برندگان و بازندگان توافق غیرمنتظره اوپک

روزنامه دنیای اقتصاد - نسیم علایی: بعد از ۸ سال کشورهای عضو اوپک مجددا برای حمایت از بازار نفت به توافق رسیدند. شامگاه روز چهارشنبه، بعد از ساعت‌ها مذاکره، وزرای نفت حاضر در نشست غیررسمی اوپک در حاشیه نشست IEF اعلام کردند بر سر میزان تولید این سازمان توافق کرده‌اند.

بر اساس آنچه وزیر نفت کشورمان، بیژن زنگنه گفت: اوپک قصد دارد تولید خود را به ۵/ ۳۲ تا ۳۳ میلیون بشکه در روز برساند که به معنای کاهش تولید نفت این سازمان تا حدود ۷۰۰ هزار بشکه در روز است. با این حال درخصوص جزئیات هنوز تصمیمی اتخاذ نشده و سهمیه هر یک از اعضا و همچنین میزان مشارکت کشورهای غیر‌عضو مشخص نیست. اوپک اعلام کرده است که کمیته فنی در این خصوص تشکیل خواهد شد و تا نشست رسمی این سازمان در ماه نوامبر (۱۰‌آذر) راهکارهای خود درخصوص سهمیه اعضا را اعلام خواهد کرد.

هرچند که زنگنه توافق یاد‌شده را بزرگ و تاریخی می‌داند؛ اما تحلیلگران و بازار نفت نسبت به این توافق چندان خوش‌بین نیستند و آن را مبهم می‌دانند. در واقع در حالی اوپک از آنچه در الجزایر رخ داد به نام «توافق» یاد می‌کند که تحلیلگران آن را به «تفاهم» بر سر توافق در نشست رسمی ماه نوامبر اوپک می‌دانند. با این حال بسیاری از کارشناسان در چند روز گذشته سعی کردند بازار نفت را بعد از حصول توافق اوپک در ماه نوامبر پیش‌بینی کنند. بسیاری از ناظران بازار نفت بر این باورند که به یقین حصول توافق و کاهش سقف تولید اوپک منجر به رشد قیمت نفت خواهد شد؛ اما این اثرگذاری را کوتاه‌مدت می‌دانند؛ چراکه به دنبال رشد قیمت نفت تقاضا رو به کاهش خواهد گذاشت و از سویی تولیدات نفت شیل افزایش می‌یابد و هر توافقی بی‌اثر خواهد شد.

در الجزایر چه گذشت؟

پانزدهمین نشست مجمع بین‌المللی انرژی(IEF) از روز دوشنبه تا چهارشنبه(۲۶ تا ۲۸ سپتامبر) در الجزایر برگزار شد. آنچه این دور از نشست IEF را مرکز توجه رسانه‌های جهانی قرار داد، خبر برگزاری نشست غیر رسمی اعضای اوپک در حاشیه نشست الجزایر بود. این نشست که از حدود ساعت ۱۷ روز چهارشنبه به وقت تهران آغاز شده بود تا ساعت ۲۲ به طول انجامید. اما با وجود اینکه پیش از نشست کمتر کسی انتظار توافق در الجزایر را داشت، اما اعضای اوپک اعلام کردند که به توافق دست یافته‌اند.

بلومبرگ توافق اعضای اوپک را متحیر‌کننده دانست و اعلام کرد که در نظر سنجی پیش از این نشست ۲۱ کارشناس از ۲۳ کارشناس شرکت‌کننده در نظر سنجی بر این باور بودند که اوپکی‌ها نمی‌توانند به توافق دست‌یابند. کامرز بانک حصول توافق در نشست الجزایر را به دلیل افزایش فشار افت قیمت‌ها بر اعضای این سازمان می‌داند. در واقع به نظر می‌رسد فشار نفت ارزان از آستانه تحمل کشورهای عضو اوپک گذشته و آنها را وادار به توافق برای افزایش قیمت‌ها کرده است.

