ایرباس در آسمان ایران چه می کند؟

هفته نامه صدا - بهراد مهرجو: کمی دورتر از فرودگاه امام، در حاشیه اتوبان تهران، دیوار به دیوار شهرک اکباتان و جایی که در تیررس نگاه هیچکس نیست، انبوهی هواپیمای فرسوده آرام گرفته اند. باران و برف چنان بی محابا و خشن بر بدنه فلزی آنها می زند که دیگر هیچ کدام امیدی به پرواز ندارند. موزه هوایی ایران میزبان بازنشسته های غمگین و کم امید است. بازنشسته هایی که یک دهه قبل در آسمان ایران پادشاهی می کردند و حتی یکی از آنها آخرین شاه را نیز جا به جا می کرده است.

روی باند، بن بست همین محوطه و از مقابل این کهنه سربازان هوایی، هر روز در فرودگاه مهرآباد تهران انبوهی هواپیما از باند جدا و در پهنه آسمان به نقطه ای تبدیل می شوند. تماشای پرواز غول های آهنی برای هواپیماهای کهن سال اسیر در موزه هوایی، چهره آنان را رنجورتر ساخته است. رنجی که از اسارت روی زمین و مرور خاطره باشکوه گذشته می آید.

دقیقا پشت به پشت فرودگاه مهرآباد که روزانه بیش از 20 پرواز در آن انجام می شود، آنقدرها غم در محیط موزه پخش است که هواپیماهای فرسوده و از کارافتاده هم حسی شبیه غربت پیدا کرده اند و این وضعیتی است که موزه هوایی ایران برای اندک باقیمانده ها از نسل اول و دوم پرواز در آسمان ایران ساخته است. حالا که ایرباس هم به جمع پرنده های آسمان ایران اضافه شده، احتمالا حزن موزه هوایی هم بیشتر می شود و شاید پرنده فرسوده دیگری به این جمع غم زده ملحق شود.

ایرباس در آسمان ایران برای ساکنان موزه هوایی، به معنای خروج یکی دیگر از هواپیماهای کهن سال از چرخه هوایی است و برای مردم افزایش ایمنی، برای مسوولان دستاوردی ملی و برای خارجی ها نشانه ای امیدبخش به معنای ایجاد ارتباط پایدار با اقتصاد ایران تلقی می شود. بازگشت ایرباس به آسمان ایران جشن برگ و ملی را می سازد. جنشی در آستانه انتخابات و اثرگذار در هزاران روند آینده. ایرباس امید را به اقتصاد ایران باز گردانده و این تصویری پرتناقض از تابلوی نقاشی پیش روی سیاست گذاران ایران است.

این هفته با ایرباس A321 پرواز می کنید

ریحانه یاسینی: ایرباس به عنوان نمادی از فصل جدید روابط اقتصادی و سیاسی ایران به فرودگاه امام رسید. چند خانواده پشت هم از گیت فرودگاه عبور می کنند و سوار هواپیما می شوند. مسافرانی که بعد از ۷ ساعت تاخیر ساعت یک بامداد از تهران عازم مشهد هستند، با کلافگی منتظرند روی صندلی هایشان جای بگیرند تا ساعتی چشم هایشان را روی هم بگذارند. ۴۵ دقیقه بعد از آنکه با خیال راحت بالاخره از روی زمین بلند می شوند، با تکانه های شدید خواب سبک هوایی شان می پرد و همهمه مضطربی میان آن ها به جریان می افتد.

بویینگ ۷۲۷، با آن ها سر ناسازگاری گذاشته و ۲۰ دقیقه مانده به فرود در خاک مشهد، چراغ های هواپیما خاموش می شود و شدیدتر شدن لرزش ها، از خاموش شدن یکی از موتورهای هواپیما خبر می دهد.

مسافران، گنبد طلایی امام رضا (ع) را از فراز آسمان سیاه به چشم می بینند اما میان زمین و اسمان معلق مانده و همه وجودشان ترس شده است. چند زن مسن، چشم هایشان را بسته اند و زیر لب دعاهایی زمزمه می کنند. بچه ها نیز با هیجان و اضطراب علت لرزش ها را از بزرگترهایی می پرسند که خود مبهوت مانده اند.

