۳ دلیل عدم استقبال از سفر با ناوگان عمومی

روزنامه دنیای اقتصاد: ترافیک و صف طولانی اتومبیل‌های شخصی در جاده‌های بین شهری به‌ویژه در مسیرهای منتهی به مقاصد سنتی، از اتفاقات همیشگی و مناظر آشنا در روزهای پایانی شهریور ماه هر سال است؛ منظره‌ای که در ایام عید نوروز و دیگر تعطیلات متراکم و تجمیع شده مناسبتی هم به چشم می‌خورد.

این حجم از تقاضا در زمان‌هایی مشخص و محدود در طول سال، اگر چه نشانه‌ای امیدبخش و مثبت از جاافتادن فرهنگ سفر میان خانواده‌ها و پتانسیل قابل توجه گردشگری داخلی به عنوان یک صنعت رو به رشد است، اما خطر بروز حوادث جاده‌ای را افزایش داده و همچنین باعث هدررفت سوخت، آلودگی هوا، اختلال در سیستم حمل‌ونقل جاده‌ای، اتلاف زمان و در نتیجه خستگی و کلافگی به جای ایجاد نشاط، سرزندگی و تجدید قوا در سفر می‌شود.

در این میان ساماندهی تعطیلات و دوروزه کردن تعطیلات آخر هفته یکی از اصلی‌ترین راهکارهایی است که از سوی کارشناسان پیشنهاد می‌شود. در کنار این موضوع اما توسعه راه‌ها، ساخت اتوبان‌ها و تعریض جاده‌ها نیز اگرچه تا اندازه‌ای می‌تواند از ترافیک موجود بکاهد، اما با توجه به محدودیت زمینه‌های پرداختن به چنین اقدامی و توجه به مسائل محیط زیستی، ترویج فرهنگ سفر با وسایل حمل‌ونقل عمومی به صورت یک ضرورت مورد تاکید قرار می‌گیرد. در واقع باید گفت که اشتیاق خانواده‌ها برای سفر با وسیله نقلیه شخصی به دلایل فرهنگی و اجتماعی، در کنار قیمت بالای بلیت ناوگان عمومی، در کنار کیفیت و ضریب ایمنی پایین آنها عمده دلایل عدم استقبال خانواده‌ها از سفر با ناوگان حمل‌ونقل عمومی است.

وضعیت حمل‌ونقل هوایی

به گزارش «دنیای اقتصاد»، چندی پیش وزير راه و شهرسازی اعلام کرده بود که درحال حاضر ۲۶۶ فروند هواپيما در كل ناوگان مسافرى هوايى ايران وجود دارد كه از اين تعداد ۱۱۰ فروند آن غيرفعال است؛ بنابراين تنها ۱۵۶ فروند هواپيماى فعال با ميانگين عمر ۲۳ سال در كشور داريم. این در حالی است که براساس برآورد سازمان هوانوردى تجارى و غيرنظامى ايران (CAO)، کشور ما برای تامين نيازهاى بازار داخلى با توجه به جمعيت ۸۰ ميليون نفرى، سالانه به حدود ۸۰ تا ۹۰ فروند هواپيماى جديد طى پنج سال آينده و ۵۵۰ فروند هواپيما در يك دهه آتی نياز دارد. البته این در شرایطی است که توان جابه‌جایی مسافر فرودگاهی در همین مدت، به میزان ۸۷ میلیون نفر افزایش یافته که بیانگر رشدی ۴ درصدی است. عباس آخوندی در توضیح بیشتر گفته بود: «ميانگين عمر ناوگان فعال ما ۲۳ سال است و بيشتر اين هواپيماها كه در آستانه ۲۴ سالگى قرار دارند، هزينه اضافه بر دوش صنعت گذاشته‌اند.»

وی همچنین درباره آخرين وضعيت قرارداد خريد هواپيما پس از مذاکرات و عقد قرارداد با شرکت فرانسوی ایرفرانس برای خرید ۱۱۸ فروند هواپیما که به دنبال فشارهای آمریکا و تقاضای شرکت هواپیمایی بوئینگ تاکنون منجر به نتایج عینی نشده، تصریح کرده بود: «بحث ما درحال حاضر اين است كه نبايد توان خود را به کناری بگذاريم. بايد بتوانيم از رقابت سازنده‌هاى جهانى به نفع ملت ايران استفاده كنيم.

