۴۰ رای تعیین‌ کننده مجلس

خبرآنلاین: سیال بودن نتیجه وزن‌کشی های سیاسی در مجلس دهم دلیلی ندارد جز آنکه حدود ۴۰ نفر از نمایندگان ترجیح داده‌اند وارد هیچ فراکسیون سیاسی نشوند و در بزنگاه‌ها و رأی‌گیری‌های سیاسی درون پارلمان بنا به تشخیص فردی عمل کنند،آرایی که گاه بازیگردان صحنه می‌شوند.

عرف کار سیاسی در پارلمان ایران در ادوار گذشته تشکیل فراکسیون و جذب و هدایت نمایندگان همسو در این قالب بوده است اما گویا رویه یادشده دوره به دوره در حال رنگ باختن است. سیال بودن نتیجه وزن‌کشی‌های سیاسی در مجلس دهم به گونه‌ای است که هیچ یک از سه فراکسیون امید، مستقلان و ولایی نمی‌توانند ادعایی درباره اکثریت بودن کنند چون مثال نقض آن را خیلی زود مشاهده خواهند کرد. در مجلس دهم با نگاهی به نوع رأی دهی نمایندگان در موضوعات سیاسی مشخص می شود تعدادی از وکلای ملت کاملا خارج از شکل و قالب تصمیم و موضع فراکسیونی مشغول ادای وظایف نمایندگی هستند.

اما چه شد که آنها چنین تصمیمی گرفتند؟ برخی به دو اصل قانون اساسی اشاره می کنند و توضیح می دهند که طبق اصل‏ بیست و ششم «احزاب‏، جمعیت‏ ها، انجمن‏ های‏ سیاسی‏ و صنفی‏ و انجمنهای‏ اسلامی‏ یا اقلیتهای‏ دینی‏ شناخته‏ شده‏ آزادند، مشروط به‏ این‏ که‏ اصول‏ استقلال‏، آزادی‏، وحدت‏ ملی‏، موازین‏ اسلامی‏ و اساس‏ جمهور اسلامی‏ را نقض‏ نکنند. هیچکس‏ را نمی‏ توان‏ از شرکت‏ در آنها منع کرد یا به‏ شرکت‏ در یکی‏ از آنها مجبور ساخت» و اصل‏ هشتاد و پنجم قانون اساسی نیز تصریح دارد که «‎سمت‏ نمایندگی‏ قائم‏ به‏ شخص‏ است‏ و قابل‏ واگذاری‏ به‏ دیگری‏ نیست‏.» بنابراین نمایندگان می توانند بدون آنکه وارد هیچ فراکسیون سیاسی شوند پیگیر مطالبات موکلان خود باشند.

نمایندگانی که با رایِ سیاسی به پارلمان نرفته‌اند

گرچه نمایندگان بی فراکسیون این دو اصل را به عنوان توجیه رویکرد خود بیان می کنند اما دلایل دیگری را نیز می توان برای رفتار و مشی آنها بر شمرد. سلمان خدادادی نماینده مردم ملکان در مجلس شورای اسلامی و رئیس کمیسیون اجتماعی درباره چرایی پرهیز برخی همکارانش از عضویت در یکی از فراکسیون های سیاسی می گوید: «علتش آن است که این نمایندگان اصلا سیاسی نیستند. در واقع آنها شایستگی هایی داشتند که مردم همان شایستگی ها را ملاک رأی دهی قرار دادند. البته این وضعیت بیشتر شامل حال شهرستان های کوچک است چون مردم در کلانشهرها به لیست جناح ها رأی می دهند و منتخبان این حوزه های انتخابیه به تبع نظر و دیدگاه جناح سیاسی را در تصمیم و رأی خود لحاظ می کنند اما نمایندگان شهرستان های کوچک چه ضرورتی دارد که قالب فراکسیونی پیدا کنند.»