بد‌بینی به نشست الجزایر از آنجا نشات می‌گرفت که در بیش از دو سالی که از سقوط قیمت نفت در بازارهای جهانی می‌گذرد، اعضای اوپک بیشترین سطح شکاف و اختلاف نظر را با هم داشته‌اند. در واقع در یک طرف طیف، عربستان و متحدانش در حاشیه خلیج فارس یعنی امارات، کویت و قطر قرار داشت که به سیاست حفظ سهم بازار تاکید می‌کرد و در طرف دیگر ایران و دیگر اعضای اوپک قرار گرفته‌ بودند که خواهان کاهش تولید نفت و افزایش اثرگذاری اوپک بر بازار جهانی بودند. حال بعد از گذشت بیش از دو سال اوپک توانسته است به توافق اولیه‌ای برای کاهش تولید دست‌ یابد. هر چند که این توافق همچنان مبهم است و نهایی شدن آن به نشست ماه نوامبر(دو ماه بعد) موکول شده؛ اما از این منظر که کشورهای عضو اوپک بالاخره توانستند به سر میزان تولید به توافقاتی دست یابند نشان می‌دهد که اوپک برخلاف آنچه پیش از این بسیاری از تحلیلگران مدعی بودند، نمرده است و این سازمان همچنان می‌تواند موثر باشد، این نکته‌ای است که وزیر نفت نیز بر آن تاکید دارد.

آخرین بار که اعضای اوپک بر سر کاهش تولید و کمک به بازار نفت به توافق رسیده بودند، مربوط به سال ۲۰۰۸ یعنی بعد از بحران اقتصاد جهانی است، بعد از آن تنها توافقی که بین اعضا شد که مخرب‌ترین آن نیز بود و اوپک را عملا از سازمان به مجمع تبدیل کرد، حذف نظام سهمیه‌بندی و توافق بر سر سقف ۳۰ میلیون بشکه‌ای تولید بود. اوپک همچنین توانست در آخرین جلسه رسمی خود بعد از ۹ سال بر سر تعیین دبیرکل خود به توافق برسد و شاید بتوان گفت جرقه‌های توافق الجزایر از آخرین نشست رسمی این سازمان زده شد که بدون تنش و اختلاف به کار خود پایان داد.

اقدامات پیش رو

اوپک قصد دارد سطح تولید خود را به ۵/ ۳۲ تا ۳۳ میلیون بشکه در روز برساند. از همین رو مذاکرات برای تعیین سهمیه تولید اعضای این سازمان طی دو ماه آینده ادامه خواهد یافت و کمیته‌ای مامور بررسی و ارائه راهکار در این خصوص شده است. آن‌طور که پیش از این یک منبع آگاه به «دنیای‌اقتصاد» گفته بود احتمالا تا حدود ۷۰۰ هزار بشکه از تولید روزانه اوپک کاسته خواهد شد. به نظر می‎‌رسد عربستان تا حدودی معافیت ایران، لیبی و نیجریه را از این طرح پذیرفته است؛ اما خواهان فریز تولید نفت عراق است. اما عراق اعلام کرده است که فریز تولید در سطح ماه آگوست بر اساس مقدار تولید اعلام شده از سوی منابع ثانویه را نخواهد پذیرفت. وزیر نفت عراق، بیشینه تولید روزانه نفت این کشور را حدود چهار میلیون و ٧٠٠‌هزار بشکه می‌داند؛ در‌حالی‌که منابع ثانویه مقدار تولید نفت این کشور را ۳۵/ ۴ میلیون بشکه در روز اعلام کرده‌اند.