اينكه فقط بخواهيم با يك شركت كاركنيم قطعا به زيان مردم است؛ بنابراين ضرورت دارد از رقابت سازنده‌ها استفاده حداكثرى به نفع مردم داشته باشيم.» در همین حال اما مديرعامل شركت هواپيمايى جمهوری اسلامی ايران نیز اخیرا درخصوص نياز كشور به هواپيماهاى كوچك اظهار کرد: «فرودگاه‌هايى در كشور هستند كه تنها هفته‌اى سه تا چهار پرواز دارند؛ درحالى كه می‌توان با تجهيز آنها به هواپيماهاى كوچك، روزى دو تا سه پرواز از این فرودگاه‌ها تعریف کرد.»

فرهاد پرورش با اعلام اينكه براساس آمار موجود چيزى بيش از ۶۰ فرودگاه كوچك در كشور وجود دارد كه بيشتر درشهرهاى كم‌برخوردار قرار دارند، یادآور شد: «۹۰ درصد مسافران در ۱۰ فرودگاه اصلى كشور جابه‌جا مى‌شوند و ۱۰ درصد بقيه در ۹۰ درصد فرودگاه‌هاى كشور؛ اين درحالى است كه در بسيارى از اين شهرها، استادان، دانشجويان، مقامات محلى و حتى تاجران زيادى در رفت و آمد به تهران و ساير مراكز استان‌ها هستند و با انجام پروازهاى روزانه مى‌توان شهرهاى كوچك را به شهرهاى بزرگ‌تر و استان‌هاى مركزى متصل كرد.»

وى ادامه داد: «با مطالعه قبلى، از بين چند كمپانى كه صاحب اين هواپيماها هستند، ما خريد ۲۰ فروند را پيش‌بينى كرده‌ايم كه اگر اين پروژه به نتيجه برسد می‌توانیم حدود ۵۰ تا ۶۰درصد نياز اين فرودگاه‌ها را پوشش دهیم و مشكل اين مناطق را حل كنيم.» به اعتقاد مديرعامل شركت هواپيمايى ايران، طى ۱۰ سال آينده ظرفيت افزايش اين نوع هواپيماها تا ۵۰ فروند هم وجود دارد.

اگرچه قرارداد خرید هواپیما از ایرباس فرانسه، یکی از نخستین قراردادها و مذاکرات تجاری پس از برجام با طرف‌‌های اروپایی بود، اما به‌دلیل پاره‌ای مسائل، تاکنون هواپیمایی به ناوگان هوایی کشور اضافه نشده و ظرفیت حمل مسافر در سفرهای داخلی با در نظر گرفتن تعداد هواپیماهای موجود و بدون در نظر گرفتن توسعه فرودگاهی و مسیرهای پروازی، همچنان به اندازه قبل است. در چنین شرایطی اگرچه آمارها از رشد ۴ درصدی تقاضا برای سفرهای هوایی داخلی خبر می‌دهند، اما نرخ نسبتا بالای پروازها در شرایطی که قیمت پایین سوخت در کشور، سفرهای زمینی را مقرون به صرفه‌تر می‌کند، اجازه رشد بیشتر به میزان تقاضای کنونی را نمی‌دهد؛ و این در حالی است که برای کاستن از بار ترافیک جاده‌ای، نیازمند افزایش بسیار بیشتر تقاضا برای سفرهای هوایی هستیم.

اما روی دیگر سکه محدودیت ظرفیت ناوگان حمل‌ونقل هوایی داخلی در کشور برای پاسخگویی به نیاز بالقوه‌ای است که در صورت تعدیل قیمت‌ها به وجود خواهد آمد؛ محدودیتی که با این سطح از تقاضا هم امکان ایجاد رقابت برای جذب همین تعداد مسافر را سلب کرده و علاوه‌بر اینکه این موضوع قیمت‌ها را در یک میانگین بالا و کمتر شناور نگه می‌دارد، انگیزه‌ای برای ارائه خدمات بهتر و با کیفیت‌تر در کادر هواپیمایی کشور ایجاد نمی‌کند که از آن جمله می‌توان به شکل برخورد و مهمانپذیری شرکت‌های هواپیمایی با مسافران و به عبارتی تقید به تکریم ارباب رجوع از سوی آنها اشاره کرد. در چنین شرایطی بسیار طبیعی است که سفرهای خانوادگی با توجه به تعداد افراد و توان اقتصادی غالب خانواده‌ها که اجازه استفاده از خدمات هوایی را به آنها نمی‌دهد، در کنار عدم وجود فوریت زمانی در این‌گونه مسافرت‌ها، بیشتر از طریق زمینی و به وسیله خودروهای شخصی صورت گیرد.

