فرهنگ سازي مردم در غياب مسئولان فرهنگي

قانون نوشت: از ماست كه بر ماست... اين مثل قديمي فارسي وصف حال بسياري از مشكلات زندگي شهري امروز است. مشكلاتي كه عمده آن، خود ساخته و بر اثر فرار از قانون و رفتارهاي خودخواهانه پديد مي‌آيد.

از دردسرهاي ترافيكي روزانه در شهر گرفته تا مسائل زيست محيطي و ... يك ريشه مشترك دارند و آن رفتار غلط شهروندي است كه اگراين رفتار هاي غلط اصلاح شوند، خود زمينه ساز رفع مشكلات بزرگ شهري خواهد شد و مي‌توان به احقاق حقوق شهروندي، اميدوار بود. در هفته‌هاي اخير، کمپین «از خودمان شروع کنیم» در نقاط مختلف پايتخت به راه افتاده تا در كنار اطلاع رساني‌هاي مجازي، به اصلاح فرهنگ زندگي شهري كمك كند. کمپینی که اصلاح جامعه را در اصلاح افراد می‌بیند و آن‌ها را به انجام کارهای درست و انفرادی تشویق می‌کند. در این روزهای شلوغ پایان سال، ۱۵ نقطه پر تردد پايتخت و پنج ایستگاه مترو ، شاهد فعاليت‌هاي فرهنگ‌ساز كمپين از خودمان شروع كنيم، هستند.

این جریان با هدف توسعه و ارتقای آموزش‌های مردمی و فرهنگ‌‌سازی رفتارهای صحیح اجتماعی با همکاری سازمان حمل و نقل و ترافیک شهر تهران، حوزه هنری سازمان تبلیغات اسلامی و پلیس راهور تهران بزرگ برگزار شده كه تا ۲۸ اسفند نیز ادامه خواهد داشت. در واقع در این ایام شاهد اجرای تئاترهای خیابانی خواهیم بود که به صورت مستقیم و غیرمستقیم به اعتلای فرهنگ و روابط اجتماعی مردم کمک می‌کنند. در این تئاترها رفتارهای غلط اجتماعی در حوزه ترافیک نمایش داده شده و تلاش می‌شود تا الگوی صحیح نیز معرفی شود. حریم عابر پیاده، رفتار رانندگان خودرو و موتور سیکلت در قبال خطوط سفید خیابان و عابران، روش‌های صحیح پارک خودرو و فرهنگ استفاده از حمل و نقل عمومی برای کاهش آلودگی روز افزون هوا، روش‌های درست پیاده و سوار شدن از مترو و اتوبوس و همچنین معرفی حریم سالخوردگان و افراد ناتوان در استفاده از وسایل عمومی از اهداف این طرح تعیین شده است.

فرهنگ سازی برای فرهنگ

سالی که گذشت سال تشکیل کمپین‌ها بود. مردمی که این روزها به‌جای اینکه سر درگریبان فرو کنند، مطالبه گر شده‌اند. حضور در فضاهای متعدد مجازی و اطلاع رسانی‌های به موقع باعث شد تا فارغ از درون‌گرایی که مردم را در خود فرو برده بود، در فضاي مجازي جرات و جسارت اعلام حضور پیدا کنند. ریشه‌های حضور فعال در کمپین‌های مجازی در شرایطی که میزان مشارکت اجتماعی در جامعه واقعی پایین است، حکایت از یک تغییر بزرگ دارد. مردم با حضور در کمپین‌های مجازی، نقش مطالبه‌گری را تمرین کرده‌اند و اهمیت این مساله تا جایی پیش رفته است که نهادها و ارگان‌ها نیز دريافته‌اند كه برای تاثیرگذاری امور فرهنگی‌شان بايد از کمپین‌ها استفاده کنند. یکی از این کمپین‌های تاثیر‌گذار کمپین « از خودمان شروع کنیم» است؛گروه‌های تئاتر خیابانی که در روزهای پایانی سال با حضور در خیابان‌ها و انجام حرکات نمایشی به آموزش و اشاعه فرهنگ ترافیک می‌پردازند. معاون آموزش سازمان حمل و نقل و ترافیک شهر تهران از اجرای گروه های تئاتر خیابانی در ۱۰ روز پایانی سال با موضوع فرهنگ ترافیک در قالب کمپین از خودمان شروع کنیم خبر داد. زمردیان با بیان اینکه هدف از برگزاری این برنامه فرهنگی- هنری نشان دادن رفتارهای اشتباه ترافیکی شهروندان و ترویج الگوهای صحیح رفتاری در این زمینه است، ادامه داد: «رویکرد اصلی این تئاترها موضوعاتی چون حریم عابر پیاده و رفتار صحیح عابر، راننده و موتورسیکلت سوار در قبال خط سفید، روش صحیح پارک، جلوگیری از پارک دوبله و فرهنگ صحیح استفاده از حمل و نقل عمومی است».

