چند درصد تهرانی ها ماهواره می بینند؟

الف: در طول حدوداً یک دهه اخیر، عملکرد صدا و سیما تنها به لحاظ سخت افزاری مثبت بوده است. رشد کمی شبکه های داخلی و خارجی به موازات راه اندازی شبکه های تخصصی را باید قابل تقدیر دانست اما صدا و سیما به لحاظ تولید محتوا، جذب و اقناع مخاطب با مشکلات جدی دست و پنجه نرم می کند.

در طول چند سال اخیر، متاسفانه باید اذعان نمود که صدا و سیما عرصه و صحنه را به برخی رسانه های برون مرزی واگذار نموده است. پژوهش هایی که در این باره انجام شده است نیز نشان دهنده ضعف تلویزیون به لحاظ جذب مخاطب می باشد و عملکرد رسانه ملی باعث شده است تا جامعه به سمت شبکه های فارسی زبان برون مرزی سوق داده شود. برخی از این آمار و پژوهش ها در ادامه آورده شده است:

- نظرسنجی صدا و سیما در سال ۱۳۸۹ نشان می دهد که مخاطبان ماهواره در تهران، نسبت به یک سال گذشته افزایش معناداری پیدا کرده اند. در سال ۸۹، ۴/۴۵ درصد از مردم تهران بیننده ماهواره بودند که نسبت به سال قبل از آن ۱۰ درصد رشد پیدا کرده اند. از این مقدار ۹/۴۰ درصد بیننده شبکه های فارسی زبان بوده اند و ۱۴ درصد فقط شبکه های خارجی را تماشا می کنند. با این وجود ۶/۵۰ درصد از پرسش شوندگان گفته بودند که ماهواره با فرهنگ ما سازگاری ندارد و ۸/۳۴ درصد مخالفت کردند و معتقد بودند که ماهواره منطبق با فرهنگ جامعه می باشد( پایگاه اطلاع رسانی اداره کل روابط عمومی صدا و سیما، ۱۳۸۹).

- در مورد اقبال جوانان به رسانه های داخلی یا ماهواره، نتایج تحقیقی که توسط سازمان ملی جوانان انجام شده است نشان می دهدکه، در مجموع جوانان برنامه ها و عملکردهای صدا و سیما را قابل قبول نمی دانند. در عین حال پاسخ های آنان به سوالات مختلف حاکی از گرایش های مثبت و منفی گوناگون به هر بخش از برنامه ها و عملکردهای صدا و سیما است.

نیمی از جوانان معتقدند که افزایش شبکه های تلویزیونی در برآورده کردن انتظارات جوانان موثر بوده است، اما ۶۷ درصد آنان معتقدند که این تغییرات نتوانسته است گرایش جوانان به ماهواره را کاهش دهد. مشکل دیگر این است که ۶۵ درصد جوانان معتقدند تصویری که صدا و سیما از زندگی مردم ارائه می دهد واقعی نیست. ۷۳ درصد آنها گله مند از فقدان تنوع لازم در برنامه های رادیو و تلویزیون در ایران هستند و ۶۴ درصد آنان می گویند که صدا و سیما در انعکاس مسائل و مشکلات جامعه عملکرد مناسبی نداشته است.

کمی بیش از نیمی از جوانان بر این باورند که صدا و سیما در پخش اخبار موجب گرایش های مردم به رسانه های بیگانه شده است. ۶۰ درصد جوانان می گویند که اگر امکان استفاده از ماهواره را داشته باشند ترجیح می دهند برنامه های تلویزیونی سایر کشورها را تماشا کنند.

۵۳ درصد آنان معتقدند که صدا و سیما در مقابله با تهاجم فرهنگی غرب عملکرد قابل قبولی نداشته است و نکته دیگر آنکه ۵۷ درصد جوانان برنامه های صدا و سیما را شادی بخش و نشاط آفرین نمی¬دانند. ۴۵ درصد جوانان نیز برای دسترسی به اخبار و اطلاعات به رسانه های کشورهای بیگانه روی می آورند( هیئت نظارت و ارزیابی فرهنگی و علمی شورای عالی انقلاب فرهنگی، ۱۳۸۶).

