مشهورترین گروه های تروریستی در همسایگی ایران

مجله رو به رو - فرحناز دهقی: سال هاست که کلمه تروریسم، جزیی جدایی ناپذیر از اخبار خاورمیانه است؛ نقطه ای که آغازگر تمدن بشری در سراسر جهان محسوب می شد، امروزه در آتش کوردلی و توحش می سوزد و دودش به چشم اهالی اش می رود. آنچه در ادامه می خوانید گزارش مختصری است از گروهک های تروریستی که در همسایگی ما قد برافراشته اند و گستره عملیات شان به آن سوی دنیا هم کشیده شده؛ اما تاکنون نتوانسته اند موفقیت چشمگیری در ایران به دست بیاورند.

طالبان

طالبان گروه سنی اسلام گرای پشتونی هستند که در اوایل دهه 90 میلادی در افغانستان متولد شدند و از سال 1996 تا 2001 قدرت را در دست داشتند. طالبان در زبان پشتو به معنای دانش آموز است و گروه آن متشکل از کشاورزان و افرادی است که در افغانستان و پاکستان در مدارس دینی، به تحصیل علوم اسلامی می پرداختند.

در سال 1994 اقدامات بلندپروازانه این گروه آغاز شد و به دنبالش استان هایی را از دست نیروهای نظامی - در اثر آشفتگی جنگ داخلی افغانستان - بیرون کشید. در شهریور 1996، کابل در چنگ طالبان گرفتار شد و مقامات شهری کشته شدند و «امارات اسلامی افغانستان» پایه گذاری شد. در نخستین اقدام، طالبان سعی در ترویج قرائت خشونت بار خود از دین اسلام کرد و موسسه ای افراطی به نام قرآنی تاسیس کرد. این اقدام به معنای به کار بستن قوانینی بی رحمانه در مقابل زنان، مخالفت های سیاسی وسیع در هر حوزه ای و القای تبعیضات مذهبی شدید بود.

دامنه فعالیت های تروریستی طالبان در افغانستان به اندازه ای است که بدون شک می توان آن را مرگبارترین گروه تروریستی در داخل خاک این کشور دانست. اگرچه دست طالبان سال هاست که از قدرت سیاسی کوتاه است اما با افزایش حملات انتحاری و پیچیده تر شدن آن، تلاش می کنند تا همچنان خود را در سپهر سیاسی و اجتماعی افغانستان مطرح نگه دارند. حملات تروریستی این گروه در سال ۲۰۱۵ نسبت به سال گذشته اش، ۷۸ درصد رشد داشته و تعداد کشته های ناشی از این حملات نیز رشدی فزاینده داشته است.

• مکان شکل گیری: افغانستان
• زمان شکل گیری: 1994
• آغاز قدرت گیری: 1996
• رهبران: ملا اختر منصور و هبت الله آخوندزاده
• ایدئولوژی: بنیادگرا، ناسیونالیسم مذهبی
• تعداد اعضا: 60 هزار نفر (تا سال 2014)
• حوزه فعالیت: افغانستان و پاکستان

القاعده

اسامه بن لادن در سال ۱۹۸۸ در پاسخ به جنگ شوروی در خاک افغانستان، گروه القاعده را همراه با کشورهای عربی تشکیل داد و آن طور که خود مدعی بود، هدفش از تشکیل این گروه تروریستی، بر پا کردن خلافت در میانه جامعه مسلمانان بود. القاعده از سازمان «مکتب الخدمه» که هدف آن مسلح کردن و آموزش مجاهدین داوطلب جنگ با شوروی بود، کارش را آغاز کرد و گسترش یافت.

این سازمان از حمایت پاکستان و همچنین ایالات متحده آمریکا برخوردار بود. در سال ۲۰۰۰ ایمن الظواهری چشم پزشک مصری، سازمان جهاد اسلامی مصر را با القاعده ادغام کرد و به شخص دوم این تشکیلات تبدیل شد. مبارزه با غرب و اسرائیل، گسترش اسلام و کوتاه کردن دست غیرمسلمانان از جوامع اسلامی، از دلایل شکل گیری این گروه تروریستی برشمرده شده است.

القاعده حملات متعددی را علیه اهداف نظامی و غیرنظامی در کشورهای مختلف انجام داده است. حملات ۱۱ سپتامبر مهم ترین آنها بود که منجر به کشته شدن نزدیک به سه هزار نفر و زخمی شدن شش هزار نفر شد که آمریکا در پاسخ به آن، جنگ با تروریسم را با حمله به افغانستان آغاز کرد. از سال ۲۰۰۲ به بعد، القاعده حملات تروریستی بسیاری را در اروپا، آفریقای شمالی، جنوب آسیا، جنوب شرقی آسیا و خاورمیانه سازماندهی کرده است. کشتن ۲۲۴ نفر از مردم غیرنظامی در تانزانیا نیز از بزرگ ترین حملات تروریستی این گروه است.