خلبان با برج مراقبت تماس می گیرد و اجازه فرود اضطراری می خواهد، اما مسئول کنترل این پرواز از برج مراقبت به خاطر نبود امکانات و تجهیزات تعمیر این هواپیما در مشهد خواهان بازگشت هواپیما به تهران می شود. خلبان به مسافران آرامش می دهد و مسافرانی که در کمترین فاصله با مرگ قرار گرفته بودند، چشم از گنبد طلایی بر یم دارند دوباره در سیاه شب فرو می روند.

هواپیمایی که 9 آبان 88 از فرودگاه مهرآباد برخاسته و به علت فرسودگی دچار حادثه شده بود، دوباره به فرودگاه تهران بر می گردد و مسافران با کابوسی که در بیداری دیده اند، از هواپیما پیاده می شوند. یکی از مسافران آن پرواز می گوید: «دقیقا 7 سال از آن پرواز می گذرد اما دیگر هیچ وقت جرات نکردیم سوار هواپیما شویم. من فکر می کنم خود امام رضا نجات مان داد. نمی دانم اصلا چرا اجازه می دهند هواپیماهایی که تا این حد مشکل دارند، از زمین بلند شوند.»

شانس با مسافران پرواز بویینگ 727 که هنوز خاطره تلخ آن در ذهن شان مانده است، یار بود که به سرنوشت بیش از 1600 نفری که طی 4 دهه اخیر در آسمان ایران جان شان را از دست داده اند، دچار نشدند. تا زمانی که هواپیماهایی با میانگین عمر 23 سال به زحمت در آسمان ایران پرواز می کنند، این حادثه ها به پایان نخواهد رسید.

آخرین بار، ۱۱ دی ماه همین امسال هواپیمای تهران- شیراز نیم ساعت پس از پرواز دچار سانحه شد و به فرودگاه مبدا برگشت. یکی از شاهدان عینی درباره این سانحه گفته بود: «حدود ساعت ۷ شب یکی از موتورهای این هواپیما آتش گرفت که آتش آن از چند کیلومتری فرودگاه مهرآباد هم دیده می شد.»

نوسازی هواپیماهای پیری که میانگین عمرشان 23 سال است و به سختی در آسمان نفس می کشند، یکی از پربحث ترین حوزه های اقتصادی اخیر بوده است. حالا از این هفته اولین ایرباس به لطف برجام، در آسمان ایران به پرواز در می آید و جانی تازه، به بدنه این ناوگان فرسوده می دهد.

ایرباس چطور به ایران رسید؟

ماجرای ایرباس و بویینگ، از سال گذشته داغ شد و خود ایرباس قراردادش را با ایران «تاریخی» توصیف کرد. وزیر راه و شهرسازی گفته بود ناوگان هوایی ایران برای رقابت پذیری در منطقه به ۴۰۰ فروند هواپیمای میان برد و دوربرد و ۱۰۰ فروند هواپیمای کوتاه برد نیاز دارد.

طبق گفته آخوندی، ایران برای تامین 500 فروند هواپیما به 50 میلیارد دلار سرمایه گذاری نیاز دارد. متوسط سن ناوگان هواپیمایی ایران تقریبا دو برابر متوسط جهانی است. شرکت های بزرگ هواپیماسازی نیز ایران را به مثابه بازار بزرگی می بینند که ارزشی برابر با 20 میلیارد دلار دارد.

آخوندی همان روز درباره حضور دلالان در قراردادهای تجاری کلان کشور افشاگری کرده بود که سودهای چند میلیارد دلاری به جیب می زنند. او در صحن علنی مجلس گفته بود: «از فروشندگان حتما درخواست کردیم که حتی یک سنت به یک دلال پرداخت نکنند اگر بخواهید بدانید راجع به چه رقم دلالی صحبت می کنم باید بگویم آخرین توافقی که پیش از من برای خرید 6 فروند هواپیمای ایرباس 320 انجام شد با رقم بین 5 تا 7 میلیون دلا رمتفاوت بود، لذا ما می دانیم چه می کنیم.»