- پژوهش دیگری که با جامعه آماری ۴۰۰ نفر از شهروندان ۱۵ سال به بالای ساکن در مناطق مختلف تهران که مخاطب تلویزیون های ماهواره ای فارسی زبان بوده اند به عمل آمده است نشان می دهد که نارضایتی از رسانه ملی و کسب اطلاعات سیاسی( بالاتر از عواملی چون انگیزه های آموزشی، فرار از واقعیات زندگی روزمره و الگو گرفتن برای سبک زندگی) از دلایل اقبال به سمت ماهواره و شبکه های فارسی زبان برون مرزی بوده است.

معیار نارضایتی از تلویزیون شامل عدم جذابیت برنامه های صدا و سیما، عدم انطباق برنامه ها با نیازهای روحی و اقتضائات سنی، تکراری و غمگین بودن برنامه ها و ... می شد در حالی که کسب اطلاعات سیاسی مشتمل بر اطلاع از اخبار بدون سانسور، آگاهی از نظرات کشورهای دیگر راجع به اتفاقات جامعه ایران، مطلع شدن از آخرین اخبار سیاسی و ... بوده است (شهابی، جهانگردی، ۱۳۸۷).

- تحقیق دیگری که در سطح تهران با جامعه آماری ۳۳۰ نفر از مناطق ۲۲ گانه انجام شده است نیز تائید کننده وضعیت نه چندان مطلوب صدا و سیما در زمینه جذب مخاطب می باشد. در این تحقیق نزدیک به ۶۹ درصد از پاسخگویان اعلام نموده اند که دارای ماهواره و حدود ۳۱ درصد فاقد ماهواره بوده اند. نتیجه نویسنده این تحقیق از پاسخ به سئوال « شما اخبار و وقایع اخیر را که در پی انتخابات ریاست جمهوری پیش آمد از چه طریقی دنبال می کردید؟»

این بوده است که شبکه های ماهواره ای از اقبال بیشتری به نسبت سایر رسانه ها برخوردار بوده اند و میزان روی آوری مردم به صدا و سیما در این وقایع در شهر تهران کاهش یافته است. این بررسی همچنین نشان می دهد که بیش از ۳۹ درصد از پاسخگویان( که بیشترین گروه نیز می باشند) از شبکه فارسی بی بی سی استفاده می کنند و نزدیک به ۲۳ درصد از پاسخگویان به صدای آمریکا گرایش داشته اند. طبق یافته های این پژوهش اطمینان به صداوسیما به نسبت سایت های اینترنتی و شبکه های ماهواره ای به شکل محسوسی کمتر شده است( ربیعی، اسماعیلی، ۱۳۸۹).

منابع:

- پایگاه اطلاع رسانی اداره کل روابط عمومی صدا و سیما(۱۳۸۹). افزایش مراجعه به ماهواره در نظرسنجی صدا و سیما. ۲۵ خرداد ماه. دسترسی در:
http://pr.irib.ir/newss.php?newsid=۴۹۴۷۲&newstype=۱&lang=p.

- ربیعی، علی. اسماعیلی، معصومه(۱۳۸۹). مطالعۀ پیمایشی دربارة اعتبار رسانه¬های خبری در میان شهروندان تهرانی در جریان تحولات اجتماعی قبل و بعد از انتخابات ریاست جمهوری ۱۳۸۸. فصلنامه مطالعات فرهنگی و ارتباطات، سال ششم، شماره ۱۹، تابستان.

- شهابی، محمود. جهانگردی، مجتبی(۱۳۸۷). خاستگاه اجتماعی الگوهای استفاده از تلویزیون¬های ماهواره ای فارسی زبان در میان مخاطبان تهرانی. فصلنامه تحقیقات فرهنگی، سال اول، شماره ۲، تابستان.