ابتکار: محیط زیست از اولویت‌های روحانی است
این روزها موضوع محیط‌زیست به یکی از مهم‌ترین چالش‌های دولت تبدیل شده است. از آب و خاک گرفته تا هوا همه به نوعی درگیر آلودگی فزاینده است
روزنامه ایران: این روزها موضوع محیط‌زیست به یکی از مهم‌ترین چالش‌های دولت تبدیل شده است. از آب و خاک گرفته تا هوا همه به نوعی درگیر آلودگی فزاینده است. وضعیت محیط‌طبیعی، جنگل‌ها و مراتع و حیات وحش نیز خوب نیست. درباره چالش‌های زیست محیطی کشور با معصومه ابتکار، معاون رئیس جمهوری و رئیس سازمان حفاظت محیط زیست به گفت‌وگو نشستیم.
جایگاه محیط‌زیست در برنامه‌های دولت کجاست؟
بحث آب و محیط‌زیست از اولویت‌های دولت آقای دکتر روحانی بوده است و همان‌گونه که در جریان هستید در گفت‌وگوی اخیری که ریاست جمهوری با مردم داشته‌اند این موضوع را بیان کردند و در تمام برنامه‌ها جناب رئیس‌جمهوری روی این موضوع تأکید دارند و آب و محیط زیست در برنامه ششم توسعه کشور از برنامه‌های اصلی است.
نخستین دستور کار دولت هم موضوع احیای دریاچه ارومیه بود. در این زمینه دولت هم فعالیت‌های زیادی انجام داده است و خدا را شکر امروز حال ارومیه خیلی بهتر است. در این ارتباط خیلی‌هم کار شده و باز هم باید کار کنیم. تازه سه سال از ۱۵ سال پیش‌بینی شده گذشته است. یکی دیگر از محورهای استراتژی دولت یازدهم بحث دیپلماسی محیط‌زیست بوده است.
در زمینه گرد و غبار هم باید بگوییم منشأ اکثر این طوفان‌ها خارجی است و از عراق و عربستان سعودی و مرز سوریه و اردن متصاعد و وارد ایران می‌شود. این موضوع هم از حدود ۱۰ سال قبل در دستور کار مناسبات ما و در دستور کار دولت قبل هم بود. چندین تفاهمنامه با عراق برای تثبیت خاک‌های عراق امضا کردیم، البته خاک‌های عراق هم تحت تأثیر تغییر اقلیم و تحت تأثیر طرح «گاپ» است؛ طرحی که ترکیه برای مهار آب‌های دجله و فرات آن را اجرا کرده‌است. در این طرح بیش از حد ظرفیت دجله و فرات آب ذخیره خواهد شد. این قطعاً تأثیر زیست محیطی فراوانی دارد.
قبلاً اقدام‌هایی نظیر مالچ‌پاشی صورت می‌گرفت؟ اما الآن چرا این کار را نمی‌کنند؟
من توضیح دادم که شرایط نسبت به ۱۰ سال پیش به سه‌دلیل متفاوت شده است، یکی تغییر اقلیم و افزایش دما که کاهش بارندگی و خشکسالی را به‌دنبال دارد، دوم اینکه طرح گاپ باعث کنترل آب شده و خیلی اقلیم عراق را تغییر داده است. سوم شرایط به هم ریختگی دولت عراق است. عراقی‌ها در یک نقاطی مالچ پاشی داشته‌اند اما خیلی از آن نقاط عیناً نقاط درگیری است. وزیر محیط‌زیست عراق هم گفت که یکی از مهم‌ترین کانون‌های بحرانی که روی ایران تأثیر دارد همان «الانبار» است و اراضی کشاورزی رها شده در تکریت. در نقاطی از عراق به‌دلیل شرایط نا‌امن اراضی قابل کشت رها شده‌اند. خاک این اراضی شکننده و ناپایدار است و به‌دلیل کشت نشدن، تبدیل به یکی از کانون‌های جدید گرد و غبار شده است.
