تالاب‌ها آب مي‌روند
شايد باورش كمي سخت باشد؛ ايراني كه روزگاري بنيانگذار اولين و مهم‌ترين كنوانسيون حفاظت از تالاب‌ها در جهان يعني كنوانسيون رامسر بود، اين روزها خروج تك تك تالاب‌هايش را از ليست اين كنوانسيون به‌نظاره نشسته است.
قانون نوشت: شايد باورش كمي سخت باشد؛ ايراني كه روزگاري بنيانگذار اولين و مهم‌ترين كنوانسيون حفاظت از تالاب‌ها در جهان يعني كنوانسيون رامسر بود، اين روزها خروج تك تك تالاب‌هايش را از ليست اين كنوانسيون به‌نظاره نشسته است. داستان از نفس افتادن گاوخوني، جازموريان و پريشان شروع شد و با سياه‌بخت شدن بختگان، خشكي هامون، نابودي هور‌العظيم، بي‌جان شدن تالاب انزلي، صابری ، هیرمند ، یادگارلو و ده‌ها تالاب ديگر ادامه پيدا كرد و اين داستان همچنان ادامه دارد. به‌گفته پژوهشگران آب، کری مصلحتي کارگزاران دولتی و دوستان دانشگاهی و بخش خصوصی درباره مديريت ناصحيح بر منابع آبي، درحال حاضر كشور را در بطن فاجعه قرار داده است.
رتبه نخست ليست قرمز كنوانسيون رامسر
از میان يك‌هزار تالاب موجود در کشور براساس تعریف کنوانسیون بین‌المللی رامسر، ۷۵ درصد از تالاب‌های کشور ما یا در وضعیت بحرانی هستند و یا در معرض خطر قرار دارند.
تمامي اين اتفاق‌ها درحالي رخ مي‌دهد كه ارزش اکولوژیک تالاب‌ها ۱۰ برابر جنگل‌ها و ۲۰۰ برابر زمین‌های زراعی است. براساس آمار، تالاب‌های ۳۰ کشور در فهرست مونترو کنوانسیون رامسر (فهرست قرمز) قرار گرفته‌اند که به ترتیب ایران و یونان با ۷ تالاب و پس از آنها جمهوری چک با ۴ تالاب، بیشترین مونترو تالاب‌ها را دارند. همچنین نام ۲۷ تالاب ۱۷ کشور جهان نیز به‌دلیل بهبود شرایط اکولوژیکی تالاب‌هایشان از این فهرست خارج شده است.
ايران؛ رنگين‌كمان تالاب‌هاي جهان
كشور ما باتوجه به شرايط ويژه و تقريبا استثنايي در جهان، داراي انواع تالاب‌هاست. در شمال و جنوب كشور، تالاب‌هاي مختلف ساحلي، با آب شيرين همچون تالاب انزلي، به‌شكل خليج مانند، همچون تالاب ميانكاله، باتلاق‌هاي شور ساحلي همچون تالاب شادگان، باتلاق‌هاي ساحلي كشندي همچون تالاب‌هاي دهانه گز و مند تالاب‌هاي مانگرو، همچون تالاب حرا در خورخوران قشم مشاهده مي‌شوند.
از نظر تالاب‌هاي داخلي نيز، تنوع بسيار زيادي وجود دارد. تالاب‌هاي تاروهوير در ارتفاعات دماوند و درياچه گهر در ارتفاعات اشتران‌كوه لرستان، چند هزار متر بالاتر از سطح درياي آزاد قرار دارند. تالاب اروميه با شوري بسيار زياد خود وفون ويژه يعني آرتميا در منطقه آذربايجان، تالاب‌هاي هامون با آب شيرين، وسعت بسيار زياد وعمق كم در سيستان، تالاب‌هاي آب شور تشکیل شده در دریای اترک و با ارتفاع پايين‌تر از سطح درياي آزاد، درياچه‌هاي کارستیک ناشي از انحلال آهك همچون تالاب‌هاي ارژن و پريشان، درياچه‌هاي باقي‌مانده از درياي قديمي تتيس همچون حوض سلطان قم و بالاخره، كفه‌هاي مرطوب و نمكي همچون كوير نمك و كوير سيرجان، جنبه‌هاي بسيار زيبا و متنوعي از تالاب‌هاي جهان را به نمايش گذاشته‌اند.
خشكي تالاب‌ها نتيجه کری مصلحتی مسئولان
بسياري از كارشناسان، نبود مديريت صحيح و اصولي بر منابع آبي كشور را دليل اصلي نابودي تالاب‌ها و بحران پيش آمده مي‌دانند. آنها اعتقاد دارند خشكي تالاب‌ها پيامد انتقال آب بدون برنامه‌ريزي بوده است.
