وضعیت احیای دریاچه ارومیه و پروژه انتقال آب

پروژه انتقال آب به دریاچه ارومیه، یکی از پرسروصدا‌ترین طرح‌ها برای احیای این دریاچه بوده اما همزمان مسئولان محلی می‌گویند که از مجموع ۳۶ کیلومتر از کل تونل انتقال آب حوضه جنوب استان به این دریاچه، هفت کیلومتر از آن حفاری شده است. در دولت گذشته، بحث انتقال آب بین‌حوضه‌ای، از اصلی‌ترین راهکارهای پیش پای دولتمردان شده بود؛ راهکاری که مخالفان زیادی داشت. اول قرار بود آب دریاچه خزر به فلات مرکزی ایران منتقل شود و کویر را سرسبز کند. سمنان، شهری بود که احمدی‌نژاد تأکید داشت به‌واسطه خزر هم که شده به شهری خوش آب‌وهوا تبدیل شود. کلنگ پروژه هم زده شد و کارها تا حدی پیش رفت، مخالفت‌ها از مجلس گرفته تا سازمان بازرسی کل کشور و کارشناسان محیط‌زیست ادامه داشت تا اینکه مانع از اجرای آن شدند و پروژه به حال خود رها شد اما طرح انتقال آب از سد کانی سیب، طرحی بود که به مذاق کارشناسان خوش آمد. این سد از بخش جنوبی دریاچه ارومیه به این دریاچه می‌آید و میکائیل بهادری، معاون اجرایی طرح انتقال آب سد کانی سیب به دریاچه دراین‌باره می‌گوید: کل تونل انتقال آب حوضه جنوب استان به دریاچه ارومیه، ۳۶ کیلومتر است.

او با بیان اینکه حفاری تونل به وسیله دستگاه‌های مدرن طبق برنامه زمانبندی ازپیش تعیین‌شده و به‌صورت سه شیفت کاری در حال انجام است، اظهار کرد: حفاری هفت کیلومتر از تونل انتقال آب به اتمام رسیده است. بهادری زمان پیش‌بینی‌شده برای اتمام کل این پروژه‌ها را سال ۹۸، عنوان کرد و گفت: امیدواریم با عنایت خداوند متعال و بارندگی‌های خوب در حوضه جنوب استان آذربایجان‌غربی پس از اتمام این پروژه، سالانه ۶۵۰ میلیون مترمکعب آب برای احیای دریاچه شور ارومیه در اختیار داشته باشیم. سیدهادی بهادری، نماینده مردم ارومیه در مجلس شورای اسلامی به‌همراه فرهاد سرخوش، مدیر دفتر استانی ستاد احیای دریاچه ارومیه و هیأتی از استادان دانشگاهی از مراحل و روند حفاری تونل برای انتقال آب حوضه جنوب استان آذربایجان‌غربی به دریاچه ارومیه بازدید کردند.

هادی بهادری، نماینده مردم ارومیه در مجلس شورای اسلامی نیز با اظهار امیدواری و رضایت از روند اجرای پروژه انتقال آب به دریاچه ارومیه، تسریع در عملیات اجرایی آن را خواستار شد. مدیر دفتر استانی ستاد احیای دریاچه ارومیه نیز در جریان این بازدید گفت: به‌زودی رهاسازی ۳۷۰‌میلیون مترمکعب آب از سدهای حوضه آبریز به‌سوی دریاچه ارومیه آغاز می‌شود. فرهاد سرخوش ادامه داد: در مرحله نخست رهاسازی که نیمه دوم بهمن سال جاری انجام می‌شود، ۲۵۰ میلیون مترمکعب آب از پشت سدهای موجود در حوضه آبریز دریاچه ارومیه به‌سوی این نگین فیروزه‌ای روانه خواهد شد. او اضافه کرد: مرحله بعدی رهاسازی آب برای احیای دریاچه ارومیه در اوایل سال ۹۶ انجام خواهد شد که میزان ۱۲۰ میلیون مترمکعب آب مازاد سدهای حوضه آبریز این دریاچه برای احیای آن رهاسازی شده و از مسیر رودخانه‌ها به بطن دریاچه وارد می‌شود. مدیر دفتر استانی ستاد احیای دریاچه ارومیه افزود: بر این اساس، با تکمیل این حجم از رهاسازی، مجموع آب رهاشده از سدها به‌سمت دریاچه ارومیه بالغ بر ۳۷۰ میلیون مترمکعب خواهد بود. در این بازدید که اعضای دفتر استانی ستاد احیای دریاچه ارومیه نیز حضور داشتند، بازدیدکنندگان از نزدیک در جریان چگونگی حفر تونل به‌وسیله دو دستگاه «تی‌بی‌ام» و مسائل مرتبط با این پروژه بزرگ و روند ساخت سد کانی سیب قرار گرفتند.

