فردگرایی - جمع گرایی در جامعه ما

ایران بر اساس بلوک بندی منسوخ، جزو کشورهای شرقی محسوب می شد که طی ان جزو کشورهای جمع گرا (Collectivist) تقسیم بندی می شد. این فرمول، با جهانی شدن(Globalization)، شتاب فناوری و برهم خوردن نظم ژئوپولوتیک ، تغییر کرده است؛ به گونه ای که نمی توان بطورقاطع فردگرایی - جمع گرایی را متناظر با بلوک بندی های رایج بشمار آورد. به همین دلیل نوعی درهم شدگی در مقیاس فردگرایی-جمع گرایی دردنیا دیده می شود. اما ایران جداازاینکه دربخش شرق قرارداشته باشد، یک کشور تمدنی با هویت ایرانی اسلامی است. ایرانی بودن، بدلیل فرهنگ وتمدن کهن، یک هویت مستقل محسوب می شود و اززمانی که ایرانیان با خصلت توحیدی خود، دین اسلام را به دلیل فطری بودن آن ، با آغوش باز پذبرفتند؛ بتدریج هویت ایرانی اسلامی شکل گرفت.

براساس رگه های معرفتی الگوی ایرانی اسلامی- نه به دلیل شرقی بودن- بلکه بخاطر هویت مستقل خود، ایران، یک کشور جمع گرا بشمار می رود. حداقل انتظاراین است که جمع گرایی، مولفه برتر رفتار فردی واجتماعی مردم ایران باشد. نمونه های جمع گرایی جامعه ایرانی را در زندگی رایج مردم و در رفتارهای نوع دوستانه و رعایت مناسک دینی می توان دید. این رفتار درمناسبت های ملی ومذهبی بوضوح بیشتری مشاهده می شود. دهه های محرم را درنظر بگیرید. دراین وهله زمانی، جلوه های جمع گرایی، تعلق اجتماعی ، مناسک و آداب و روسوم عاشورایی و نوع دوستی را بیشترمشاهده می کنیم. رفتارهای اینچنینی برای چند روز جلوه های زیبایی از رفتار اسلامی واجتماعی را درمردم کشورمان درهمه شهرها به رخ می کشند.

این موضوع، یک واقعیت را اثبات می کند که رفتارهای دینی ومناسک، خاصیت جمع گرایانه دارند. اما همه می دانیم که اینگونه رفتارها درچندروز بعد کمرنگ می شوند و دوباره فردگرایی درمناسبات آدمها بروز می کند. چرامتوسط جامعه ما به راحتی وبه فاصله چند روز ازحالت جمع گرایانه به حالت فردگرایانه تغییر رفتار می دهد؟ این همان سوالی است که نشان می دهد جامعه ما بویژه جامعه شهری ما دچار نوعی التقاط فرهنگی ورفتاری است. این سوال را باید متخصصان جامعه شناس، روان شناسان اجتماعی و دین شناسان جامعه نگر، مورد وارسی قرارداده وآن را تعلیل کنند.کوچ رفتاری از جمع گرایی به فردگرایی وبرعکس، درجامعه ای که هویت ایرانی اسلامی دارد؛ باید مورد وارسی علمی ومحیطی قرارگیرد. درهرصورت پیش آگهی چنین روندی خوب نیست.

اما اگر علل آن مشخص گردد، می توان کاری کرد. به نظر من دورشدن از مولفه های اساسی هوبت ایرانی اسلامی / پذیرش انفعالی برنامه ریزان وسیاستگذاران در ورود فناوری افسارگسیخته / و ورود بدون مطالعه وگاهی توام با عطش ! و رعب فرهنگی درپروسه جهانی شدن می تواند عامل اساسی درغلبه فرد گرایی جامعه نسبت به جمع گرایی باشد. مولفه هایی که جامعه مارا برای چند روز به جمع گرایی سوق می دهد و عواملی که مارا دوباره به رفتار فردگرایانه می کشاند، چه عواملی است؟ اینها همه سوالاتی است که باید پاسخ داده شوند و اگر مورد مطالعه دقیق قرار نگیرند، شاهد آسیب بیشتری درجامعه خواهیم بود.