اولین ایرباس بالاخره به ایران تحویل داده شد. فرهاد پرورش مدیرعامل هواپیمایی جمهوری اسلامی ایران درباره ورود نخستین هواپیمای جدید بعد از برجام و برداشته شدن تحریم ها به «روزنامه ایران» می گوید: «می خواهیم نوروز امسال مردم با هواپیماهای نو و جدید مسافرت کنند. بر این اساس اگر مسائل بین المللی و پرداخت پول مطلوب پیش برود تعداد بیشتری هواپیمای ایرباس وارد کشور خواهدشد. خوشبختانه مقدمات لازم برای ورود هواپیماهای جدید فراهم شده است.»

براساس صحبت های او، شرکت هوایی بویینگ نیز اولین هواپیمایش را در فروردین 97 تحویل می دهد. پرورش می گوید نخستین فروند هواپیمای ایرباس با خلبانان ایران ایر و پرچم ایران در تهران می نشیند.

حسن روحانی، رییس جمهوری نیز در گفت و گوی اخیر تلویزیونی با مردم در این باره گفته بود: «این که ما هواپیماها را از راه اجاره به شرط تملیک خریدیم و پولی که بابت این هواپیما قرار است، پرداخت شود در یک مدت ۱۸ ساله داده خواهدشد به معنای آن است که دنیا به ایران، برجام و ادامه راهی که آغاز کردیم اعتماد دارد.»

ناوگان هوایی ایران چه وضعیتی دارد؟

فوربز در زمان کمی پس از رسیدن ایران و 1+5 به توافق هسته ای نوشته بود: «تا پیش از سال 1979، حمل و نقل هوایی غیرنظامی ایران 189 مرگ و میر را تجربه کرده بود، اما از این زمان به بعد به خاطر تحریم ها، این میزان مرگ و میر به حداقل 1672 مورد افزایش یافته است. حالا که مقابله با برنامه هسته ای این کشورها و تحریم ها به تبع آن به پایان رسیده است، طلوع تازه ای برای هوانوردی ایران امکان وقوع دارد. حالا ایرباس و بویینگ ایران را بازاری با پتانسیل 20 میلیارد دلار سرمایه گذاری جهت جایگزینی موزه هوایی این کشور می بینند.»

مقایسه متوسط سن ناوگان هوایی ایران با برخی از بازیکنان اصلی این صنعت، روایت روشنی را از وضعیت حمل و نقل هوایی ایران نشان می دهد. ایران ایر با اندازه 47 هواپیما، 27 سال عمر دارد. این در حالی است که متوسط عمر هواپیمایی امارات با 234 هواپیما به کمتر از 6 سال و نیم می رسد.

در حال حاضر امارات با 9 میلیون جمعیت بیش از 310 فروند هواپیما دارد. این درحالی است که در کل ناوگان هوایی ایران 266 فروند هواپیما وجود دارد که از این تعداد110 فروند آن غیرفعال است. این خط هواپیمایی که از سال 1985 شروع به فعالیت کرده هم اکنون مسافران را به 142 مقصد جا به جا می کند. امارات تاکنون هچ سانحه منجر به جرح یا فوتی نداشته و تنها 2 حادثه داشته که منجر به وارد آمدن صدمه به هواپیما شده است.

کشور ترکیه نیز که به بیش از ۱۱۰ کشور سفر هوایی دارد ناوگانش با هواپیماهای ایرباس و بویینگ اداره می شود. تا سال ۲۰۱۵ ترکیه ۲۹۹ هواپیما داشت و با سفارش هواپیماهای جدید ( به تعداد ۱۸۰ فروند) که اغلب بویینگ ۷۳۷ است تعداد ناوگان هوایی این کشور به ۴۷۹ فروند می رسد. شرکت هواپیمایی ترکیه اعلام کرده است که این شرکت برای تامین نیازها به هواپیماهای مسافربری متوسط، در سال ۲۰۱۶۷ میلادی ۲۰ فروند، در سال ۲۰۱۸ میلادی ۲۰ فروند، ۲۰۱۹ میلادی ۱۵ فروند، در سال ۲۰۲۰ میلادی ۳۰ فروند و در سال ۲۰۲۱ میلادی ۱۰ فروند و درمجموعه ۷۰ فروند سفارش خرید قطعی و ۲۵ فروند خرید آپشن دار به شرکت بویینگ امریکا سفارش داده است.

