوباما سوق دهند.» گزارشگر الجزیره به نقل از مقام‌های سعودی می‌گوید: «از آنجا که اوباما عربستان و منطقه را ترک کرده بود، اکنون تصمیم بر این است که جهانیان بدانند که آنها دارند به مسیر سابق باز می‌گردند.» وزیر خارجه عربستان در یک کنفرانس مطبوعاتی با همتای آمریکایی خود گفت که دو کشور «بیانیه چشم‌انداز استراتژیک مشترک» را امضا کرده‌اند. الجبیر مذاکرات دو کشور را «روزی تاریخی در روابط میان پادشاهی سعودی و ایالات‌متحده آمریکا» دانست و افزود: «ما معتقدیم که شروع نقطه عطف در روابط آمریکا با جهان عرب و اسلام فرارسیده است.» الجبیر گفت: این توافق ۱۱۰ میلیارد دلاری بخشی از یک معامله تجاری گسترده‌تر است. وی افزود: «حجم این سرمایه‌گذاری‌ها به ۳۸۰ میلیارد دلار می‌رسد.» او ادعا کرد که این معاملات می‌تواند صدها هزار شغل در آمریکا ایجاد کند.

شرکت جنرال الکتریک هم روزشنبه اعلام کرد قراردادهایی امضا کرده که ارزش آن به ۱۵میلیارد دلار می‌رسد. این معامله در اولین مقصد سفر ۸روزه‌ای ترامپ منعقد شد. او قرار است به بیت‌المقدس و واتیکان هم برود و دیداری هم با رهبران اروپایی داشته باشد. ملانیا ترامپ، همسر رئیس‌جمهور آمریکا، هم در فرودگاه ملک خالد در ریاض مورد استقبال ملک سلمان پادشاه عربستان قرار گرفت. پس از استقبال و تشریفات دیپلماتیک معمول، رئیس‌جمهور آمریکا به کاخ سلطنتی برده شد و مذاکرات آغاز شد. او پس از دیدار با سلمان، با دو ولیعهد این کشور هم دیدار کرد. این دیدار برای ریاض حائز اهمیت فراوان است؛ چرا که آمریکا، عربستان را متحد کلیدی خود در منطقه می‌داند. ظاهرا این سفر برای دلجویی از مقام‌های سعودی و ترغیب آنها به انعقاد قراردادهای تسلیحاتی انجام شده است.

قراردادهای پر‌زرق و برق

ترامپ در سفر به عربستان با یک تیر می‌خواهد چند نشان بزند. او علاوه بر امضای قراردادهای گسترده و سرازیر کردن دلارهای نفتی به سوی کشورش، ضمن انتقاد از اوباما به‌دلیل نادیده گرفتن متحدان عرب، می‌خواهد جای پای اوباما هم بگذارد. سفر او به عربستان یادآور سفر اوباما به مصر است. همان‌طور که اوباما در سفر به مصر وارد مسجدی شد و از آنجا جهان اسلام را مورد خطاب قرار داد و سعی می‌کرد چهره‌ای از آمریکا ارائه دهد که با اسلام دشمنی ندارد، ترامپ هم با سفر به عربستان می‌خواهد این پیام را به دنیا منتقل کند که آمریکا سر ناسازگاری با اسلام ندارد. با این حال، سفر ترامپ به عربستان در شرایط زمانی و منطقه‌ای مهمی انجام شده است. او چندی پیش بحث ممنوعیت ورود مهاجران مسلمان از کشورهای اسلامی را مطرح کرده بود که اگرچه شامل شهروندان سعودی نمی‌شد، اما نگرانی‌هایی در میان کشورهای اسلامی برانگیخت. الجزیره معتقد است ترامپ از «سکوی» عربستان می‌خواهد پیام خود را به کشورهای مسلمان برساند و نشان دهد که با اسلام دشمنی ندارد.