نقاط پر تردد شهر، محلی برای از خودمان شروع کردن

میدان امام خمینی(ره)، چهارراه ولیعصر(عج)، میدان تجریش، میدان انقلاب، میدان ولیعصر(عج)، چهارراه پارک وی، میدان هفت تیر، میدان مادر، میدان هفت حوض، میدان صادقیه، میدان رسالت، میدان منیریه، میدان توحید و میدان ونک و همچنین پنج ایستگاه مترو دروازه دولت، شوش، امام خمینی(س)، تئاتر شهر و تجریش از جمله نقاطي هستند كه كمپين از خودمان شروع كنيم، برنامه‌هاي فرهنگي در آن خواهد داشت. شهر شهر فرنگه، نظم و قانون، شهر طلایی، سه شنبه‌های بدون خودرو، آسمان آبی، بایسیکل ران، درست برانیم، ماشین عروس، مرگ تصادفی، شمارش معکوس و جاذبه‌های مترو از جمله عناوین نمایش‌هایی است که در قالب این کمپین در سطح شهر اجرا می‌شوند.

زمردیان درباره محتواي برنامه‌هاي كمپين و تاثيرات اجراي چنين برنامه‌هايي در اصلاح رفتارهاي غلط زندگي شهري، مي‌گويد: «یادآوری رفتارهای صحیح در استفاده از حمل و نقل عمومی مانند توجه به حریم شخصی افراد، روش صحیح سوار و پیاده شدن از مترو و اتوبوس، رعایت حق تقدم معلولان، سالخوردگان و کودکان از جمله مفاهیمی است که در اجرای تئاترها در مترو مورد توجه قرار گرفته است. پژوهش‌ها نشان می دهد، ارتقای فرهنگ و رفتارهای ترافیکی از سوی شهروندان ۲۵ تا ۳۰ درصد در کاهش زمان سفر و میزان ترافیک تاثیرگذار است». وی با بیان اینکه هنر، یکی از بهترین ابزارها در بحث ارتقاي فرهنگ عمومی به جای ارائه آموزش‌های مستقیم است یادآور شد: «امیدواریم در قالب کمپین « از خودمان شروع کنیم» بتوانیم با استفاده از ظرفیت سازمان‌های مردم نهاد و چهره‌های دارای سرمایه اجتماعی فرهنگ ترافیک را در شهر بالا ببریم. محور اصلی برنامه‌های این کمپین موضوعاتی از جمله حریم عابر پیاده، رفتار صحیح عابر، راننده و موتورسیکلت سوار در قبال خط سفید، روش صحیح پارک، جلوگیری از پارک دوبله و فرهنگ صحیح استفاده از حمل و نقل عمومی است».

آموزش بيشتر، مشكلات كمتر

كارشناسان معتقدند نقش آموزش و فرهنگ‌سازي براي كاهش مشكلات شهري و اجتماعي آن‌قدر پررنگ است پيش از هر قانون و مقرراتي، مي‌تواند در گره‌گشايي مشكلات شهري موثر باشد. آموزش شهروندی با ارتقاي فرهنگ شهروندی ارتباط مسقیم داشته و این مولفه در جهت دادن رفتار شهروندان و کیفیت مشارکت آنان در امور جامعه به عنوان یکی از الزامات اساسی سرمایه اجتماعی و شاخص‌های توسعه فرهنگی نقش موثر دارد. در واقع آموزش شهروندی به عنوان یک واقعیت فرهنگی، همراه با عناصر کلیدی آن همواره در طول تاریخ زندگی اجتماعی انسان که به استقرار فرهنگ می انجامد، نقش بارزی می‌تواند داشته باشد. امروزه این آموزش‌ها در تعیین جایگاه فرد در جریان توسعه یافتگی در بستر جهانی شدن از ضرورت‌های دستیابی تلقی شده و آموزش شهروندی یک آمیختگی و رابطه تنگاتنگ با اخلاق و روابط اخلاقی دارد. آموزش‌های شهروندی در بعد فرهنگی اشاره به اخلاق شهروندی می‌کند و در واقع باید به آموزه‌هایی حقوقی پرداخت که شهروندان در یک شهر نسبت به نهادهای اجتماعی، باید اجرانمایند.

آموزش شهروندی از بعد فرهنگی شامل«آموزش مجموعه‌ای از هنجارها و ارزش‌هایی می‌شود که انعطاف‌پذیری بسیاری دارند و این امر ناشی از وجود تفاوت‌ها و تنوعات فرهنگی است که در جامعه شکل می گیرد. از نظر «ترنر» آموزش فرهنگ شهروندی ارتباط به مشارکت فرهنگی افراد جامعه دارد و باید شهروندان در امور مربوط به فرهنگ عمومی جامعه آموزش بینند و خود را مسئول بدانند و در گسترش آن مشارکت كنند». اين مساله در كمپين‌هايي مانند از خودمان شروع كنيم، مي‌تواند رنگ واقعي به خود گرفته و بر رفتار هر يك از شهروندان تاثير مستقيم بگذارد.

از سويي مفاهیم کلیدی که در حوزه فرهنگ آموزش شهروندی باید به آن توجه بسیاری کرد شامل «مسئولیت‌پذیری شهری- قانونمند بودن شهروندان- هنجارپذیری الگوهای شهرنشینی» است. در واقع این مفاهیم فرهنگی را می‌توان از همان آغاز کودکی درونی کرد. اگر به این مولفه های آموزش توجه نشود، جامعه با هزینه های بسیاری روبه‌رو خواهد شد و ناچار هستیم دايم کنترل اجتماعی را بر شهروندان افزایش دهیم که این مساله پیامدهای فرهنگی و اجتماعی بسیاری را با خود به همراه می آورد.