یک منبع آگاه پیش از نشست الجزایر به «دنیای اقتصاد» گفته بود عراق قصد پیوستن به طرح فریز تولید را ندارد، اما اعلام کرده سطح تولید خود را داوطلبانه برای ۶ ماه تغییر نخواهد داد.موضوع دیگر که موجب ابهام و بدگمانی به توافق الجزایر شده است، نقش کشورهای غیرعضو اوپک در این توافق است. روسیه که پیش از نشست الجزایر برای ایجاد توافق بر سر فریز تولید بین کشورهای عضو اوپک تلاش بسیاری می‌کرد، در نشست اعضای اوپک برای بررسی طرح فریز شرکت نکرد. الکساندر نواک، وزیر نفت روسیه با اتمام جلسه IEF الجزایر را ترک کرده و تنها بعد از اعلام به توافق رسیدن کشورهای عضو اوپک، اعلام کرد ما تولید خود را در سطح ماه آگوست ثابت نگه خواهیم داشت. این در حالی است که تولید روسیه در فصل تابستان با رشد ۴۰۰ هزار بشکه‌ای مواجه شده و به ۷/ ۱۰ میلیون بشکه در روز رسانده که یک رکورد تاریخی برای این کشور است. از همین رو توافق بر سر سهمیه اعضا و همچنین جلب رضایت کشورهای غیرعضو برای مشارکت دو‌چالش بزرگ پیش‌روی اوپک خواهد بود.

برندگان و بازندگان توافق

اما جدا از اینکه توافق چگونه حاصل خواهد شد، برندگان و بازندگانی خواهد داشت. مجله معتبر اکونومیست، ایران را برنده بدون چون و چرای مذاکرات الجزایر اعلام می‌کند. از سویی بلومبرگ به غیر از ایران همه تولیدکنندگان نفت را که در پی کاهش قیمت‌ نفت با کسری بودجه مواجه شده بودند را برنده این توافق می‌داند. بانک‌های بین‌المللی ژاپن، اروپا و حتی آمریکا که با تورم پایین دست به گریبان هستند از دیگر برندگان حصول توافق اوپک و رشد قیمت‌ها محسوب می‌شوند. اما شرکت‌های بزرگ نفتی دیگر برندگان توافق اوپک خواهند بود، این شرکت‌ها طی دو سال گذشته با کسری بودجه و افت شدید ارزش سهام خود مواجه شده بودند، اما طی دو سه روز گذشته رشد چشمگیری در ارزش سهام آنها رخ داده است. اما شاید بزرگ‌ترین برنده توافق نفتی اوپک را باید تولیدکنندگان نفت شیل دانست.

شرکت‌هایی که با شروع افت قیمت‌ها در میانه سال ۲۰۱۴ پیش‌بینی می‌شد به سرعت از میدان خارج شده و ورشکسته شوند اما آنها با کاهش هزینه‌های خود و افزایش بهره‌وری منتظر روزی ماندند که عربستان و متحدانش در اوپک تن به کاهش تولید دهند. از همین رو شاید عربستان را بتوان به نوعی بازنده این توافق نیز به حساب آورد. دیگر بازنده توافق اوپک، مصرف‌کنندگان نفت هستند. تنها طی دو روز گذشته به دنبال پیش‌بینی افزایش قیمت سوخت سهام شرکت‌های خطوط هواپیمایی به شدت افت کرده و همچنین رانندگان اتومبیل که از این پس باید قیمت بیشتری برای بنزین بپردازند از دیگر بازندگان توافق اوپکی‌ها محسوب می‌شوند.

۸ تحلیل از توافق اوپک

اما در این بین این سوال پیش می‌آید در صورتی که اوپک از ۷ خوان توافق بگذرد و در اجلاس رسمی این سازمان در ماه نوامبر به توافق برسد، چه اتفاقی در بازار نفت رخ خواهد داد و قیمت‌ها به کدام سو خواهند رفت؟ به گزارش «دنیای اقتصاد»، طی چند روز گذشته تحلیل‌های متفاوتی بر سر تاثیر این توافق ارائه شده است. اما در مجموع همه تحلیلگران بر این باورند که تا نشست رسمی این سازمان و مشخص نشدن جزئیات توافق نمی‌توان تاثیر دقیق آن را بر قیمت‌ها برآورد کرد. با این حال بررسی‌ها نشان می‌دهد که تحلیلگران به دو دلیل تاثیر هر توافقی بین تولیدکنندگان نفت را کوتاه‌مدت می‌دانند. اول اینکه رشد قیمت نفت به یقین بر میزان تقاضا اثرگذار خواهد بود چراکه در حال حاضر انبارهای نفتی مملو از نفت هستند، بنابراین در صورت رشد قیمت‌ها کشورهای مصرف‌کننده واردات خود را کاهش داده و ترجیح می‌دهند از موجودی انبارهای نفتی خود استفاده کنند.