فاطمه ظفرنژاد پژوهشگر آب و توسعه پایدار، به «قانون» درباره بحران تالاب‌هاي كشور گفت: امروز تقریبا همه رودخانه‌های ما خاموش شده‌اند. همه تالاب‌ها و دریاچه‌های مهم کشور خشکیده‌اند. از دو دهه پیش خشکیدن پیکره‌های آبی باتوجه به سرنوشت دریاچه‌های دیگر نقاط جهان مانند دریاچه آرال و خشکیدن آن با سدسازی قابل پیش‌بینی بود و بارها در دفتر فنی آب وزارت نیرو گوشزد شد. اما کری مصلحتی کارگزاران دولتی و دوستان دانشگاهی و بخش خصوصی آنها اجازه شنیدن به هشدارها را نداد. اینک درست در بطن فاجعه قرار داریم. اگر اسم این بحران آب نیست پس چیست؟
سدسازی عامل خشکی گاوخونی
ظفرنژاد تصريح مي‌كند: رودخانه کارون به‌عنوان تنها رودخانه قابل کشتی‌رانی در ایران اکنون به شرایط بحرانی رسیده و علت آن احداث ۲۴ سد در حوضه آبریز رودخانه است. همچنین حدود ۶ سد در حوزه آبریز تالاب گاوخونی احداث شد که این مساله خشک شدن تالاب را به‌دنبال داشت، روی حوضه آبریز تالاب بختگان نیز سه سد احداث شد که بیش از یک میلیارد متر مکعب حقابه این تالاب را در خود ذخیره کرده است. او ادامه داد: احداث هشت سد درحوضه آبریز تالاب شادگان آن را به ورطه خشکی کشانده است. همچنین ۸۲ سد در حوضه آبریز تالاب انزلی احداث شده که این امر موجب شد ارتفاع کنونی آب در تالاب انزلی به یک تا دو متر کاهش یابد.
دخالت‌های انسانی علت اصلی نابودي تالاب‌ها
رتبه نخست ليست قرمز كنوانسيون رامسر
از میان يك‌هزار تالاب موجود در کشور براساس تعریف کنوانسیون بین‌المللی رامسر، ۷۵ درصد از تالاب‌های کشور ما یا در وضعیت بحرانی هستند و یا در معرض خطر قرار دارند.
تمامي اين اتفاق‌ها درحالي رخ مي‌دهد كه ارزش اکولوژیک تالاب‌ها ۱۰ برابر جنگل‌ها و ۲۰۰ برابر زمین‌های زراعی است. براساس آمار، تالاب‌های ۳۰ کشور در فهرست مونترو کنوانسیون رامسر (فهرست قرمز) قرار گرفته‌اند که به ترتیب ایران و یونان با ۷ تالاب و پس از آنها جمهوری چک با ۴ تالاب، بیشترین مونترو تالاب‌ها را دارند. همچنین نام ۲۷ تالاب ۱۷ کشور جهان نیز به‌دلیل بهبود شرایط اکولوژیکی تالاب‌هایشان از این فهرست خارج شده است.
ايران؛ رنگين‌كمان تالاب‌هاي جهان
كشور ما باتوجه به شرايط ويژه و تقريبا استثنايي در جهان، داراي انواع تالاب‌هاست. در شمال و جنوب كشور، تالاب‌هاي مختلف ساحلي، با آب شيرين همچون تالاب انزلي، به‌شكل خليج مانند، همچون تالاب ميانكاله، باتلاق‌هاي شور ساحلي همچون تالاب شادگان، باتلاق‌هاي ساحلي كشندي همچون تالاب‌هاي دهانه گز و مند تالاب‌هاي مانگرو، همچون تالاب حرا در خورخوران قشم مشاهده مي‌شوند.
از نظر تالاب‌هاي داخلي نيز، تنوع بسيار زيادي وجود دارد. تالاب‌هاي تاروهوير در ارتفاعات دماوند و درياچه گهر در ارتفاعات اشتران‌كوه لرستان، چند هزار متر بالاتر از سطح درياي آزاد قرار دارند. تالاب اروميه با شوري بسيار زياد خود وفون ويژه يعني آرتميا در منطقه آذربايجان، تالاب‌هاي هامون با آب شيرين، وسعت بسيار زياد وعمق كم در سيستان، تالاب‌هاي آب شور تشکیل شده در دریای اترک و با ارتفاع پايين‌تر از سطح درياي آزاد، درياچه‌هاي کارستیک ناشي از انحلال آهك همچون تالاب‌هاي ارژن و پريشان، درياچه‌هاي باقي‌مانده از درياي قديمي تتيس همچون حوض سلطان قم و بالاخره، كفه‌هاي مرطوب و نمكي همچون كوير نمك و كوير سيرجان، جنبه‌هاي بسيار زيبا و متنوعي از تالاب‌هاي جهان را به نمايش گذاشته‌اند.