رای‌های نمایندگان عقبه حزبی دارد؟

نهادینه نشدن تحزب در عرصه سیاسی کشور ادله دیگری است که خدادادی به آن اشاره می کند و توضیح می دهد: «کشور ما که بر پایه تحزب اداره نمی شود؛ در کشورهایی که احزاب نقش تعیین کنندگی در اداره امور دارند کرسی های هر حزب در پارلمان مشخص است اما نماینده مجلس در ایران براساس تشخیص خود مصلحت کشور و مردم را می بیند و در موضوعات سیاسی رأی می دهد. حتی برخی نیز که در سه فراکسیون امید، ولایت و مستقلان عضو شدند هنگام رأی دهی به موضوعات سیاسی همچون رأی اعتماد به وزرای پیشنهادی گاها براساس سلیقه فردی عمل کردند و می کنند. در کل زمان می برد که کار تشکیلاتی فراکسیونی در مجلس ایران نهادینه شود چون پارلمان ما بر پایه احزاب شکل نمی گیرد و این آزادی عمل بیشتری به نمایندگان می دهد.»

۴۰ رای مهم در مجلس دهم

نحوه توزیع آرا میان کاندیداهای کرسی ریاست هنگام انتخابات هیأت رئیسه موقت مجلس شورای اسلامی نشان داد که فراکسیون امید ۱۰۳ عضو دارد، احمد امیرآبادی فراهانی نیز در بدو اعلام موجودیت فراکسیون ولایی تعداد نمایندگان حامی این مجموعه را ۹۳ نفر خواند و فراکسیون مستقلان ولایی نیز گرچه مدعی است همراهی ۱۰۰ نماینده را با خود دارد اما وزن تشکیلاتی آن در معادلات و بزنگاه های سیاسی مشخص کرد عملا تعداد آنها به بیش از ۵۰ نفر نمی رسد. از آنجا که هم اکنون ۲۸۶ نماینده در دهمین دوره مجلس شورای اسلامی حاضر هستند می توان نتیجه گرفت که ۴۰ نماینده هنوز عضو هیچ فراکسیون سیاسی نشدند. نتیجه ای که نماینده مردم ملکان در مجلس شورای اسلامی آن را تأیید می کند.

سه فراکسیونی که انگیزه کار فراکسیونی را گرفتند

دلخوری و سرخوردگی از فعالیت فراکسیون های سیاسی دلیل دیگری است که حشمت الله فلاحت پیشه از نمایندگان بدون فراکسیون به آن اشاره می کند و در توضیح این تصمیم خود و برخی همکارانش می گوید: «به هر حال نمایندگی قائم به شخص است و شاید برخی دوستان نمی خواهند با ورود به یک فراکسیون در یک جریان سیاسی تعریف شوند و مطابق میل آن جریان عمل کنند. بزرگترین آسیب جناح های سیاسی آن است که از نمایندگان برای تقسیم مناصب داخل مجلس استفاده می کنند این باعث می شود که ضربه اساسی به اعتماد نمایندگان نسبت به جناح های سیاسی شکل بگیرد.

هرچند این توضیح فلاحت پیشه سئوالی را در اذهان به وجود می آورد که چرا نمایندگان بی فراکسیون به عضویت فراکسیون مستقل در نیامدند؟ نماینده مردم اسلام آباد غرب و دالاهو در مجلس شورای اسلامی برای این سئوال نیز دلیلی را بر می شمرد و اظهار می کند: فراکسیون مستقلان واقعا روی مستقل بودنش حرف است، شخصا معتقدم به سختی می شود این فراکسیون را مستقل نامید. فراکسیون هایی که بعدا اعلام موجودیت کردند مجموعه هایی هستند که با هدف تطهیر خودشان از جمع اولیه شکل گرفتند ولی در اصل کسانی بودند که آن فراکسیون ها را در ابتدای مجلس شکل دادند اما بعد که زیر سئوال رفتند فراکسیون جدیدی را راه اندازی کردند.

وی ادامه می دهد: فراکسیون های سیاسی در مجلس هم یک ماهیت ژله ای دارند چون فراکسیون ها موضوعی شکل نمی گیرند بلکه براساس نوع تقسیم مناصب و جایگاه های سیاسی درون پارلمان تشکیل می شوند، به همین دلیل ماهیتی به شدت ژله ای دارند.