آیا در این زمینه عراقی‌ها مشکل هزینه دارند؟
آنها هیچ وقت بحث هزینه را مطرح نمی‌کنند. الان مسأله‌ای که دولت عراق مطرح می‌کند فقط مسأله امنیت است. عربستان سعودی هم اصلاً پای کار نمی‌آید. کشورها نسبت به این موضوع مسئولیت دارند، راحت نمی‌توانند از کنار موضوع به این مهمی بگذرند و شاهد این باشند که کشورشان یک کشور دیگر را آسیب می‌زند.
ما وقتی که متوجه شدیم فضای سیاسی مناسب برای تعامل دو‌جانبه نیست، موضوع گرد و غبار را به سطح بین‌المللی کشاندیم. سال‌گذشته با همکاری وزارت خارجه به مجمع عمومی سازمان ملل رفتیم و یک قطعنامه گرفتیم و در سطح بین‌المللی آقای بان‌کی‌مون را تکلیف کردیم که یک گزارش جامع و کامل از موضوع گرد و غبار در سطح جهان گرد آورد، زیرا مبحث گرد و غبار بین ایران و عراق نیست.
براساس گزارشی که این روزها نهایی می‌شود آقای بان‌کی مون مکلف شده که یکسری ساز و کارهای فنی اجرایی و مالی برای همکاری کشورها و همکاری‌های منطقه‌ای پیش‌بینی کند و موضوع گرد و غبار را جدی بگیرد. یک قطعنامه در اسکاپ (کمیسیون اقتصادی و اجتماعی سازمان ملل در آسیا و پاسیفیک) و یک قطعنامه در سازمان بهداشت جهانی در رابطه با این موضوع یعنی کیفیت هوا و آثار زیانبارش روی سلامت گرفتیم یعنی در سطح بین‌المللی، ایران پرچمدار مبارزه با بیابانزایی و گرد و غبار است.
در ارتباط با آلودگی هوا چه اقدام‌های سازنده‌ای را انجام داده‌اید؟
ما در مورد آلودگی هوا وقتی آمدیم متوجه شدیم برنامه‌هایی که در دوره دولت هشتم شروع شده بود متأسفانه تعطیل شده، البته این موضوع را زمانی که در شورای شهر بودم می‌دانستم نه تنها تعطیل شده بود بلکه در دوره‌ای به‌دلیل تحریم‌ها، بنزین‌های خیلی آلوده در کشور به چرخه توزیع وارد شده بود که مشکلات بسیار زیادی را درکیفیت هوای شهرها به‌وجود آورده بود. ما در سال ۹۲ از نظر تعداد روزهای هوای ناسالم و وجود عناصری مثل بنزن که سرطان زا بودنش قطعی بود و میزان آن در هوای کلانشهرهای ما خیلی بالا بود با وضعیت اسفناکی روبه‌رو بودیم. از مصوبات اولیه دولت در سال ۹۲ این بود که بنزین آلوده پتروشیمی از چرخه خارج شود چرا که این موضوع هر روز سلامت بچه‌های ما را نشانه می‌رفت.
آیا نهادها و دستگاه‌ها در کشور با شما همکاری خوبی دارند؟
بله نهادها همکاری خوبی دارند ضمن اینکه وفاق همکاری بین بخشی در دستور کار جدی ماست. همه ارگان‌ها و دستگاه‌ها کار می‌کنند و این وفاق شعار ماست.
وفاق به این مفهوم است که همه دستگاه‌های اجرایی در حوزه محیط‌زیست مسئولیت دارند. ما کتابی را منتشر کردیم به نام کارنامه محیط‌زیست دولت یازدهم که در آن وزارت اطلاعات هم مأموریت زیست محیطی دارد. همه دستگاه‌ها وفاق برای محیط زیست دارند و هیچ دستگاهی نیست که بگوید من در کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای و کاهش آلودگی هوا و کاهش پسماند مأموریت ندارم.
دولت برنامه‌هایی را در اصلاح الگوی تولید و مصرف تصویب کرد که سازمان ملل و جامعه جهانی این برنامه را سال قبل تحت عنوان توسعه پایدار تصویب کردند و ما الان در برنامه ششم توسعه موضوع توسعه پایدار را به‌عنوان محور وفاق در دستور کار کل برنامه‌های دولت آوردیم.