درحال‌حاضر، آخرین بررسی‌ها از وضعیت دریاچه ارومیه نشان می‌دهد که این دریاچه با افزایش تراز آبی مواجه شده اما کاهش بودجه ستاد احیای دریاچه، چالش‌های زیادی برای پروژه احیای آن ایجاد کرده است؛ همزمان، تجریشی درباره مقایسه وضعیت کنونی دریاچه ارومیه با مدت مشابه در سال گذشته گفت: حجم آب نسبت به سال گذشته، دو برابر بیشتر شده و از ‌لحاظ سطح نیز ۵۰ درصد افزایش داشته‌ایم و تراز آب هم ۴۰ سانتی‌متر بیشتر شده‌‌ اما وضعیت، خیلی امیدوارکننده نیست. او توضیح داد: قرار است از مهر امسال تا شهریور سال آینده، ۴۰ سانتی‌متر به تراز آب دریاچه اضافه کنیم که این مسئله در گروی اجرایی‌شدن برخی پروژه‌ها و تأمین بودجه است اما با توجه به شرایط اقتصادی دولت، مجبور شده‌ایم سال گذشته، بودجه ستاد احیای دریاچه ارومیه را در سه مرحله کاهش دهیم و به هزار و ۷۰۰ میلیارد تومان برسانیم. مدیر دفتر برنامه‌ریزی و تلفیق ستاد احیای دریاچه ارومیه، اظهار کرد: این هزار و ۷۰۰ میلیارد تومان بودجه باید از سه منبع مالی تأمین شود؛ یکی از این منابع، صندوق توسعه ملی است که حدود ۳۴۰میلیارد تومان از این بودجه را تأمین می‌کند و در مورد آن با مشکل روبه‌رو نیستیم؛ بخش بعدی، بودجه سنواتی دستگاه‌های اجرایی است که حدود ۳۰۰ میلیارد تومان بوده و در تأمین آن نیز مشکلی وجود ندارد.

او ادامه داد: اما حدود هزار و صد میلیارد تومان از بودجه قرار بود از محل ماده «۱۰» و «۱۲» قانون تنظیم بخشی از مقررات مالی دولت و قانون تشکیل سازمان مدیریت بحران کشور تأمین شود که پروژه‌های زیادی نیز شامل می‌شد که ۴۵ روز پیش در هیأت‌دولت مصوب شد، حدود ۳۰۰ میلیارد تومان از آن در اختیار ستاد احیا قرار بگیرد که درباره آن، نشست‌های زیادی با سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی داشتیم و در نهایت به فهرستی رسیدیم که مجبور شدیم تعدادی از پروژه‌هایمان را در این مرحله حذف کنیم و پروژه‌هایی را که به زمان و مبالغ کمتری نیاز دارند و از اثربخشی بیشتری برخوردار هستند، به‌عنوان اولویت اول برای تخصیص قرار دهیم که متأسفانه تاکنون، هیچ منبع مالی‌ای از این بخش تزریق نشده است. تجریشی درباره پروژه‌هایی که به‌دلیل تخصیص‌نیافتنِ بودجه، دچار مشکل شده‌اند، اظهار کرد: برخی از این پروژه‌ها برای ما بسیار حساس هستند؛ برای نمونه، نیاز به کاشت گیاه قره‌داغ به وسعت بسیار زیاد داشتیم که این کار، خود نیاز به آبیاری داشت و در فصل تابستان، سازمان جنگل‌ها و مراتع در‌این‌زمینه با ما همکاری کرد اما هنوز نتوانسته‌ایم هیچ پولی به این سازمان بدهیم که آنها هزینه پیمانکاران را پرداخت کنند؛ برای برخی پروژه‌ها نیز مانند کنترل غبار، هنوز هیچ هزینه‌ای نشده است و پروژه‌های لایروبی هم هنوز به اتمام نرسیده‌اند.

علاوه بر طرح‌های ملی، مانند انتقال آب سد کانی، مشاورانی از نهاد‌های بین‌المللی نیز برای احیای دریاچه کمک می‌کنند. دراین‌باره عیسی کلانتری درباره اهداف تفاهم فائو برای نجات دریاچه ارومیه می‌گوید: فائو برای توسعه اجتماعی در ایران و معاش جایگزین کشاورزان اطراف دریاچه برنامه‌ریزی می‌کند. مسعود تجریشی هم در این‌باره گفت: این پروژه‌ای مطالعاتی است و آنچه از نتایج آن به دست می‌آید، باید ازسوی دستگاه‌های اجرایی انجام شود. او ادامه داد: ما مطالعات خود را از جنوب دریاچه شروع می‌کنیم و این کار‌ها را در پنج محوری که در برنامه وجود دارد، انجام می‌دهیم. سرج ناکوزی، نماینده فائو در ایران، هم در این‌باره گفت: من می‌خواهم همه را مطمئن کنم که در رابطه با مشکلات محیط‌زیست همکاری می‌کنیم. سفیر ژاپن در ایران هم درباره همکاری‌های ژاپن با ایران گفت: بیشتر توجه ما در ایران به مشکلات زیست‌محیطی است.

چندی پیش بازدیدی از دریاچه ارومیه داشتم، شرایط آنجا نامطلوب است و به‌همین‌دلیل، ژاپن به کمک‌هایش ادامه می‌دهد. او همچنین عنوان کرد که همه تلاش خود را می‌کنند تا بعد از چهار سال به کمک‌های خود ادامه دهند. کلانتری درباره شرایط کشاورز‌های اطراف دریاچه گفت: حدود ۱۶ واحد درصد از آب رودخانه زرینه‌رود که ۵۰ درصد از آب دریاچه ارومیه را تأمین می‌کند، کم کردیم که با این کار نه‌تنها درآمد کشاورزان کم نشد بلکه بررسی‌ها نشان می‌دهند ۱۸ درصد افزایش تولید داشته‌اند. دبیر ستاد احیای دریاچه ارومیه در ادامه گفت: چون در آن منطقه، آب به‌شدت هدر داده می‌شود و به‌جای ۰,۸ ضریب تبخیر و تعریق که باید آبیاری کنند، ۱,۴ واحد تبخیر و تعریق آب مصرف می‌کنند؛ یعنی حدود ۴۵ درصد آب اضافه مصرف می‌شود که این مسئله، خود کاهش محصول را به دنبال دارد.