یکی از مشکلات اصلی فراکسیون های مجلس شورای اسلامی این است که مثل حزب عمل نمی کنند، احزاب موضوعی و براساس شرایط مختلف در عرصه سیاسی کشور هستند و به فعالیت حزبی خودشان ادامه می دهند ولی فراکسیون ها بیشتر در مجلس براساس یکسری تقسیم مناصب سیاسی اعلام موجودیت می کنند. این باور حشمت الله فلاحت پیشه است و با یک دلخوری از وضعیت پیش آمده در ابتدای مجلس دهم اضافه می کند: من در فراکسیون ولایت که در نخستین روزهای مجلس دهم تشکیل شد حضور پیدا کردم اما وقتی آرایش فراکسیون ها تغییر کرد دیگر در هیچ فراکسیونی عضو نیستم، فراکسیون ولایت نخستین قرار بود موضوعی عمل کند اما بعد تبدیل به فراکسیونی شد که خیلی از مناصب سیاسی پارلمان را توزیع کرد و رفت، به همین دلیل یک سرخوردگی اتفاق افتاد.

فراکسیون چهارم متولد می شود؟

البته فلاحت پیشه این احتمال را که نمایندگان بدون فراکسیون خود مجموعه جدیدی را به وجود آورند و دور هم جمع شوند، منتفی می داند و می گوید: این امکان وجود داشت که فراکسیون مستقلان را این دسته از نمایندگان تشکیل بدهند اما باز دیدیم این موقعیت را همان گروه های قبلی کسب کردند و اسم مستقلان را بردند و عملا مستقلان واقعی هیچ وقت نتوانستند با هم همسو شوند اما معتقدم به میزان جدی شدن فضای انتخابات ریاست جمهوری به همان میزان در مجلس هم صف بندی ها خیلی جدی تری به وجود خواهد آمد.

بی فراکسیون ها وارد معرکه سیاسی مجلس می شوند

امیر خجسته نماینده مردم همدان در مجلس شورای اسلامی نیز با فلاحت پیشه در موضوع عزم نداشتن نمایندگان بی فراکسیون برای تشکیل چهارمین فراکسیون سیاسی و در عوض جدی تر شدن صف بندی ها در مجلس متأثر از انتخابات ریاست جمهوری هم عقیده است، او می گوید: از هفتم خرداد ۹۵ تا به امروز که بیش از ۷ ماه از آغاز کار مجلس دهم می گذرد با وجودی که سه فراکسیون سیاسی به نام های امید، ولایت و مستقلان در پارلمان تشکیل شد اما شاهد آن هستیم که یکسری از نمایندگان عضو هیچ فراکسیون سیاسی نیستند. معتقدم این فراکسیون ها باید شفاف تر جایگاه و مواضع خود را تبین کنند چون هر چه به دوازدهمین دوره انتخابات ریاست جمهوری و پنجمین دوره انتخابات شوراهای شهر و روستا نزدیک می شویم، فضای کشور سیاسی تر خواهد شد بنابراین نمایندگانی که تا به امروز وارد هیچ معرکه سیاسی نشدند امکان دارد برای ورود به این وادی تمایلاتی را نشان دهند البته فضای انتخاباتی عامل یا محرک تشکیل فراکسیون جدید سیاسی در مجلس نمی شود اما اگر فراکسیون های سیاسی فعلی شفاف تر و فعال تر عمل کنند می توانند اعضای جدیدی را در جمع تشکیلاتی خود ببینند.

گرایش های سیاسی مختلف در مجلس دهم به لحاظ کار تشکیلاتی هنوز به قوت و ثبات نرسیدند، با وجودی که سعی در ساماندهی و سازماندهی اعضای خود با هدف هرچه قوی تر ظاهر شدن در انتخابات هیأت رئیسه سال دوم مجلس و کمیسیون های تخصصی دارند اما بی شک یک نکته از نظر و نگاه آنها دور نیست و آن جذب یا همسوسازی نمایندگان بی فراکسیون است چراکه بر اثر تقارن انتخابات ریاست جمهوری دوازدهم و انتخابات درون پارلمانی می توان پیش بینی کرد که آن روزها حال و هوای تحرکات و جهت گیری های سیاسی در جامعه به اوج می رسد و به تبع این دسته از نمایندگان نیز متأثر خواهند شد؛ این فرصتی است برای سه فراکسیون سیاسی تا با یارگیری از ۴۰ نماینده بی فراکسیون، سال دوم سهم بیشتری در مدیریت ارکان پارلمان به دست آورند وزن خود را در معادلات و بزنگاه های سیاسی به رخ رقیب بکشند.