ایران، شانزدهمین کشور جهان در تلفات آلودگی هوا

روزنامه ایران: با گذشت کمتر از ۲۰ روز از انتشار گزارش بانک جهانی مبنی بر مرگ سالانه ۵.۵ میلیون نفر در جهان در اثر آلودگی هوا، حالا سازمان بهداشت جهانی نیز گزارش دیگری را منتشر کرده که جزئیات بیشتری از آلودگی هوا در کشورهای جهان را آشکار می‌کند. بر اساس گزارش بانک جهانی آلودگی هوا چهارمین علت مرگ‌ زودرس در جهان معرفی شده، که این علت سهم قابل توجهی هم در ایران دارد.

براساس این گزارش، مرگ‌ ناشی از آلودگی هوا در ایران از ١٧‌هزار نفر در ‌سال ١٩٩٠ به بیش از ٢١‌هزار نفر در ‌سال ٢٠١٣ افزایش یافته است و هرساله خسارت هنگفتی به اقتصاد کشورها از جمله ایران وارد می‌کند. به طوری که کشور چین هرساله باید رقمی معادل ١٠‌درصد از تولید ناخالص داخلی کشورش را برای آلودگی هوا هزینه کند و این هزینه کرد در ایران نیز معادل ٢,٣‌درصد تولید ناخالص داخلی برآورده شده است.اما نشریه گاردین در گزارش چهار روز قبل خود به نقل از سازمان بهداشت جهانی حالا اعلام کرده که چین پرتلفات‌ترین کشور جهان از نظر آلودگی هوا در فضاهای باز در جهان محسوب می‌شود. این خبر در حالی اعلام می‌شود که پیش از این سازمان ملل اعلام کرده بود ذرات معلق هوا که عمدتاً در نتیجه فرآیند احتراق سوخت در اتومبیل‌ها، نیروگاه های برق و دیگر منابع آلاینده تولید می‌شوند عامل مرگ بیش از سه میلیون نفر در جهان در هر سال است. اما حالا سازمان بهداشت جهانی در تازه‌ترین گزارش خود که چند روز قبل نیز منتشر شد برای نخستین بار این رقم را شکسته و شمار قربانیان آلودگی هوا را همچون بانک جهانی تا ۵.۵ میلیون نفر در سال بالا برده است.

بر اساس این گزارش سه کشور چین، هند و روسیه بیشترین قربانیان ناشی از آلودگی هوا را به خود اختصاص داده‌اند به طوری که از مجموع قربانیان آلودگی هوا فقط یک میلیون نفر هرساله در چین، ۶۰۰ هزار نفر در هند و ۱۴۰ هزار نفر در روسیه جان خود را از دست می‌دهند. دراین میان کشورهایی همچون جزایر کوچک اقیانوس آرام شامل برونئی، فیجی، وانواتو و دارالسلام کمترین تلفات ناشی از آلودگی هوا را دارند. در مطالعه سازمان بهداشت جهانی اطلاعات مربوط به ۱۸۴ کشور جهان جمع‌آوری شده و کشور ایران نیز با ۲۶۲۶۷ نفر مرگ مرتبط با آلودگی هوا در سال ۲۰۱۲ شانزدهمین کشور جهان از نظر آلودگی هوا معرفی شده است. این مطالعه نشان می‌دهد به ازای هر ۱۰۰ هزار نفر هرساله ۳۴ نفر در ایران در اثر آلودگی هوا جان خود را از دست می‌دهند.