گاردین در گزارشی به قلم «مارتین چولوف» می‌نویسد «عربستان برای آمریکا یک نماد است.» نمادی از یک رابطه گسترده که می‌تواند مبنایی برای کشورهای عربی دیگر باشد. چولوف معتقد است این قراردادهای پر‌زرق و برق پس از ۳۶ دور مذاکره به سرانجام رسید و با سخنرانی دیشب (یکشنبه) ترامپ در مورد اسلام مهر تایید و خاتمه‌ای بر این قرارداد خورد. بهترین بیان از قراردادهای آمریکا در عربستان در بیانیه آمریکا مطرح شد: «این قرارداد به روشن‌ترین وجهی تعهد آمریکا به شراکت با عربستان و سایر شرکای خلیج‌فارس را نشان می‌دهد و در عین حال، فرصت‌های زیادی برای شرکت‌های آمریکایی در منطقه و در خاک آمریکا ایجاد می‌کند. همزمان پشتیبان ده‌ها هزار شغل در صنایع دفاعی آمریکا خواهد بود.»

گاردین همچنین معتقد است که ترامپ با سفر به عربستان و سخنرانی در مورد اسلام هم به‌دنبال تاثیرگذاری بر روحانیون وهابی است و هم به این وسیله می‌خواهد بر دولت‌های حامی عربستان و توده‌های عرب تاثیر بگذارد. چولوف می‌نویسد: «روحانیون سعودی رویکردی مخالف در برابر ادعاهای ضداسلامی آمریکا در پیش گرفته‌اند» و با توجه به پیوند سیاست با دیانت در عربستان و ترس از اینکه ممکن است روحانیت وهابی به تاثیرگذاری منفی بر نخبگان حاکم بپردازد یا تاثیراتی منفی بر روابط دو کشور بر جا بگذارد، ترامپ تصمیم گرفت تا «تصویری که از خود و کشورش نزد مردم و دولتمردان عربستانی نقش بسته و او را فردی اسلام‌هراس معرفی می‌کند، بزداید.» بنابراین تصمیم به سفر به عربستان هوشمندانه انتخاب شد تا از قدرت نرم و تاثیرگذاری عربستان بر همتایان اهل سنت خود در کشورهای دیگر عربی بهره‌برداری کند و این پیام را مخابره کند که «آمریکا کشوری اسلام هراس نیست.»

گذار از روابط پر‌تنش به روابطی استراتژیک

مقام‌های سعودی بر این باورند که دوران اوباما دورانی پر‌چالش در روابط با عربستان بود. چولوف می‌نویسد دولت اوباما بارها عربستان را به ترویج ایدئولوژی افراطی وهابیت در سراسر جهان اسلام متهم کرده بود. این پادشاهی در مقابل تمام اتهامات رئیس‌جمهور قبلی آمریکا را رد کرده و ادعا می‌کرد که دشمنی مشترک در جنبش جهانی جهاد دارد که به همان اندازه که تهدیدی است بر اروپا و آمریکا، تهدیدی هم بر رهبران سعودی است. اوباما همچنین بارها عربستان را مورد خطاب قرار داده و این کشور را متحدی غیرقابل اعتماد در مبارزه علیه افراط گرایی توصیف کرده بود؛ این سخنان و مواضع تنش‌آلود دولت آمریکا در دو سال آخر عمر دولت اوباما شدت یافت. به همین دلیل مقام‌های عربستانی سفر ترامپ به عربستان را «سفری دگرگون‌کننده» نامیده‌اند. رهبران سعودی چنان از سفر ترامپ به وجد آمده‌اند که هر چه در توان داشته‌اند به‌کار برده‌اند تا مبادا آب در دل دولتمردان آمریکایی تکان بخورد. مقام‌های سعودی دولت ترامپ و البته سفر او به عربستان را «گذار از روابطی تنش آلود به روابطی استراتژیک» نامیده‌اند. آنها می‌خواهند «دوران سیاه اوباما» را فراموش کنند و «پیچ» روابط را چنان محکم بچرخانند که دولت‌های بعدی آمریکایی جرات نکند کلامی ضدعربی بر زبان آورند.

