ارزیابی مواضع برخی نامزدها درباره برجام

روزنامه ایران: سیاست خارجی و برجام یکی از موضوعاتی بود که در مناظره دوم انتخابات ریاست جمهوری دستمایه انتقاد سه نامزد رقیب دولت قرار گرفت. رئیسی برجام را سندی پر از ایراد و اشکال توصیف کرد که دولت یازدهم نتوانسته از آن برای رفع تحریم‌ها و حل مشکلات اقتصادی مردم بهره ببرد.

قالیباف هم در ارزیابی خود از برجام، دستیابی به آن را نه از منظر توان دولت که در نتیجه دیپلماسی قدرت کشور دانست که به مذاکره کنندگان قدرت چانه‌زنی داده است. او اما به مؤلفه‌های دیپلماسی قدرت و نقش آن در پیگیری مطالبات و منافع ملی اشاره‌ای نکرد.

میرسلیم هم گفت که مذاکره با قدرت‌های بزرگ هدر دادن وقت و سرمایه‌های مادی و معنوی کشور بود که باعث از دست رفتن حقوق هسته‌ای کشور شد. برجام در حالی به موضوع بحث موافقان و مخالفان دولت در مناظره اخیر انتخابات تبدیل شد که در میان کارشناسان و صاحبنظران داخلی و بین المللی کمتر کسی در گره‌گشایی برجام از مناسبات خارجی ایران با کشورهای جهان تردید دارد. توافق هسته‌ای در پی حدود دو سال مذاکره و در حالی به دست آمد که ایران با محدودیت‌های عمده تجاری و مالی مواجه بود و برخی دولت‌های مخالف این برنامه‌ها، از لزوم اقدامات گسترده‌‌تری علیه ایران سخن می‌گفتند.

با اعلام دستیابی به برجام، تحریم‌های هسته‌ای بین‌المللی علیه ایران برداشته شد و حقوق ایران در استفاده از انرژی هسته‌ای برای اهداف صلح‌آمیز از جمله غنی‌سازی و تولید چرخه سوخت هسته‌ای به رسمیت شناخته شد. به رغم این نتیجه، هر اندازه که برجام در مرحله اجرا جلوتر می‌رفت و تحریم‌ها را گام به گام کنار می‌زد، مخالفان هم تیغ حمله به دولت را تیزتر می‌کردند. آنها مدعی‌اند دولت با توافق هسته‌ای راه دسترسی غرب به خواسته‌هایش درباره ایران را کوتاه و آسان کرده است.

نگاه ضد برجامی این دسته که در حلقه نیروهای فکری برخی از نامزدهای حاضر در صحنه انتخابات جای گرفته‌اند در قالب حملات تند سه نامزد اصولگرا به دستاوردهای سیاست خارجی دولت بروز یافت. این سه نفر بدون آنکه اصل دستیابی به برجام را نشانه بگیرند، اجرا و دستاوردهای آن را زیر سؤال بردند و بدون طرح هیچ برنامه‌ای صرفاً به حملات تند و تیز به روحانی بسنده کردند و نگفتند که اگر برجام نبود، چه چاره‌ای برای آن می‌اندیشیدند یا بدون انتقاداتی که می کنند چه راهکاری دارند. آیا دوباره مذاکره می کنند؟

برخی هر چه داشته‌اند، رو کرده‌اند

رئیسی در حالی دستــــــــــاوردهای دیپلماسی دولت روحانی را مورد نقد قرار داد که نام سعید جلیلی در شمار اعضای اصلی ستاد انتخاباتی‌اش به چشم می‌خورد. جلیلی در دولت قبل مسئول مذاکرات هسته‌ای ایران با ۱+۵ بود و ایران به موازات مذاکرات ناکام او با کشورهای ۱+۵، تحت شدیدترین تحریم‌ها قرار گرفت. جلیلی از زمان دستیابی به برجام انتقادات پرشماری را متوجه متن «برجام» کرده و دولت یازدهم را به «وادادگی» در مقابل غرب برای حل و فصل مناقشه هسته‌ای متهم کرده است.

او این روزها در حالی در کنار رئیسی قرار گرفته و علیه برجام سخن می گوید که در رقابت‌های چهار سال پیش و هنگامه حضورش در انتخابات، با سیل انتقاد دیگر نامزدها درباره مذاکره شعاری‌اش با قدرت‌های بزرگ جهان روبه‌رو شده بود. خط مشی‌ای که در نهایت تنها از حمایت چهار میلیون نفری مردم برخوردار شد. علی خرم، کارشناس مسائل بین‌الملل در گفت‌وگو با «ایران» با اشاره به اینکه موضوع سیاست خارجی به همان اندازه که از اهمیت و جایگاه خاصی برای تأمین اهداف ملی کشور برخوردار بوده، به همان اندازه هم دستاویز مسائل و رقابت‌های جناحی گروه‌های سیاسی در ایران قرار گرفته است، گفت: «توافق هسته‌ای از موضوعاتی است که در چارچوب مسائل اساسی نظام قرار داشته و تصمیم‌گیری برای دستیابی به آن تنها از مجرای دولت صورت نگرفته است.»