حمل‌ونقل ریلی

در همین حال، آمار ارائه شده از سوی وزارت راه و شهرسازی به عنوان متولی اصلی تجهیز، توسعه و نوسازی ناوگان حمل‌ونقل کشور نشان می‌دهد، تعداد ناوگان ریلی کشور از ۲۱۰۵ دستگاه واگن به‌طور میانگین در حد فاصل سال‌های ۸۸ تا ۹۱ به ۲۲۰۹ دستگاه در سال ۹۴ رسیده است. در همین حال اما آمارها بیانگر کاهش تعداد مسافران جابه‌جا شده در همین مدت، از ۲۸ میلیون نفر به ۵/ ۲۴ میلیون نفر است. به باور کارشناسان اینکه به‌رغم افزایش ظرفیت ناوگان ریلی در طول این سال‌ها و با در نظر گرفتن اینکه حمل‌ونقل هوایی توسعه قابل‌توجهی نداشته؛ میزان تقاضا برای سفرهای ریلی نیز با کاهش مواجه بوده، تا حد زیادی در نتیجه افزایش یکباره قیمت بلیت قطار بوده است؛ به گونه‌ای که سفر با هواپیما در مقابل سفر با قطار مزیت نسبی قابل توجهی یافته و شاید این خود تا اندازه‌ای بیانگر میزان رشد تعداد مسافران هوایی نیز باشد. بدیهی است که با این شرایط و با در نظر گرفتن زمان صرف شده برای رسیدن به مقصد، خانواده‌ها سفر با وسیله نقلیه شخصی را ترجیح داده و امنیت سفر با قطار را نادیده می‌گیرند. البته در این میان شمار قابل‌توجهی نیز سفر با وسایل حمل‌ونقل عمومی جاده‌ای را برمی‌گزینند.

حمل و نقل جاده‌ای

طبق آمار، توسعه و ساخت راه‌‌های اصلی، بزرگراه‌ها و آزادراه‌ها در سه سال اخیر در مقایسه با ۴ سال قبل از آن به میزان قابل توجهی بیشتر شده و در همین حال تعداد افرادی که از طریق جاده جابه‌جا شده‌اند و نیز میزان نفر کیلومتر هم افزایش داشته است. همچنین در این مدت تعداد اتوبوس‌های مسافربری نیز رشد داشته است؛ البته در این گزارش، اتوبوس‌های درون شهری و برون شهری از یکدیگر تفکیک نشده‌اند.با این‌همه به نظر نمی‌رسد که در انتخاب میان اتوبوس و وسیله نقلیه شخصی با توجه به ترافیک موجود و راحتی و اختیار عمل مسافران در سفرهای خانوادگی با خودرو شخصی وسایل حمل‌ونقل عمومی جاده‌ای شانس زیادی برای انتخاب شدن داشته باشند و به گفته کارشناسان اگر به دنبال حل مساله ترافیک جاده‌ای در ایام پیک سفر هستیم، باید توان حمل‌ونقل هوایی و ریلی کشور را ارتقا دهیم و با افزایش عرضه، قیمت‌ها را تعدیل کنیم. تنها در این صورت است که خانواده‌ها سفر با هواپیما و قطار را به وسیله نقلیه شخصی خود ترجیح داده و با احتمال بیشتری این شکل از سفرها را انتخاب می‌کنند. البته باید توجه داشت که در تمامی این بررسی‌ها، باید به توان اقتصادی و درآمد سرانه خانوارها نیز توجه داشت که خود به تنهایی متغیر مهمی در تعیین وسیله نقلیه سفر و تغییر رفتار گردشگران داخلی است.

صرف‌نظر از تمامی نکات گفته شده و با تاکید بر اینکه باید شرایط نسبتا برابری از نظر قیمتی و نوع دسترسی برای انتخاب وسیله سفر برای خانواده‌ها فراهم باشد تا شکل سفرها به گونه‌ای متعادل و متناسب توزیع شود، عدم ساماندهی تعطیلات نیز‌ باعث ایجاد تراکم سفر در ایامی از سال شده؛ امری که با رشد یکباره تقاضا، به افزایش قیمت وسایل حمل و نقل عمومی و در نتیجه رشد تقاضا برای سفر با وسیله نقلیه شخصی دامن می‌زند. کارشناسان در این باره تاکید می‌کنند که این مشکل با افزایش تعطیلات آخر هفته از یک روز به دو روز و به دنبال آن توزیع مکانی سفرهای داخلی تا حد زیادی قابل حل است.