تلاش برای کاهش آلودگی هوا در اروپا

در همین حال انگلستان نیز با ۱۶۳۵۵ کشته در هر سال بیست و پنجمین کشور جهان معرفی شده است. میزان آلودگی در این کشور به مراتب بدتر از فرانسه گزارش شده چرا که آمارها نشان می‌دهد در فرانسه شمار قربانیان ۱۰۹۵۴ نفر در هر سال است با این حال باز هم این رقم از شمار قربانیان کشور آلمان که در سال ۲۶۱۶۰ نفر است و حدود ۱۶ میلیون نفر از جمعیت‌اش هم متأثر از آلودگی صنایع هستند بسیار کمتر است. شمار قربانیان آلودگی هوا در استرالیا نیز هرسال ۹۴ نفر و در امریکا نیز ۳۸۰۴۳ نفر گزارش شده است. ماریا نریا، مدیر بخش بهداشت عمومی سازمان بهداست جهانی به گاردین می‌گوید: متأسفانه کشورها با واقعیت تلخی مواجه هستند و باید از خودشان بپرسند که براستی چند شهروند دیگر باید در اثر آلودگی هوا از بین بروند؟

به اعتقاد من در حال حاضر هیچ بهانه‌ای بالاتر از مرگ شهروندان برای انجام اقدامات اساسی وجود ندارد و همه کشورها باید اقدام کنند. در همین حال «آنه هیدالگو» شهردار پاریس و یکی از اعضای هیأت رئیسه شهرداران منتخب جهان در مبارزه با تغییرات آب و هوا می‌گوید: «مبارزه با آلودگی هوا یکی از اولویت‌های اصلی من به عنوان شهردار پاریس است. این یک مسأله بسیار مهم است و تمام شهرداران باید در مسئولیت‌های خود اقدامات جسورانه‌ای برای مبارزه با این آلودگی داشته باشند.» از این‌رو شهر پاریس روز دوشنبه گذشته به قانون ممنوعیت استفاده از اتومبیل در خیابان‌هایی که به موازات رودخانه سن قرار گرفتند رأی داد. ایجاد پیاده راه‌های بزرگتر و مسیرهای ویژه دوچرخه سواری در این خیابان‌ها در دستور کار شهرداری پاریس قرار گرفته است. شهردار پاریس در این باره می‌گوید: من قبلاً هم گفته‌ام «در مورد سلامت شهروندان پاریسی نمی توانیم معامله کنیم.»

ذرات معلق همچنان مرگبارترین آلاینده هوا

یکی از شاخص‌های مورد نظر سازمان بهداشت جهانی برای تعیین میزان آلودگی هوا، ذرات معلق کوچکتر از ۲.۵ میکرون است که این آلاینده می‌تواند از طریق ریه‌ها جذب شده و خطر مرگ را دوچندان کند. محققان این سازمان معتقدند بیشتر بیماری های قلبی و عروقی و تنفسی با آلودگی ذرات معلق کوچکتر از ۲.۵ میکرون مرتبط است چرا که این ذرات قادرند براحتی از طریق غشای ریه‌ها جذب شده و وارد سیستم گردش خون شوند.

سازمان بهداشت جهانی در سال‌های اخیر حساسیت بیشتری نسبت به وضع استانداردهای مربوط به آلودگی هوا از خود نشان داده‌ است. در این میان شاخص ذرات معلق کمتراز ۲.۵ میکرون به دلیل اثرات مضری که بر سلامت شهروندان می‌گذارد بیشتر مورد توجه قرار گرفته، به طوری که حد مجاز استاندارد روزانه ذرات معلق کوچکتر از ۲.۵ میکرون، به میزان ۱۰ میکروگرم در هر متر مکعب هوای آزاد تعیین شده است. حالا اگر استاندارد سازمان بهداشت جهانی را برای این آلاینده مبنای آلودگی هوا قرار دهیم در این صورت بسیاری از شهرهای جهان حتی در کشورهای اروپایی و امریکایی نیز جزو شهرهای آلوده محسوب می‌شوند و می‌توان دلخوش بود که معضل آلودگی هوا، ‌فقط مختص شهرهای ایران نیست و همه جهان درگیر آن است. اما آیا واقعاً آن میزان از آلودگی که ما در ایران استنشاق می‌کنیم و آن میزان از آلودگی که در دیگر کشورهای اروپایی و امریکایی وجود دارد یکسان است؟