خرم با اشاره به موضعگیری برخی از نامزدهای حاضر در صحنه انتخابات درباره برجام افزود: «کسانی که امروز از سیاست خارجی دولت انتقاد می‌کنند، حامیان همان گروه‌هایی هستند که زمانی با تندروی باعث صدور قطعنامه‌های سهمگین و تحریم‌های اقتصادی شدید علیه ایران شدند. تحریم‌هایی که از جیب مردم هزینه شد و بر معیشت آنها تأثیر مستقیم گذاشت. فضایی که اگر کمی ادامه پیدا می‌کرد، حتی حاکمیت کشور هم زیر سؤال می‌رفت چون آن موقع دیگر کمیسیون تحریم‌های شورای امنیت بایستی تصمیم می‌گرفت که در شرایط برنامه نفت در برابر غذا، ایران چه کالایی را بخرد و چه کالایی را بفروشد. خب حامیان نامزدهای منتقد امروز دولت، اجرا کننده همان سیاست‌های سابق بوده‌اند و هرچه داشته‌اند، رو کرده‌اند و وضعیت کشور را هم با انباشته‌ای از فشارهای سیاسی و اقتصادی در داخل و خارج تحویل دادند بنابراین برای امروز دیگر حرفی برای گفتن ندارند جز اینکه بخواهند شرایط را به چهار سال قبل بازگردانند.»

نوشتن همه مشکلات به پای برجام

یکی دیگر از موضوعاتی که به موضوع نقد قالیباف از برجام در خلال مناظره اخیر انتخاباتی تبدیل شد، انتقاد از روند اجرای توافق و بی بهره ماندن مردم از دستاوردهای اقتصادی آن بود. قالیباف با بیان اینکه برجام برای مردم هیچ خروجی اقتصادی نداشت، دولت را متهم کرد که اگر دستاوردی هم بوده به گروه خاصی محدود شده است. حسن بهشتی‌پور، کارشناس مسائل بین‌الملل با انتقاد از اینکه چرا همه مشکلات اقتصادی کشور در عرصه بین‌‌المللی به پای برجام نوشته می‌شود، به «ایران» گفت: «توافق هسته‌ای بستری را برای یکسری از تعاملات اقتصادی فراهم کرده است. یعنی یکسری از تحریم‌هایی که جلوی صادرات نفت ایران و بیمه یکسری از کالاها را می‌گرفته است، لغو شده است اما مشکلی که هنوز وجود دارد، به مقررات بین‌‌المللی بانک‌ها باز می‌گردد که به موجب آن ایران می‌بایستی از سال ۲۰۰۸ آنها را اجرایی می‌کرد اما به دلیل تحریم‌ها نمی‌توانست که تابع آنها باشد؛ مقرراتی که به موجب آنها، بانک‌های ایرانی باید در زمینه پولشویی و مبارزه با تروریسم شفاف‌سازی می‌کردند. بعد از لغو تحریم‌ها این مقررات از سوی بانک‌های ایرانی به حالت اجرایی درآمده است اما اجرایی شدن آن زمانبر است.

بهشتی‌پور در ادامه با انتقاد از مواضعی که در آن گفته می‌شود هیچ تحریمی برداشته نشده است، گفت: «به وضوح کشورهای مقابل ایران از جمله اروپایی‌ها و امریکایی‌ها در برابر اجرای تعهدات ایران، تحریم‌های مربوط به مسأله هسته‌ای را برداشته‌اند و اگر مشکلاتی هم در زمینه مسائل اقتصادی است، برای حل شدن نیاز به زمان دارد.» او با بیان اینکه «برجام ابعاد مختلف دارد که تحریم‌ها یکی از آنها به حساب می‌آید و متأسفانه در بحث‌ها فقط این بعد دیده می‌شود»، افزود: «ایران در مجموع توانست قطعنامه‌هایی را که جنبه قانونی به تحریم‌ها داده بود بردارد، یعنی زمینه‌های حقوقی که این تحریم‌ها را توجیه می‌کرد برداشته شده و بنابراین این شرایط خیلی با گذشته تفاوت دارد، خب چه راه دیگری می‌تواند برای این موضوع وجود داشته باشد؟! راه دیگر که در گذشته از سوی برخی از حامیان منتقدان کنونی پیگیری شده و نتیجه آن هم که بر همگان معلوم شده است. مردم هم با انتخابی که چهار سال پیش داشتند نشان دادند که آن مسیر را نمی‌خواهند.»

بهشتی پور تأکید کرد: با این حال جام خالی ارائه برنامه پیشنهادی منتقدان برای ادامه راه برجام دشوار است.

اگر شما بودید به جای برجام چه می‌کردید؟