با توجه به علاقه‌ای که کشورهای عربی به صید و شکار حیوانات و پرندگان در ایران دارند در این زمینه و قاچاق حیات وحش چه اقدام‌هایی صورت گرفته است؟
کشورهای عربی همسایه علاقه زیادی به شکار هوبره و پرنده بحری داشتند، پرنده‌های شکاری ایران گونه‌های خیلی ارزشمندی هستند. این دو حیوان (هوبره و پرنده بحری) هم در معرض انقراض هستند. از قدیم هم به شکل غیر قانونی شکار اینها اتفاق می‌افتاد و ما در دوره دولت هشتم این موضوع را ساماندهی کردیم.
در زمینه قاچاق باید بگویم یکی از برنامه‌های جدی ما مبارزه با قاچاق است. متأسفانه قاچاق حیات‌وحش و چوب در دنیا رتبه چهارم را بعد از قاچاق اسلحه و مواد مخدر و انسان به‌خود اختصاص داده است.
آن زمان روابط ما با عربستان بد نبود و امیدواریم که دوباره درست شود. در موضوعی مثل محیط‌زیست نباید بین کشورها تنش باشد. اینها منافع مشترک ما است. آن زمان آقای فیصل وزیر خارجه عربستان سعودی از ما برای شرکت در یک اجلاس بین‌المللی دعوت کردند. من به آنجا رفتم و در رابطه با محیط‌زیست سخنرانی کردم. در آنجا آقای سعود الفیصل از ما دعوت کردند به طائف رفتیم و از یک مرکز تحقیقات حیات‌وحش بازدید کردیم و آقای سعود الفیصل گفتند ما اصلاً موافق شکار هوبره و اینها نیستیم ولی دوست داریم که هوبره را پرورش دهیم. یک مرکز پرورش هوبره هم آنجا داشتند که رفتیم بازدید کردیم.
پیشنهاد دادند که با ایران همکاری‌هایی در این زمینه شروع شود اما ما شرط کردیم که اگر می‌خواهید با ایران کارکنید یک مرکزی را باید در ایران راه‌اندازی کنید. سعودی‌ها و کارشناسان و مشاوران بین‌المللی به ایران آمدند و یک مرکز راه‌اندازی کردند. در آن زمان همکاری‌های خوبی داشتیم، این مرکز مشترک در یزد راه‌اندازی شد و روی هوبره کار مشترک خیلی خوبی کردیم.
مرکز تحقیقاتی سیرجان با همکاری قطر به کجا رسیده است؟
ما با قطر یک تفاهمنامه خوبی را داریم. در سیرجان قطری‌ها یک مرکز تحقیقاتی بزرگ ایجاد کرده‌اند که ساختمان آن آماده است اما متأسفانه راه نیفتاده. ما اعلام آمادگی کردیم و مشکلی نداریم اما آنها پای کار نیامدند.
آیا مشکل قطری‌ها بروکراسی اداری است؟
نمی‌دانم، ما مشکلی نداریم. محیط زیست ما و آنها مشترک است، با هم مکاتبه و اعلام آمادگی کردیم که هیچ‌مشکلی نداریم. ما معتقدیم محیط‌زیست نباید تحت تأثیر مسائل و تنش‌های سیاسی قرار گیرد. کشورهایی که در یک منطقه و حوزه مشترک با هم زندگی می‌کنند و منافع مشترک دارند، باید برای آن منافع مشترک با هم همکاری کنند. محیط زیست چیزی نیست که تحت تأثیر فضاها و تنش‌های سیاسی قرار بگیرد به‌نظر من وفاق اینجا مفهوم پیدا می‌کند. محیط زیست عامل وفاق است. اگر دریچه‌ای باشد برای اینکه راه گشایشی اتفاق بیفتد، تنش‌ها کاهش یابد و مناسبات دیگر حل شود در این صورت مایه خوشحالی ماست که محیط‌زیست یک‌دریچه و بهانه‌ای برای وفاق شود.