این در حالی است که استاندارد سازمان محیط زیست ایران، برای ذرات معلق کوچکتر از۲.۵ میکرون به‌طور روزانه ۳۵ میکروگرم در هر متر مکعب و در متوسط سالانه‌اش حدود ۲۵ میکروگرم تعیین شده، با این حال در بسیاری از روزهای سال این رقم در شهر تهران حتی از این میزان هم فراتر می‌رود بنابراین به نظر می‌رسد آنچه از آن به عنوان آلودگی هوا در شهرهای اروپایی و امریکایی یاد می‌شود با آنچه در ایران گفته می‌شود بسیار متفاوت است، چرا که در این صورت باید هوای تهران و کلانشهرها و حتی اغلب شهرهای کوچک در نیمه غربی و جنوبی کشورمان را که عمدتاً درگیر پدیده ریزگردها و آلودگی ناشی از استقرار تأسیسات نفت و گاز هستند در حد فاجعه عنوان کنیم.

چرا شمار تلفات ناشی از آلودگی هوا در ایران اعلام نمی‌شود؟

با این حال رئیس سازمان حفاظت محیط زیست چند روز قبل در کارگروه ملی مقابله با آلودگی هوا گفت: کاهش میزان مرگ و میر و بیماری‌های منتسب به آلودگی هوا نشان دهنده اتفاق مثبت در بهبود کیفیت هوا است که برای اجرای سایر برنامه‌ها و اقدامات و ادامه راه با جدیت، تلاش و دقت بیشتر بر اساس اهداف و برنامه زمان‌بندی تهیه شده بسیار امیدوار‌کننده است.

اگرچه نمی‌توان منکر بهبود وضعیت استاندارد سوخت و خودروها در دوسه سال اخیر شد اما شمار دقیق مرگ و میر ناشی از آلودگی هوا در کشور همچنان با وجود مصوبه هیأت دولت برای تعیین میزان مرگ و میر ناشی از آلودگی هوا توسط وزارت بهداشت و درمان همچنان در هاله‌ای از ابهام است.

در همین حال خسرو صادق نیت، رئیس مرکز سلامت محیط وزارت بهداشت، با بیان اینکه بر اساس بررسی‌های صورت گرفته در خصوص بیماری‌ها و مرگ و میرهای منتسب به آلودگی هوا، مشخص شده طی سال‌های 92 تا 94، شاهد روند کاهشی در میزان بیماری‌ها و مرگ و میرهای مرتبط با وضعیت کیفی هوا بودیم، در جلسه کارگروه ملی مقابله با آلودگی هوا گفت: به طور نمونه در شهر تهران، با‌وجود افزایش جمعیت، کاهش چشمگیر بیماری‌ها و مرگ و میرهای منتسب به آلودگی هوا را شاهد بودیم. این مقام مسئول خاطرنشان کرد: ذرات معلق کوچکتر از 2.5 میکرون ناشی از احتراق سوخت یا صنعت به‌طور قطع سرطان زا است و این نشان می‌دهد که سرطان نیز در کنار سایر بیماری‌هایی که پیش از این به آلودگی هوا منتسب می‌شد، در این دسته‌بندی قرار گرفته است. در همین حال عباس شاهسونی دیگر نماینده مرکز سلامت محیط و کار وزارت بهداشت، نیز با اشاره به تکلیف این وزارتخانه طبق مصوبه 10 اردیبهشت ماه 1393 هیأت وزیران مبنی بر پایش بیماری‌ها و مرگ و میرهای منتسب به آلودگی هوا، معتقد است: کمی‌سازی اثرات بلندمدت و کوتاه مدت آلودگی هوا برای شهرهای مختلف بر اساس همین تکلیف صورت گرفت.

او بدون اشاره به تعداد مرگ و میرها می گوید: از سال 92، با‌وجود افزایش جمعیت، روند کاهش مرگ و میر آغاز شده است. شاهسونی خاطرنشان کرد: این پایش در مورد گروه بزرگسالان بالای 30 سال و در خصوص بیماری‌هایی همچون انسداد مزمن ریوی، سرطان ریه، ایسکمیک قلب، سکته مغزی، مراجعات بیمارستانی و مرگ ناشی از اثرات طولانی مدت یا کوتاه مدت مواجهه با آلودگی هوا انجام شده است.