گاردین می‌نویسد: «ترامپ یک بیزینسمن است و می‌خواهد کارش انجام شود. این هم برای مقام‌های سعودی خوب است؛ زیرا با یک بیزینسمن به بده‌بستان می‌پردازند؛ زیرا هر دو زبان هم را به‌خوبی می‌فهمند.» محمد بن‌سلمان که وزیر دفاع و ولیعهد دوم کشورش است اما در عمل در کسوت پادشاه عمل می‌کند. وی وظیفه بازسازی اقتصاد دولتی کشورش را بر عهده گرفته است. او اکنون اقتصاد کشوری را در دست دارد که جوانانش از نبود سرگرمی و تفریح و محدودیت‌های گسترده رنج می‌برند. گاردین معتقد است همان‌طور که داعش برای عربستان تهدید است، این وضعیت نیز تهدیدی برای این کشور است. باید در نظر داشت که تاکنون بیش از ۳ هزار سعودی به جبهه‌های داعش در عراق و سوریه پیوسته‌اند. شهروندان سعودی بر این باورند که ترامپ درک درستی از اسلام ندارد. گاردین به نقل از «مهیا»، یک شهروند سعودی که نقاب بر صورت دارد، می‌نویسد: «فکر می‌کنم ترامپ درکی اشتباه از اسلام دارد. سفر به عربستان به او کمک می‌کند که درک درستی از این دین به‌دست بیاورد و برخی سوءتفاهم‌ها را برطرف کند.»

«جولیان بورگر» گزارشگر دیگر گاردین هم بر این باور است که سفر ترامپ به عربستان با دوران نیکسون مقایسه می‌شود. چارلز کوپچان، یکی از مقام‌های ارشد امنیت ملی در دولت اوباما می‌گوید: «ترامپ در زمانه‌ای به سفر رفته که همه بر تحقیق و بازرسی از پرونده‌های دولت ترامپ متمرکز شده‌اند.» یک مقام دیگر که نقش واسطه میان کاخ سفید و پایتخت‌های عربی را داشت، می‌گوید: «در ریاض همه فکر می‌کنند که به این جلسات می‌روند و آمریکا هم می‌آید و همه چیز تمام. من به آنها گفتم دیوانه‌اید.»

این مقام دولتی می‌گوید: «در داخل آمریکا هیچ چیزی به نام سیاست خارجی وجود ندارد. دولت ترامپ غرق در چیزی است که دولت پنهان نامیده می‌شود و راهی برای خروج از آن نیست. اینکه اعراب تمام تخم مرغ‌های خود را در سبد ترامپ می‌گذارند اشتباه است.»

بورگر می‌افزاید یکی از مشاجراتی که نزدیک بود روز اول سفر ترامپ به عربستان را به کامش تلخ کند حل‌وفصل شد. مساله چه بود؟ در نشستی که قرار بود دیشب (یکشنبه شب) با حضور سران ۵۰ کشور در ریاض برگزار شود عمر البشیر، رهبر سودان نیز حضور داشت. او از سوی دیوان بین‌المللی کیفری تحت تعقیب است و در لیست سیاه دولت آمریکا قرار دارد. قرار شد او در این نشست حضور نیابد. ترامپ همچنین قصد داشت با سخنرانی خود آن دسته از مسلمانانی را که از تصمیمش آزرده شده بودند،آرام سازد تا به این وسیله از نفرت مسلمانان عرب نسبت به کشورش بکاهد و میان جریان‌های افراطی فاصله بگذارد. همچنین این اقدام شاید از تهدیدات اسلام‌گرایی افراطی نیز بکاهد.

با این حال، در روز اول سفر ترامپ مدال‌های مهمی بر گردن او آویخته و قراردادهای کلان پر‌زرق و برقی منعقد شد که ممکن است بر تصمیمات قضات و مقام‌های قضایی در داخل آمریکا تاثیر بگذارد. به گزارش گاردین، او در سفر به عربستان بر این است که «ناتوی عربی» که ائتلافی است از کشورهای اهل سنت برای مقابله با ایران و داعش را تاسیس کند. این گزارش معتقد است «ترامپ در عربستان بسیار مقبول است و سعودی‌ها عاشق او هستند» چراکه می‌تواند وزنه تعادل منطقه را به نفع عربستان سنگین‌تر کند. با توجه به اینکه ریاض اکنون درگیر نبرد در یمن است، این کشور به چراغ سبز آمریکا نیاز دارد تا ضمن ادامه نبرد به تقویت زرادخانه خود نیز بپردازد.