این نکته قابل توجه است که اگر خلیج‌فارس آلوده شود و مشکل پیدا کند کل کشورها مشکل پیدا می‌کنند. نفت و شیلات و آب و سواحل آبی ما با هم مشترک است. میلیون‌ها انسان در آن سواحل کنار هم زندگی می‌کنند. آیا می‌توانیم خط بکشیم؟ می‌توانیم جدا کنیم؟
جایگاه محیط‌زیست در برنامه‌های دولت کجاست؟
بحث آب و محیط‌زیست از اولویت‌های دولت آقای دکتر روحانی بوده است و همان‌گونه که در جریان هستید در گفت‌وگوی اخیری که ریاست جمهوری با مردم داشته‌اند این موضوع را بیان کردند و در تمام برنامه‌ها جناب رئیس‌جمهوری روی این موضوع تأکید دارند و آب و محیط زیست در برنامه ششم توسعه کشور از برنامه‌های اصلی است.
نخستین دستور کار دولت هم موضوع احیای دریاچه ارومیه بود. در این زمینه دولت هم فعالیت‌های زیادی انجام داده است و خدا را شکر امروز حال ارومیه خیلی بهتر است. در این ارتباط خیلی‌هم کار شده و باز هم باید کار کنیم. تازه سه سال از ۱۵ سال پیش‌بینی شده گذشته است. یکی دیگر از محورهای استراتژی دولت یازدهم بحث دیپلماسی محیط‌زیست بوده است.
در زمینه گرد و غبار هم باید بگوییم منشأ اکثر این طوفان‌ها خارجی است و از عراق و عربستان سعودی و مرز سوریه و اردن متصاعد و وارد ایران می‌شود. این موضوع هم از حدود ۱۰ سال قبل در دستور کار مناسبات ما و در دستور کار دولت قبل هم بود. چندین تفاهمنامه با عراق برای تثبیت خاک‌های عراق امضا کردیم، البته خاک‌های عراق هم تحت تأثیر تغییر اقلیم و تحت تأثیر طرح «گاپ» است؛ طرحی که ترکیه برای مهار آب‌های دجله و فرات آن را اجرا کرده‌است. در این طرح بیش از حد ظرفیت دجله و فرات آب ذخیره خواهد شد. این قطعاً تأثیر زیست محیطی فراوانی دارد.
قبلاً اقدام‌هایی نظیر مالچ‌پاشی صورت می‌گرفت؟ اما الآن چرا این کار را نمی‌کنند؟
من توضیح دادم که شرایط نسبت به ۱۰ سال پیش به سه‌دلیل متفاوت شده است، یکی تغییر اقلیم و افزایش دما که کاهش بارندگی و خشکسالی را به‌دنبال دارد، دوم اینکه طرح گاپ باعث کنترل آب شده و خیلی اقلیم عراق را تغییر داده است. سوم شرایط به هم ریختگی دولت عراق است. عراقی‌ها در یک نقاطی مالچ پاشی داشته‌اند اما خیلی از آن نقاط عیناً نقاط درگیری است. وزیر محیط‌زیست عراق هم گفت که یکی از مهم‌ترین کانون‌های بحرانی که روی ایران تأثیر دارد همان «الانبار» است و اراضی کشاورزی رها شده در تکریت. در نقاطی از عراق به‌دلیل شرایط نا‌امن اراضی قابل کشت رها شده‌اند. خاک این اراضی شکننده و ناپایدار است و به‌دلیل کشت نشدن، تبدیل به یکی از کانون‌های جدید گرد و غبار شده است.
آیا در این زمینه عراقی‌ها مشکل هزینه دارند؟
آنها هیچ وقت بحث هزینه را مطرح نمی‌کنند. الان مسأله‌ای که دولت عراق مطرح می‌کند فقط مسأله امنیت است. عربستان سعودی هم اصلاً پای کار نمی‌آید. کشورها نسبت به این موضوع مسئولیت دارند، راحت نمی‌توانند از کنار موضوع به این مهمی بگذرند و شاهد این باشند که کشورشان یک کشور دیگر را آسیب می‌زند.