• مکان شکل گیری: افغانستان
• آغاز شکل گیری: ۱۹۸۸
• آغاز قدرت گیری: ۲۰۰۱
• رهبران: اسامه بن لادن، ایمن محمد ربیع الظواهری
• ایدئولوژی: سلفیسم، سنی، قطبیسم
• تعداد اعضا: ۲۵ الی ۴۰ هزار نفر
• حوزه فعالیت: جهانی

شبکه حقانی

شبکه حقانی گروهی شبه نظامی در مناطق مرزی افغانستان و پاکستان است که از طرف جلال الدین حقانی، از رهبران مجاهدین افغان در دوران جنگ با شوروی و پسرش سراج الدین حقانی، تاسیس شده است. این گروه عملیات هایی را علیه نیروهای ناتو، آمریکا و دولت افغانستان سازماندهی می کند. رهبری این گروه ارتباط بسیار نزدیکی با طالبان دارد؛ به طوری که سراج الدین حقانی سال گذشته نیز از سوی رهبر تازه طالبان، ملا اختر محمد منصور، به عنوان معاون و مقام دوم طالبان انتخاب شد.

اگرچه مقر اصلی این شبکه دقیقا مشخص نیست اما به نظر می رسد وزیرستان شمالی واقع در مناطق قبیله ای فدرال پاکستان، مهم ترین پایگاه این شبکه باشد. هر چند این گروه در مناطق مختلف مرزی افغانستان به ویژه پکتیا، پکتیکا و خوست و پاکستان فعالیت دارد. رهبر این شبکه، یکی از نزدیک ترین مشاوران اسامه بن لادن در دهه ۸۰ میلادی بود. هم اکنون پسر حقانی یعنی سراج الدین مسئولیت رهبری و مدیریت فعالیت های شبکه را بر عهده دارد.

• مکان شکل گیری: افغانستان
• زمان شکل گیری: ۱۹۸۰
• آغاز قدرت گیری: ۱۹۹۱
• رهبران: جلال الدین حقانی، سراج الدین حقانی
• ایدئولوژی: بنیادگرا، ناسیونالیسم مذهبی
• تعداد اعضا: ۴ الی ۱۵ هزار نفر
• حوزه فعالیت: افغانستان و پاکستان

حزب اسلامی گلبدین حکمتیار

حزب اسلامی، سازمانی سیاسی - نظامی در افغانستان است که در سال 1977 به رهبری گلبدین حکمتیار که در درگیری های دهه 70 میلادی نقش مهمی داشت، تاسیس شد و دو سال بعد، با انشعاب برخی از اعضای حزب به رهبری یونس خالص، به دو شاخه اصلی تقسیم شد. حزب اصلی به نام حزب اسلامی گلبدین حکمتیار معروف شده و جریان تحت رهبری یونس خالص نیز به حزب اسلامی خالص معروف شد.

حزب اسلامی افغانستان از زمان تاسیس خود با تمام حکومت هایی که در افغانستان به قدرت رسیده اند؛ یعنی حکومت محمد داوودخان، نخستین رییس جمهور افغانستان، حکومت سوسیالیستی حزب دموکراتیک خلق، دولت مجاهدین به رهبری برهان الدین ربانی، حکومت طالبان و دولت حامد کرزای جنگیده است. البته آنها در اکثر سال های جنگ، مذاکراتی را با دولت هایی که علیه آنها می جنگیده اند داشته اند اما هیچ یک از این مذاکرات در نهایت به پایان جنگ منجر نشده است.

• مکان شکل گیری: افغانستان
• زمان شکل گیری: ۱۹۷۷
• آغاز قدرت گیری: ۱۹۹۱
• رهبر: گلبدین حکمتیار
• ایدئولوژی: سنی
• تعداد اعضا: ۲ هزار نفر
• حوزه فعالیت: افغانستان

جبهه النصره

جبهه النصره گروه اسلام گرای سلفی و شاخه رسمی شبکه القاعده در سوریه است. این گروه با گسترش جنگ داخلی سوریه در سال 2012 در حمایت از اکثریت سنی مذهب سوریه وارد جنگ علیه نیروهای دولتی بشار اسد شد. تاکنون بسیاری از حملات انتحاری علیه رژیم اسد و سرویس امنیتی سوریه در اقصی نقاط این کشور را جبهه النصره صورت داده است.