صنعت هوایی در جهان چه وضعیتی دارد؟

آخرین گزارش ها نشان می دهد در سال 2015، ایرلاین های جهانی، 3 میلیارد مسافر و 50 میلیون تن کالا را جا به جا کرده اند. فراهم آوردن این خدمات، 9.9 میلیون شغل در صنعت حمل و نقل ایجاد کرده که برابر با 664.4 میلیارد دلار از تولید ناخالص جهانی می شود.

بر اساس این اطلاعات که از پایگاه اینترنتی «سودهای هوایی» استخراج شده، اندازه صنعت هوایی از صنعت خودرو بزرگتر است. هم چنین اندازه آن از نیمی از خدمات صنایع مالی جهان بیشتر است. می توان گفت اگر اندازه اقتصاد حمل و نقل هوایی یک کشور بود، در جایگاه بیست و یکم کشورهای جهان در کنار سوئد و سوییس قرار می گرفت. گردشگری به سرعت در حال تبدیل شدن به بزرگترین صنعت در جهان است و حمل و نقل نقشی کلیدی در آن بازی می کند.

تحلیل های محافظه کارانه نشان می دهد صنعت هوایی 829.4 میلیارد دلار در اقتصاد گردشگری نقش ایفا می کند. روزانه 8.6 میلیون مسافر و 17.5 میلیارد دلار کالا با استفاده از 99.700 پرواز توسط حمل و نقل هوایی جا به جا می شوند. ارزش کالاهایی که توسط حمل و نقل هوایی جا به جا می شوند، معادل 35 درصد ارزش کل کالاهای جا به جا شده توسط بقیه شیوه های حمل و نقل است.

دلیل این امر توجه کشورهای توسعه یافته و در حال توسعه با رشد اقتصادی بالا به توسعه صنعت حمل و نقل هوایی در تمام زمینه های ممکن و استفاده از پتانسیل های آن جهت ایجاد ارزش افزوده بیشتر، بوده است. تاثیر این صنعت بر مولفه های اقتصادی به نحوی است که سهم آن در تولید ناخالص ملی این کشورها بسیار قابل توجه است.

براساس آمارهای رسمی سال 2014، 3.5 درصد از تولید ناخالص جهان معادل 2700 میلیارد دلار، متعلق به صنعت هوانوردی است. درواقع از هر دلار درآمد در جهان، 34 دلار متعلق به درآمد حاصل از صنعت هوانوردی است. طبق پیش بینی ها تا سال 2032، سهم صنعت هوانوردی در اقتصاد جهان با 5.8 درصد افزایش به 5800 ملیارد دلار خواهدرسید.

براساس پیش بینی ها در سال ۲۰۳۲ میلادی بیش از ۶.۵ میلیارد مسافر هایی وجود خواهدداشت و صنعت هوانوردی ۱.۳ میلیون شغل و ۵.۸ تریلیون دلار در اقتصاد جهان نقش خواهدداشت. البته چند وقتی است که در آمد این صنعت کاهش یافته است.

براساس گزارش پایگاه خبری «ترید عربیا»، بر اساس تحلیل های انجام گرفته ار سوی «انجمن بین المللی» حمل و نقل هوایی» بر روی صنعت ایرلاین جهانی، انتظار می رود که سود این بخش در سال 2017 میلادی به 29 میلیارد و 800 میلون دلار کاهش یابد. البته «انجمن بین المللی حمل و نقل هوایی»، سود ایرلاین های جهانی را برای سال 2016 میلادی 35 میلیارد و 600 میلیون دلار براورد کرده؛ این در حالی است که پیش از این در ماه ژوئن رقم 39 میلیارد دلار و 400 میلیون دلار برای سود صنعت ایرلاین جهانی در سال جاری میلادی پیش بینی شده بود.