ما وقتی که متوجه شدیم فضای سیاسی مناسب برای تعامل دو‌جانبه نیست، موضوع گرد و غبار را به سطح بین‌المللی کشاندیم. سال‌گذشته با همکاری وزارت خارجه به مجمع عمومی سازمان ملل رفتیم و یک قطعنامه گرفتیم و در سطح بین‌المللی آقای بان‌کی‌مون را تکلیف کردیم که یک گزارش جامع و کامل از موضوع گرد و غبار در سطح جهان گرد آورد، زیرا مبحث گرد و غبار بین ایران و عراق نیست.
براساس گزارشی که این روزها نهایی می‌شود آقای بان‌کی مون مکلف شده که یکسری ساز و کارهای فنی اجرایی و مالی برای همکاری کشورها و همکاری‌های منطقه‌ای پیش‌بینی کند و موضوع گرد و غبار را جدی بگیرد. یک قطعنامه در اسکاپ (کمیسیون اقتصادی و اجتماعی سازمان ملل در آسیا و پاسیفیک) و یک قطعنامه در سازمان بهداشت جهانی در رابطه با این موضوع یعنی کیفیت هوا و آثار زیانبارش روی سلامت گرفتیم یعنی در سطح بین‌المللی، ایران پرچمدار مبارزه با بیابانزایی و گرد و غبار است.
در ارتباط با آلودگی هوا چه اقدام‌های سازنده‌ای را انجام داده‌اید؟
ما در مورد آلودگی هوا وقتی آمدیم متوجه شدیم برنامه‌هایی که در دوره دولت هشتم شروع شده بود متأسفانه تعطیل شده، البته این موضوع را زمانی که در شورای شهر بودم می‌دانستم نه تنها تعطیل شده بود بلکه در دوره‌ای به‌دلیل تحریم‌ها، بنزین‌های خیلی آلوده در کشور به چرخه توزیع وارد شده بود که مشکلات بسیار زیادی را درکیفیت هوای شهرها به‌وجود آورده بود. ما در سال ۹۲ از نظر تعداد روزهای هوای ناسالم و وجود عناصری مثل بنزن که سرطان زا بودنش قطعی بود و میزان آن در هوای کلانشهرهای ما خیلی بالا بود با وضعیت اسفناکی روبه‌رو بودیم. از مصوبات اولیه دولت در سال ۹۲ این بود که بنزین آلوده پتروشیمی از چرخه خارج شود چرا که این موضوع هر روز سلامت بچه‌های ما را نشانه می‌رفت.
آیا نهادها و دستگاه‌ها در کشور با شما همکاری خوبی دارند؟
بله نهادها همکاری خوبی دارند ضمن اینکه وفاق همکاری بین بخشی در دستور کار جدی ماست. همه ارگان‌ها و دستگاه‌ها کار می‌کنند و این وفاق شعار ماست.
وفاق به این مفهوم است که همه دستگاه‌های اجرایی در حوزه محیط‌زیست مسئولیت دارند. ما کتابی را منتشر کردیم به نام کارنامه محیط‌زیست دولت یازدهم که در آن وزارت اطلاعات هم مأموریت زیست محیطی دارد. همه دستگاه‌ها وفاق برای محیط زیست دارند و هیچ دستگاهی نیست که بگوید من در کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای و کاهش آلودگی هوا و کاهش پسماند مأموریت ندارم.
دولت برنامه‌هایی را در اصلاح الگوی تولید و مصرف تصویب کرد که سازمان ملل و جامعه جهانی این برنامه را سال قبل تحت عنوان توسعه پایدار تصویب کردند و ما الان در برنامه ششم توسعه موضوع توسعه پایدار را به‌عنوان محور وفاق در دستور کار کل برنامه‌های دولت آوردیم.
با توجه به علاقه‌ای که کشورهای عربی به صید و شکار حیوانات و پرندگان در ایران دارند در این زمینه و قاچاق حیات وحش چه اقدام‌هایی صورت گرفته است؟
کشورهای عربی همسایه علاقه زیادی به شکار هوبره و پرنده بحری داشتند، پرنده‌های شکاری ایران گونه‌های خیلی ارزشمندی هستند. این دو حیوان (هوبره و پرنده بحری) هم در معرض انقراض هستند. از قدیم هم به شکل غیر قانونی شکار اینها اتفاق می‌افتاد و ما در دوره دولت هشتم این موضوع را ساماندهی کردیم.