شهرهای ایران صدرنشین لیست آلاینده ها

بر اساس مطالعات محققان سازمان بهداشت جهانی ارتباط مستقیمی بین میزان مرگ و میر و افزایش غلظت ذرات معلق با قطر کمتر از 2.5میکرون در هوای آزاد وجود دارد اما متأسفانه در ایران هنوز هم آمار مرگ و میر ناشی از آلودگی هوا به طور دقیق منتشر نمی‌شود. اما اگر آمار افزایش سکته‌های قلبی و مغزی منجر به مرگ را که برخی سال‌ها توسط سازمان بهشت زهرای تهران منتشر می‌شود به خاطر بیاوریم در می‌یابیم که مرگ و میرهای ناشی از این سکته‌ها در نیمه دوم سال گاه چهار، پنج برابر بیشتر از نیمه نخست سال است و ازاین رو براحتی می‌توان به ارتباط مستقیم بین مرگ و میر و آلودگی هوای تهران پی برد. با این توضیحات، بنابراین بی‌دلیل نیست وقتی سازمان بهداشت جهانی، تهران را در بین 31 کلانشهر جهان، در سال 2014 آلوده‌ترین شهر به لحاظ آلاینده ذرات معلق کوچکتر از 2.5 میکرون اعلام می‌کند. این سازمان همچنین در گزارش چند ماه قبل خود زابل را هم آلوده‌ترین شهر جهان از نظر ذرات معلق هوا اعلام کرد.

اما براساس مطالعه‌ای که سازمان بهداشت جهانی انجام داده تهران دارای بیشترین میانگین غلظت سالانه آلاینده ذرات معلق کوچکتر از 2.5 میکرون از جمع 31 کلانشهر منتخب جهان در سال 2014 بوده در حالی که کمترین میزان غلظت این آلاینده مربوط به شهر ونکوور بوده است. در این رتبه‌بندی، بیشتر شهرهای آلوده‌تر جهان نسبت به تهران در آسیا و شهرهای پاک تر از تهران عموماً در امریکا، کانادا و اروپا قرار داشته‌اند. با این حال اکنون حیرت آور است که چطور در حالی که میزان غلظت ذرات معلق هوا در بسیاری از شهرهای کشورمان از جمله تهران، زابل، اهواز، یاسوج و سنندج گاه در گزارش‌های مراکز بین‌المللی از بسیاری از کشورهای جهان بیشتر است اما شمار تلفات ناشی از آلودگی هوا در ایران کمتر از برخی کشورها اعلام می‌شود.

بد نیست به یاد بیاوریم که در حال حاضر استاندارد آلودگی هوا در امریکا نیز برای آلاینده ذرات معلق‌35 میکرو گرم در هر مترمکعب هوا در طی روز تعیین شده، اما واقعیت این است که فقط در یک شهر امریکا میزان این آلاینده از استاندارد سختگیرانه سازمان بهداشت جهانی بیشتر است و عملاً آنچه در هوای شهرهای این کشور موجود است حتی از حد مجاز استاندارد ملی و استاندارد سازمان بهداشت جهانی هم بسیار کمتر است. با این حال شمار مرگ و میر ناشی از آلودگی هوا در این کشور تا 38 هزار نفر در سال گزارش شده است! در حالی که در تهران اگر بخواهیم استاندارد سازمان بهداشت را مبنا قرار دهیم عملاً حتی همان 8-7 روزی را هم که پایتخت در وضعیت پاک قرار داشته جزو روزهای آلوده محسوب خواهد شد! با این توصیف می‌توان دریافت که تمامی آن معدود روزهایی که در دو دهه اخیر هوای پایتخت در وضعیت پاک قرار داشته در واقع یک توصیف پاکی ایرانیزه بوده و به هیچ عنوان با معیارهای سازمان بهداشت جهانی و کشورهای اروپایی و امریکایی مطابقت ندارد.