اما چالش بزرگ‌تر بر سر توافق تولیدکنندگان نفت شیل هستند. در حال حاضر و با وجود نفت ۴۰ تا ۵۰ دلاری، بیش از ۳ ماه است که تعداد دکل‌های فعال در میادین نفت شیل رو به افزایش گذاشته، بنابراین، افزایش فعالیت آنها به دنبال رشد قیمت‌ها دور از انتظار نیست. به‌طور مثال، آمریتا سن، تحلیلگر بازار نفت در Energy Aspects درخصوص نشست الجزایر به بلومبرگ می‌گوید: «شیطان در جزئیات نهفته است.» به باور وی مادامی که جزئیات این توافق مشخص نشود نمی‌توان اظهار نظر قطعی کرد. با این حال به گفته آمریتا سن یک توافق مناسب می‌توان قیمت‌ها را در سال جاری به ۶۰ دلار و در ۲۰۱۷ به بیش از آن نیز برساند.

بانک گلدمن ساکس که طی یک سال اخیر یکی از بدبینانه‌ترین برآوردها را از بازار نفت داشته است نیز اعلام کرده که توافق کشورهای عضو اوپک می‌تواند قیمت‌ها را بین ۷ تا ۱۰ دلار افزایش دهد. با این حال کارشناسان گلدمن ساکس نیز مانند دیگر کارشناسان نسبت به جزئیات توافق الجزایر بدبین هستند. به گزارش بلومبرگ به نقل از گزارش روز پنج‌شنبه گلدمن ساکس، رساندن سقف تولید اوپک به ۵/ ۳۲ تا ۳۳ میلیون بشکه حداقل در کوتاه‌مدت از قیمت‌ها حمایت خواهد کرد، با این حال عدم اطمینان در بازار نفت در دو ماه آینده و تا زمان برگزاری نشست رسمی اوپک ادامه خواهد یافت. گلدمن ساکس پیش‌بینی قیمتی خود از بهای نفت را در سال جاری و سال آینده میلادی تغییر نداده است.

این بانک، بهای نفت برنت را در سال جاری ۴۳ و در سال ۲۰۱۷بالغ بر ۵۳ دلار بر بشکه برآورد کرده است. موسسه سیتی‌گروپ نیز اعلام کرده که نسبت به جزئیات این توافق بدبین است، اد مورس تحلیلگر سیتی گروپ می‌نویسد: «هنوز مقدار سهمیه هر کشور در اوپک که مهمترین محل اختلاف اعضای این سازمان است، مشخص نیست.» سیتی گروپ نیز، پیش‌بینی قیمتی خود را بدون تغییر نگه داشته است. این موسسه پیش‌بینی کرده است که قیمت‌ها تا پایان سال به نوسان در بازار ۴۰ تا ۵۰ دلار ادامه دهند و سال آینده به متوسط ۶۰ دلار بر بشکه برسد. مورس بر این باور است که رسیدن قیمت‌ها به بازه ۵۰ تا ۶۰ دلار تولیدکنندگان نفت شیل را برای افزایش فعالیت‌های خود تشویق می‌کند و بنابراین در عصر حاضر شیل بزرگ‌ترین‌ معضل اوپک است.