در زمینه قاچاق باید بگویم یکی از برنامه‌های جدی ما مبارزه با قاچاق است. متأسفانه قاچاق حیات‌وحش و چوب در دنیا رتبه چهارم را بعد از قاچاق اسلحه و مواد مخدر و انسان به‌خود اختصاص داده است.
آن زمان روابط ما با عربستان بد نبود و امیدواریم که دوباره درست شود. در موضوعی مثل محیط‌زیست نباید بین کشورها تنش باشد. اینها منافع مشترک ما است. آن زمان آقای فیصل وزیر خارجه عربستان سعودی از ما برای شرکت در یک اجلاس بین‌المللی دعوت کردند. من به آنجا رفتم و در رابطه با محیط‌زیست سخنرانی کردم. در آنجا آقای سعود الفیصل از ما دعوت کردند به طائف رفتیم و از یک مرکز تحقیقات حیات‌وحش بازدید کردیم و آقای سعود الفیصل گفتند ما اصلاً موافق شکار هوبره و اینها نیستیم ولی دوست داریم که هوبره را پرورش دهیم. یک مرکز پرورش هوبره هم آنجا داشتند که رفتیم بازدید کردیم.
پیشنهاد دادند که با ایران همکاری‌هایی در این زمینه شروع شود اما ما شرط کردیم که اگر می‌خواهید با ایران کارکنید یک مرکزی را باید در ایران راه‌اندازی کنید. سعودی‌ها و کارشناسان و مشاوران بین‌المللی به ایران آمدند و یک مرکز راه‌اندازی کردند. در آن زمان همکاری‌های خوبی داشتیم، این مرکز مشترک در یزد راه‌اندازی شد و روی هوبره کار مشترک خیلی خوبی کردیم.
مرکز تحقیقاتی سیرجان با همکاری قطر به کجا رسیده است؟
ما با قطر یک تفاهمنامه خوبی را داریم. در سیرجان قطری‌ها یک مرکز تحقیقاتی بزرگ ایجاد کرده‌اند که ساختمان آن آماده است اما متأسفانه راه نیفتاده. ما اعلام آمادگی کردیم و مشکلی نداریم اما آنها پای کار نیامدند.
آیا مشکل قطری‌ها بروکراسی اداری است؟
نمی‌دانم، ما مشکلی نداریم. محیط زیست ما و آنها مشترک است، با هم مکاتبه و اعلام آمادگی کردیم که هیچ‌مشکلی نداریم. ما معتقدیم محیط‌زیست نباید تحت تأثیر مسائل و تنش‌های سیاسی قرار گیرد. کشورهایی که در یک منطقه و حوزه مشترک با هم زندگی می‌کنند و منافع مشترک دارند، باید برای آن منافع مشترک با هم همکاری کنند. محیط زیست چیزی نیست که تحت تأثیر فضاها و تنش‌های سیاسی قرار بگیرد به‌نظر من وفاق اینجا مفهوم پیدا می‌کند. محیط زیست عامل وفاق است. اگر دریچه‌ای باشد برای اینکه راه گشایشی اتفاق بیفتد، تنش‌ها کاهش یابد و مناسبات دیگر حل شود در این صورت مایه خوشحالی ماست که محیط‌زیست یک‌دریچه و بهانه‌ای برای وفاق شود.
این نکته قابل توجه است که اگر خلیج‌فارس آلوده شود و مشکل پیدا کند کل کشورها مشکل پیدا می‌کنند. نفت و شیلات و آب و سواحل آبی ما با هم مشترک است. میلیون‌ها انسان در آن سواحل کنار هم زندگی می‌کنند. آیا می‌توانیم خط بکشیم؟ می‌توانیم جدا کنیم؟
پ
برای دسترسی سریع به تازه‌ترین اخبار و تحلیل رویدادهای ایران و جهان
اپلیکیشن برترین ها
را نصب کنید.
ارسال نظر