مارتین چولوف بر این باور است که سفر ترامپ به عربستان قابل مقایسه با روابط آمریکا با روسیه در دوران اوباما است. همان طور که هیلاری کلینتون در دوران وزارت خود و طی دیدار با لاوروف، همتای روس خود، از «بازسازی» (RESET) در روابط سخن می‌گفت، سفر ترامپ هم نوعی «بازسازی» رابطه میان دو طرف است اما این بار تیلرسون نقش هیلاری را ایفا می‌کند. مصطفی بیومی در تحلیل خود برای گاردین بر این باور است که ترامپ فردی است «پر از ایده‌های خوب». بومی معتقد است نباید به «سخنان» ترامپ دلخوش بود و بیشتر باید به «اقدامات او در عمل» نگریست. او معتقد است «استفن میلر» یکی از چهره‌هایی است که میانه خوبی با اسلام و اسلام‌گرایی ندارد. به گفته «دیوید هورویتز»، از «مرکز آزادی»، «میلر پدرخوانده جنبش مدرن ضداسلامی است.» حال چگونه است که او در کنار ترامپ در سفر به عربستان قرار است در مورد اسلام‌گرایی و رادیکالیسم سخن بگوید.

میلر، ۳۱ ساله، کسی است که معمار اصلی فرمان اجرایی ۱۳۷۶۹ ترامپ است که با عنوان «تحریم مسلمانان» شناخته می‌شود. بیومی معتقد است «ترامپ پر‌ از ایده‌های خوب است و شاید دارای ایده‌های اتوکراتیک و حتی متعصبانه است.»

بیومی می‌نویسد ترامپ فراموش کرده که به اندسون کوپر، مجری سی‌ان‌ان، گفت که «اسلام از ما متنفر است.» او کسی است که از «تعطیلی تمام مراکز اسلامی در آمریکا» سخن می‌گفت. حال چگونه است که می‌خواهد مسلمانان را در «سرزمین اسلام» مورد خطاب قرار دهد. آیا این سخنان برای «رد گم کردن» انجام می‌شود؟ این تحلیلگر عرب می‌نویسد سخنرانی ترامپ هیچ شباهتی به سخنرانی اوباما در قاهره در سال ۲۰۰۹ ندارد. او می‌نویسد اگر بخش‌هایی از سخنرانی اوباما در اذهان ماندگار شد اما سخنان ترامپ به زودی به فراموشی سپرده می‌شود. اوباما از تغییر سخن به میان آورد اما در عمل وضع موجود را حفظ کرد اما ترامپ تیشه به ریشه همه چیز زده است و در عین حال می‌خواهد ادای اوباما را در بیاورد. بیومی می‌نویسد قرارداد تسلیحاتی چند صد میلیاردی او با عربستان مورد انتقاد سازمان‌های حقوق بشری قرار گرفته است و هم اکنون ۷ میلیون نفر در یمن گرفتار قحطی و گرسنگی ناشی از جنگ هستند. بیومی معتقد است تمام پیام‌های مخابره شده از سوی ترامپ از همان آغاز ضد و نقیض بود و به همین دلیل نباید و نمی‌توان به سخنان او دلخوش کرد. باید دید او در عمل چه می‌کند.

حاشیه‌نگاری‌های سفر ترامپ

سفر ترامپ به عربستان همچون سخنان و مواضعش با حاشیه همراه بود. از یکسو، دونالد ترامپ با ملک سلمان بن‌عبدالعزیز رقص سنتی عربستان به نام «عرضه» را اجرا کرد. پادشاه عربستان به همراه میهمانش زمانی که در مرکز تاریخی ملک سلمان بودند این رقص را اجرا کردند. رقص سنتی «العرضه النجدیه» که در عربستان همان «العرضه» نیز خوانده می‌شود عبارت است از رقصی سنتی گروهی که در مراسم‌، جشن‌ها و اعیاد برگزار می‌شود و ابیات و سرودهای مشخصی در آن خوانده می‌شود. در این رقص با شمشیر حرکت‌های مشخصی انجام می‌شود و در آن انواع طبل‌ها استفاده شده و کسانی که در این رقص مشارکت دارند لباس‌های خاصی می‌پوشند.