شمار جنگجویان جبهه النصره بین 5 تا 20 هزار نفر تخمین زده می شود. رهبر این گروه ابومحمد الجولانی نام دارد. اعضای این گروه در 11 استان از 14 استان سوریه، به ویژه در ادلب، حلب و دیرالزور فعال اند و بخش هایی از مناطقی در شمال سوریه در تصرف آنهاست.

گفتنی است جبهه النصره نام خود را به جبهه فتح الشام تغییر داده است. داعش نقش مهمی در پیدایش این گروه داشت و از آغاز مشارکت جبهه النصره در درگیری ها، مسئولیت تجهیز منابع و نیروی انسانی، پول و اسلحه این گروه همواره بر عهده داعش بوده است و از طریق اعضای این گروه، به انتقال شبکه لجستیکش که برای عملیات بمب گذاری و انفجاری مورد استفاده قرار می گیرد، می پردازد.

پس از مدتی کوتاه نیروهای جهانی، از کشورهای حاشیه خلیج فارس، تونس، لیبی، مغرب، الجزایر، اروپا و یمن برای ملحق شدن به جبهه النصره به سوی سوریه رهسپار شدند. این استقبال فراوان از سوی مجاهدین در کشورهای گوناگون، نگرانی ابوبکر البغدادی را موجب شد. او بی درنگ به الجولانی دستور داد تا از طریق نوار صوتی، تبعیت جبهه النصره را از دولت اسلامی عراق اعلام کند ولی الجولانی هیچ پیامی صادر نکرد.

بغدادی بار دیگر به صورت توبیخی از الجولانی خواست تا هر چه سریع تر این کار را انجام دهد؛ اما الجولانی در پاسخ به بغدادی گفت: «این اقدام به مصلحت شورش در سوریه نیست و تمامی اعضای شورای مجاهدین نسبت به این امر اتفاق نظر دارند.» در پی این ماجرا، اختلاف میان دو گروه شدت گرفت و طی درگیری هایی که میان دو طرف درگرفت، افراد بسیاری کشته شدند.

• مکان شکل گیری: سوریه
• سال شکل گیری: ۲۰۱۲
• سال قدرت گیری: ۲۰۱۴
• رهبر: ابومحمد الجولانی
• ایدئولوژی: وهابیسم
• تعداد اعضا: حدود ۱۵ هزار نفر
• ایدئولوژی: سلفیسم، سنی، قطبیسم
• حوزه فعالیت: خاورمیانه، آمریکا، آفریقا و اروپا

داعش

داعش یا دولت خودخوانده اسلامی عراق و شام، یک گروه ستیزه جوی جهادگرای سلفی است که دنباله روی آموزه بنیادگرای وهابی از اسلام سنی است. این گروه که از ژوئیه 2014 ادعای خلافت جهانی کرده است و خود را دولت اسلامی می نامد، بخش های بزرگی از شمال عراق و شرق سوریه را با جمعیت های 2.8 و 8 میلیون نفر و بخش های کوچکی را در لیبی، نیجریه و افغانستان در تصرف خود دارد.

این گروه به رهبری ابوبکر البغدادی از مجاهدین سلفی از شبکه القاعده منشعب شده و با دولت های عراق و سوریه و دیگر گروه های شورشی مخالف دولت سوریه وارد جنگ شده است. داعش یکی از رادیکال ترین گروه های اسلام گرا در خاورمیانه است. آنها علاوه بر عراق و سوریه، بخش هایی از لیبی و نیجریه را نیز در کنترل خود دارند و گروه های هم پیمان آنها در نقاط دیگر دنیا مثل افغانستان و آسیای جنوب شرقی نیز فعال هستند.

ریشه داعش به جماعت توحید و جهاد می رسد که در سال ۱۹۹۹ به رهبری ابومصعب الزرقاوی تاسیس شد و در سال ۲۰۰۴ به شبکه القاعده پیوست و پس از آن به القاعده عراق معروف شد. این گروه که وارد جنگ با دولت عراق و نیروهای آمریکایی مستقر در عراق شده بود، در سال ۲۰۰۶ با چندین گروه اسلام گرای دیگر ائتلاف کرد و مجلس شورای مجاهدین را تشکیل داد که یک قدرت مهم در استان انبار، وسیع ترین استان عراق محسوب می شد. در ۱۴ اکتبر همین سال، مجلس شورا به همراه چند گروه شورشی دیگر، دولت اسلامی عراق را تشکیل داد. ابو ایوب المصری و ابو عمر بغدادی دو رهبر اصلی دولت اسلامی عراق بودند که در ۱۸ آوریل ۲۰۱۰ در عملیات ارتش آمریکا کشته شدند و ابوبکر البغدادی جایگزین آنها شد.