خشكي تالاب‌ها نتيجه کری مصلحتی مسئولان
بسياري از كارشناسان، نبود مديريت صحيح و اصولي بر منابع آبي كشور را دليل اصلي نابودي تالاب‌ها و بحران پيش آمده مي‌دانند. آنها اعتقاد دارند خشكي تالاب‌ها پيامد انتقال آب بدون برنامه‌ريزي بوده است.
فاطمه ظفرنژاد پژوهشگر آب و توسعه پایدار، به «قانون» درباره بحران تالاب‌هاي كشور گفت: امروز تقریبا همه رودخانه‌های ما خاموش شده‌اند. همه تالاب‌ها و دریاچه‌های مهم کشور خشکیده‌اند. از دو دهه پیش خشکیدن پیکره‌های آبی باتوجه به سرنوشت دریاچه‌های دیگر نقاط جهان مانند دریاچه آرال و خشکیدن آن با سدسازی قابل پیش‌بینی بود و بارها در دفتر فنی آب وزارت نیرو گوشزد شد. اما کری مصلحتی کارگزاران دولتی و دوستان دانشگاهی و بخش خصوصی آنها اجازه شنیدن به هشدارها را نداد. اینک درست در بطن فاجعه قرار داریم. اگر اسم این بحران آب نیست پس چیست؟
سدسازی عامل خشکی گاوخونی
ظفرنژاد تصريح مي‌كند: رودخانه کارون به‌عنوان تنها رودخانه قابل کشتی‌رانی در ایران اکنون به شرایط بحرانی رسیده و علت آن احداث ۲۴ سد در حوضه آبریز رودخانه است. همچنین حدود ۶ سد در حوزه آبریز تالاب گاوخونی احداث شد که این مساله خشک شدن تالاب را به‌دنبال داشت، روی حوضه آبریز تالاب بختگان نیز سه سد احداث شد که بیش از یک میلیارد متر مکعب حقابه این تالاب را در خود ذخیره کرده است. او ادامه داد: احداث هشت سد درحوضه آبریز تالاب شادگان آن را به ورطه خشکی کشانده است. همچنین ۸۲ سد در حوضه آبریز تالاب انزلی احداث شده که این امر موجب شد ارتفاع کنونی آب در تالاب انزلی به یک تا دو متر کاهش یابد.
دخالت‌های انسانی علت اصلی نابودي تالاب‌ها
معاون امور تالاب‌ها و پارک‌های ملی دفتر زیستگاه‌ها و امور مناطق سازمان حفاظت محیط زیست درباره دليل خشكي تالاب‌ها گفته است: دخالت‌های انسانی علت اصلی خشک شدن تالاب‌های کشور است که خشکسالی نیز مزید بر علت است.مسعود باقرزاده کریمی ادامه داد: به‌عنوان مثال تالاب بختگان فصلی است و در تابستان حدود ۷۰ درصد آب آن خشک می‌شد. اما امروزه مساله مهم طولانی شدن مدت زمان و شدت خشکی تالاب‌های فصلی است که از یک تا دو ماه به ۷ تا ۸ ماه افزایش یافته است. بر اساس آماری که در دست است حدود ۴۰ تالاب کشور بین ۵۰ تا ۹۰ درصد دچار خشکی خارج از روال طبیعی شده‌اند، به‌عنوان مثال دریاچه ارومیه در استان آذربایجان غربی ۹۰ درصد، گاوخونی استان اصفهان ۹۰ درصد، پریشان در شهرستان کازرون در استان فارس ۸۰ تا ۹۰ درصد و مهارلو در استان فارس ۱۰۰ درصد خشک شده‌اند. به گفته وی برخی دریاچه‌ها مانند چغاخور و گندمان در استان چهارمحال بختیاری و ولشت در منطقه کلاردشت در استان مازندران نیز حدود ۴۰ تا ۵۰ درصد خشک شده‌اند.
او افزود: دخالت انسانی مانند برداشت بی‌رویه از منابع آبی علت اصلی خشک شدن تالاب‌ها است و از آنجا که در دوران خشکسالی نیز قرار داریم، این دو عامل در کنار هم ۹۰ تا ۱۰۰ درصد برخی تالاب‌های کشور را خشک کرده‌اند.اما کاری که باید انجام شود یک برنامه ملی و با کمک و همت همگانی است. می‌دانیم که مافیای آب، گذشته از کری مصلحتی، به کوردلی ناشی از امتیازات پول‌سالاری هم مبتلاست. پس برچنین هیولای خطرناکی که به‌علت فساد از هر رییس جمهور یا رییس مجلسی زورمندتر است جز با اجماع ملی نیروهای مردمی و جز با حرکت متناسب و آگاهانه همه دستگاه‌ها و نهادهای ملی مذهبی و جز با مشارکت همه قوا، نمی‌توان بر مافياي آب و غول خشكسالي غلبه کرد.
پ
برای دسترسی سریع به تازه‌ترین اخبار و تحلیل رویدادهای ایران و جهان
اپلیکیشن برترین ها
را نصب کنید.
ارسال نظر