از سوی دیگر، اسرائیل نیز در واکنش به توافق تسلیحاتی اخیر میان آمریکا و عربستان نسبت به این توافق اظهار نگرانی کرد. به گزارش آسوشیتدپرس، یووال اشتاینیتز، وزیر انرژی و مقام نزدیک به بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر اسرائیل اظهار کرد، مقام‌های اسرائیل باید در سفر روز دوشنبه دونالد ترامپ، رئیس‌جمهوری آمریکا به اراضی اشغالی از او درباره این توافق توضیح بخواهند. اشتاینیتز گفت: «این ضروری است که اسرائیل برتری نظامی خود را بر همسایگان عربی‌اش در ضمن گرم‌تر شدن روابط این کشورها با آمریکا حفظ کند» اشتاینیتز خاطرنشان کرد: «عربستان کشوری نیست که ما با آن روابط دیپلماتیک داشته باشیم و همچنان یک کشور متخاصم به حساب می‌آید و هیچ‌کس نمی‌داند که آینده چطور خواهد بود.» وی تاکید کرد که قطعا توافق تسلیحاتی آمریکا و عربستان چیزی است که ما را آزرده‌خاطر می‌کند.

برگزاری نشست سران عربی با آمریکا

نشست سران کشورهای شورای همکاری خلیج‌فارس با آمریکا دیروز (یکشنبه) با مشارکت دونالد ترامپ و مقامات کشورهای شورای همکاری خلیج‌فارس برگزار شد. در جریان این نشست توافقی برای ایجاد مرکز مبارزه با تروریسم و تندروی امضا شد. نشست سران کشورهای عربی حوزه خلیج‌فارس و آمریکا پس از پایان هفدهمین نشست مشورتی سران خلیج‌فارس برگزار شد. ریاست این نشست را دونالد ترامپ، رئیس‌جمهوری آمریکا و سلمان بن عبدالعزیز، پادشاه عربستان بر عهده داشتند و نشست مذکور با حضور تمیم بن حمد آل‌ثانی، امیر قطر و صباح الاحمد الجابر الصباح، امیر کویت و حمدبن عیسی آل‌خلیفه، پادشاه بحرین و محمد بن زاید آل‌نهیان، ولیعهد ابوظبی و فهد بن محمود آل‌سعید، معاون نخست‌وزیر عمان برگزار شد.

در جریان این نشست توافق‌نامه تاسیس مرکز مبارزه با تروریسم در حضور ترامپ و ملک سلمان به دست محمد بن‌نایف، ولیعهد عربستان و رکس تیلرسون، وزیر خارجه آمریکا امضا شد. پس از نشست سران کمپ دیوید در سال ۲۰۱۵ و نشست سران ریاض در ۲۰۱۶، این سومین نشست سران کشورهای عربی حوزه خلیج‌فارس با آمریکا است. از زمان روی کار آمدن ترامپ در ۲۰ ژانویه گذشته، این اولین نشست سران کشورهای عربی حوزه خلیج‌فارس با آمریکا است. همچنین مساله «دخالت‌های ایران در منطقه»، بحران یمن، همکاری امنیتی، بحران لیبی و مبارزه با «تروریسم»، در راس دستورکارهای این نشست سران بود. پس از نشست سران کشورهای عربی حوزه خلیج‌فارس، نشست سران کشورهای عربی اسلامی با آمریکا با مشارکت ترامپ و مسوولان و نمایندگان ۵۵ کشور عربی و اسلامی آغاز می‌شود. قرار است ترامپ در نشست با سران کشورهای اسلامی سخنرانی کند.