• مکان شکل گیری: عراق
• زمان شکل گیری: ۲۰۰۳
• آغاز قدرت گیری: ۲۰۱۴
• رهبران: ابو مصعب الزرقاوی، ابوحمزه المهاجر، ابو عمر البغدادی، ابوبکر البغدادی، فاضل احمد الحیالی
• ایئوولوژی: وهابیسم، سنی، شیعه ستیزی، سلفیسم
• تعداد اعضا: بیش از ۲۰۰ هزار نفر
• حوزه فعالیت: جهانی

جیش محمد

جیش محمد گروهی اسلام گرا و شبه نظامی است که به دنبال جدا کردن کشمیر از هند، از راه مبارزه مسلحانه است. مقر این سازمان در کشمیر واقع است و تاکنون برای جداسازی کشمیر از هندوستان چندین حمله، خصوصا در استان جامو و کشمیر انجام داده است. فعالیت این سازمان از سال 2002 در پاکستان غیرقانونی و ممنوع اعلام شده است، با این همه، این گروه هنوز هم تعدادی مرکز در این کشور اداره می کند.

• مکان شکل گیری: پاکستان
• زمان شکل گیری: ۲۰۰۰
• ایدئولوژی: بنیادگرا
• حوزه فعالیت: کشمیر و پاکستان

لشکر جهنگوی

لشکر جهنگوی یک گروه شبهه نظامی پاکستانی است که در سال 1996 به دست ریاض بصرا به وجود آمد. لشگر جهنگوی، گروهی تندرو و اسلامگرا در پاکستان است که به ویژه به خاطر تعصبات مذهبی و حمله های خونین به پیروان مذهب شیعه شهرت یافته است. همچنین گفته می شود که این گروه با دیگر گروه های تندرو اسلام گرا مانند القاعده و طالبان در ارتباط است. لشگر جهنگوی در اواسط دهه 1990 میلادی در پی انشعاب از گروه سپاه صحابه به دست اسحاق مالک و چند نفر دیگر بنیان گذاری شد.

دولت پاکستان لشگر جهنگوی را غیرقانونی اعلام کرده است. برخی از کشورهای جهان از جمله ایالات متحده آمریکا، بریتانیا و هند، همچنین سازمان ملل متحد، این گروه را سازمانی تروریستی اعلام کرده و فعالیت آنها را غیرقانونی می دانند. نام این گروه در لیست سیاه سازمان های تروریستی کانادا و ایالات متحده آمریکا و استرالیا است.

مالک اسحاق و دو پسرش متهم بودند با راه اندازی و هدایت باند بزرگی ده ها نفر را به قتل رسانده بودند. این گروه مسئول حملات و بمب گذاری های متعددی بوده که به کشته شدن صدها شیعه در پاکستان انجامیده است. طبق آخرین آمار، این گروه تا به حال ۳۵۰ حمله تروریستی بین سال های ۱۹۹۶ تا ۲۰۰۱ داشته است.

• مکان شکل گیری: پاکستان
• زمان شکل گیری: ۱۹۹۶
• آغاز قدرت گیری: ۱۹۹۸
• رهبر: ریاض بصرا
• ایدئولوژی: بنیادگرا، شیعه ستیزی
• حوزه فعالیت: پاکستان

امارات اسلامی قفقاز

در سال 2007 دکو عمروف که اکنون کشته شده، گروه اسلام گرای افراطی چچنی را در شمال قفقاز و جنوب روسیه تاسیس کرد. مهم ترین هدف این سازمان تروریستی، به انگاره خودشان، «آزادی سرزمین های اسلامی از روسیه» است. رهبر کنونی این گروه، عثمان گیمرینسکی، تاکنون حملات متعددی را علیه سازمان امنیت روسیه در شمال قفقاز رهبری کرده است.

گروهی که در سال های ۲۰۱۰ تا ۲۰۱۳ حملات انتحاری چشمگیری در مسکو و شهرهای دیگر روسیه را ترتیب داده بود و جان ده ها غیرنظامی را گرفته، اکنون با پیوستن رهبران ارشدش به داعش، بسیار تضعیف شده و هنوز مشخص نیست که چه تعداد پیکارجوی وفادار به امارت اسلامی اکنون زیر پرچم این گروه می ایستد. تخمین تعداد اعضای این امارت دشوار است چرا که مقام های روسی هر بار آمار و ارقام مختلفی از این گروه می دهند.