تحلیلگران مورگان استنلی می‌گوید توقف تولید نفت روی ۵/ ۳۲ میلیون بشکه در روز می‌تواند موجب بازگشت تعادل به بازار نفت در نیمه اول سال ۲۰۱۷ شود و همچنین توافق بر سقف تولید ۳۳ میلیون بشکه تعادل را در نیمه دوم سال ۲۰۱۷ به بازار باز می‌گرداند. با این حال زمانی که تولید کشورهای غیرعضو اوپک در حال افزایش است، اوپک در میان مدت قادر به کنترل بازار نفت نیست. بارکلیز نیز بر این باور است که جزئیات در این توافق بسیار مهم است. شاید اوپک در دو سال گذشته در خواب زمستانی رفته بود، اما قطعا زنده بوده و به حیات خود ادامه می‌داده است. با این حال کارشناسان بارکلیز بر این باورند که مخالفت عراق نشانه‌هایی از عدم دستیابی به توافق کشورهای عضو است. اما بانک UBS تاثیر توافق بین کشورهای عضو اوپک بر بازار نفت را سریعتر از دیگر موسسات می‌داند، همچنین بر این باور است که مشخص نبودن سهمیه کشورها به معنای شکست توافق نخواهد بود. این بانک برآورد خود از بهای نفت در سه ماه چهارم سال جاری را از ۴۶ دلار به ۵۲ دلار رساند، همچنین پیش‌بینی کرد میانگین قیمت نفت در سال ۲۰۱۷ حدود ۶۰ دلار باشد.

با این حال تحلیلگران این بانک نیز رشد قیمتی را مشروط به جزئیات توافق کرده‌اند. پتروماتریکس جی‎ام‌بی‌اچ نیز بر این باور است که هر توافقی از سوی بازگشت احتمالی لیبی و نیجریه تهدید می‌شود. همچنین می‌گوید توافق در سطح یادشده چندان بر مازاد عرضه بازار نفت اثرگذار نخواهد بود. در این بین شرکت اماراتی NBD این سوال را مطرح می‌کند که توافق بر سر کاهش عرضه تا چه زمانی دوام خواهد آورد؟ NBD بر این باور است که با افزایش قیمت نفت، تولید منابع غیرمتعارف از جمله شیل افزایش می‌یابد بنابراین هر توافقی بی‌اثر شده و ممکن است اوپک توافق خود را بشکند و به استراتژی حفظ سهم بازار باز گردد، آموس هاچستین، نماینده انرژی وزارت خارجه آمریکا نیز نظری مانند شرکت اماراتی NBD دارد. به ادعای وی، توافق اوپک با رشد مجدد تولید نفت شیل، خود به خود محکوم به شکست است.

نفت بعد از الجزایر

با اعلام خبر توافق کشورهای عضو، قیمت نفت شروع به افزایش کرد. به‌طوری‌که تا پایان معاملات روز چهارشنبه، قیمت‌ها بیش از ۵ درصد رشد قیمتی را به ثبت رساندند. بازار نفت در معاملات روز پنج‌شنبه نیز مثبت بود، در این روز قیمت‌ها حدود ۵/ ۱ درصد افزایش یافتند. در مجموع در دو روز قیمت نفت حدود ۷ درصد رشد قیمتی را به ثبت رساندند، به‌طوری‌که نفت خام آمریکا، نفت شاخص بازار نیویورک بیش از ۳ دلار رشد کرد و به حدود ۴۸ دلار بر بشکه رسید و نفت برنت، نفت شاخص بازار لندن نیز به بیش از ۴۹ دلار بر بشکه رسید، اما بعد از رشد ۷ درصدی قیمت نفت در دو روز یادشده، معامله‌گران در بازار نفت روزگذشته اقدام به نقد کردن قراردادهای خود و سودگیری کردند، از همین رو قیمت نفت روز جمعه با مقدار افت همراه شد.

قیمت نفت خام آمریکا تا لحظه تنظیم این گزارش(ساعت ۱۴ به وقت تهران) ۶۱ سنت کاهش یافت و به ۲۲/ ۴۷ دلار بر بشکه رسید. هر بشکه نفت برنت نیز با ۸۹سنت کاهش ۳۵/ ۴۸ دلار معامله شد. برخی کارشناسان بر این باورند که به دلیل مبهم بودن توافقی که در الجزایر رخ داده، احتمالا بعد از چند روز بازار نسبت به این توافق بدگمان شده و قیمت‌ها بر اساس عوامل بنیادین بازار نفت که همگی دال بر مازاد عرضه دارند، مجددا اندکی کاهش یابد و به نوسانات خود حول اظهارات بعدی مقامات اوپکی ادامه دهد.