مقام های روسی برای اخذ پول بیشتر از دولت تعداد آنها را سه برابر حد معمول تخمین می زنند؛ اما مقام های محلی برای اینکه تلاش های خود را قابل قبول جلوه دهند، تعداد آنها را اندک اعلام می کنند.

رمضان قدیروف - که مورد حمایت کرملین است - اعضای امارت را «صدها» مبارز اعلام می کند که در مقایسه با «هزاران» جدایی طلب چچنی که در دهه ۱۹۹۰ و اوایل سال های ۲۰۰۰ با مسکو می جنگیدند، رقمی به حساب نمی آیند.

تقریبا ۳۰۰ نفر از اعضای این امارات در قفقاز در سال ۲۰۱۴ در ۲۶ حمله جان خود را از دست دادند و ۱۳۰ نفر هم در درگیری با مقام های فدرال و پلیس کشته شدند. با این حال، مراکز تحلیلی مسکو مدعی اند که امارت اسلامی قفقاز در قیاس با جدایی طلبان چچنی تهدیدی جدی به حساب نمی آیند. البته این به این معنا نیست که مسکو چشم بر فعالیت های آنها بسته است. آنچه در این میان مهم می نماید، شکافی است که میان پیکارجویان قفقازی بر سر پیوستن به داعش پدید آمده است. به گفته مالاشنکو، ممکن است گروهی خشن از دل شکاف قفقاز بیرون آید که تهدیدی جدی برای مسکو باشد و به لحاظ خشونت، سایر گروه ها را پشت سر بگذارد.

• مکان شکل گیری: شمال قزاقستان
• زمان شکل گیری: ۲۰۰۷
• سال قدرت گیری: ۲۰۱۳-۲۰۱۰
• رهبران: دکو عمروف، عثمان گیمرینسکی
• ایدئولوژی: سلفیسم
• حوزه فعالیت: روسیه

جنبش اسلامی ازبکستان

جنبش اسلامی ازبکستان در سال ۱۹۹۸ به دست جمعه نمنگانی و طاهر یولداشف پس از پایان جنگ داخلی تاجیکستان بنیان گذاری شد. هدف این جنبش پایان دادن به دولت اسلام کریمف در ازبکستان و ایجاد حکومت اسلامی در این کشور بود. این جنبش از متحدان طالبان و القاعده به شمار می رود.

این حزب در سال ۲۰۰۱ نام خود را تغییر داده است و اکنون پایگاه اصلی اش را در مناطق قبیله ای فدرال، که منطقه ای خودمختار در پاکستان است، تاسیس کرده. این گروه تروریستی در اکثر کشورهای آسیای میانه فعالیت دارد و به عنوان یک حزب افراط گرا معرفی و تحت تعقیب قرار می گیرد. چندی پیش این گروه اعلام کرد که از داعش و ایدئولوژی اش حمایت خواهد کرد.

• مکان شکل گیری: ازبکستان
• زمان شکل گیری: ۱۹۹۸
• سال قدرت گیری: ۲۰۱۰
• رهبران: جمعه نمنگانی، طاهر یولداشف
• ایدئولوژی: پان اسلامیسم، سنی
• حوزه فعالیت: ازبکستان، پاکستان، افغانستان

اتحاد الجهادی الاسلامی

این گروه سازمانی افراطی است که از جنبش اسلامی ازبکستان در سال های ابتدایی هزاره دوم جدا شد و اکنون مقر اصلی اش در نواحی پاکستان فدرالی است. این گروه که انگیزه اش سرنگونی دولت ازبکستان است، دو حمله بزرگ در سال های ۲۰۰۴ و ۲۰۰۹ را صورت داد تا به تضعیف آن بینجامد. این گروه دامنه فعالیت هایش را به افغانستان نیز کشانده و در شبکه طالبان فعالیت های مشترکی را انجام می دهد. یکی از عمده ترین موفقیت های گروه تروریستی یاد شده این است که توانسته توجه آلمانی تبارها را برای عضویت در این گروه جلب کند و شهرتی جهانی برای خود دست و پا کند.

• مکان شکل گیری: ازبکستان
• سال شکل گیری: ۲۰۰۲
• سال قدرت گیری: ۲۰۰۴
• رهبران: اختر منصور، نجم الدین جلال اف
• ایدئولوژی: پان اسلامیسم
• حوزه فعالیت: ازبکستان، پاکستان، افغانستان