پس لرزه های «خطر ظهور نوفرقانیسم»

هفته نامه صدا - حسین رضوی: «خطر ظهور نوفرقانیسم» عنوان یک سخنرانی است که ۱۱ خردادماه در محل مرکز تحقیقات بسیج دانشگاه امام صادق توسط یک روحانی اصولگرا به نام رضا غلامی ایراد شده است. سخنرانی که در سخنان خود علاوه بر حملات همیشگی به روحانیون اصولگرا به جریان های مختلف روشنفکری، گامی فراتر برداشت و درباره جریان اصلی حامی محمود احمدی نژاد که اصولگرایان از آن با عنوان «جریان انحرافی» یاد می کنند، هشدار داد و حتی خطر آن را به دلیل صبغه و پوشش دینی، فراتر از روشنفکران سکولار دانست.

مقایسه جریان حامی احمدی نژاد با گروه تندرو فرقان در ابتدای انقلاب و نام بردن از آن به عنوان «نوفرقانیسم» نقطه اوج حملات این سخنران به سران دولت های نهم و دهم بود. غلامی در سخنان خود رسما احمدی نژاد را به مناظره فراخواند و از «نیروهای انقلابی» خواست تا برابر این جریان، «از سطحی گرایی و خوش بینی خارج شوند» و با این هشدار سخنرانی طولانی خود را پایان داد که: «باید ناهوشیاری را کنار گذاشت، باید جلوی سیلی خوردن اسلام را گرفت.»


سخنرانی این روحانی اصولگرا به شکل گسترده ای در خبرگزاری ها، سایت ها و روزنامه های همسو با اصولگرایان منتشر شد و البته، واکنش و حملات چهره های نزدیک به احمدی نژاد همچون بهمن شریف زاده و عبدالرضا داوری را در پی داشت.

طراح ایده نوفرقانیسم کیست؟

رضا غلامی ریاست مرکزی تحت عنوان مرکز پژوهش های علوم انسانی اسلامی صدرا را بر عهده دارد. مرکزی که این روحانی چهل ساله آن را در آخرین سال دولت اول احمدی نژاد (۱۳۸۷) با موافقت وزارت علوم، تحقیقات و فناوری تاسیس کرد. طبق آنچه در سایت مرکز آمده، اهداف تاسیس آن «انجام مطالعات تخصصی در حوزه مطالعات و مسائل علوم انسانی و اجتماعی در انواع و روش های گوناگون با انگیزه پاسخگویی به نیازهای اساسی در حوزه علوم انسانی و اجتماعی» و «تلاش در جهت گسترش زمینه نقد، نوآوری و نظریه پردازی در حوزه علوم انسانی و اجتماعی مبتنی بر جهان بینی اسلامی» است.

درباره منابع مالی این مرکز توضیحی داده نشده، اما محل عرضه فصلنامه و انتشارات آن توسط مراکز فروش «پاتوق کتاب» در بسیاری از شهرهای کشور معرفی شده است. مباحث مربوط به «علوم انسانی اسلامی» که از اواخر دهه هشتاد و تقریبا همزمان با تاسیس این مرکز رونق دوباره ای پیدا کرد؛ از موضوعات مورد علاقه این مرکز است.

تلاش هایی که حتی با روی کار آمدن دولت حسن روحانی هم ادامه یافت. چنانکه خبرگزاری مهر اواخر بهمن ماه ۱۳۹۳ اعلام کرد که «رییس مرکز پژوهش های علوم انسانی اسلامی صدرا طی نامه سرگشاده ای کتاب تازه منتشرشده «مبانی علوم انسانی اسلامی» تالیف حجت الاسلام و المسلمین احمد حسین شریفی را به ریاست محترم جمهوری حجت الاسلام و المسلمین دکتر روحانی تقدیم کرد.»


غلامی که متولد ۱۳۵۵ است، دروس حوزوی را از سال ۱۳۶۹ در حوزه علمیه قائم چیذر تهران، آغاز کرد و سپس تحصیلات خود را تا پایان سطح سه حوزه به ترتیب در مدارس علمیه ولی عصر قمصر کاشان، مجد و مروی تهران ادامه داد و از دروس اساتیدی چون سید اباالفضل موسوی تبریزی، یحیی عابدی زنجانی و... بهره گرفت.

در سال ۱۳۷۴ و به مناسبت مشارکت در اجرای یک پروژه تحقیقاتی تحت عنوان «فلسفه و قلمرو دین»، با مرحوم استاد علامه محمدتقی جعفری آشنا شد و تا زمان حیات علامه، در مباحث فلسفه دین ایشان شرکت کرد. غلامی پس از پایان سطح سه حوزه، به مدت پنج سال در درس خارج فقه آیت الله خامنه ای شرکت کرد. در حال حاضر، غلامی مشغول تحصیل در مقطع دکترای رشته علوم سیاسی با گرایش اندیشه سیاسی است.

وی در سال ۱۳۷۳ وارد پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی شد و علاوه بر فعالیت های پژوهشی، در تاسیس چندین نشریه علمی و تخصصی این پژوهشگاه نظیر فصلنامه «کتاب نقد» نقش داشت و چند سال نیز مدیرمسئول و سردبیر ماهنامه «زمانه» بود که به حوزه تاریخ و اندیشه سیاسی معاصر ایران اختصاص داشت.

غلامی تقریبا سه سال نیز تجربه حضور در معاونت امور بین الملل بعثه مقام معظم رهبری در حج، تحت عنوان مدیرکل پژوهش و اطلاع رسانی آن معاونت را دارد. در اواخر سال ۱۳۸۴، غلامی از سوی رییس پژوهشگاه علوم انسانی مطالعات فرهنگی برای عضویت در گروه «پژوهش ملی ایران و جهانی شدن» دعوت شد. این پژوهش که با تصویب شورای عالی انقلاب فرهنگی، به آن پژوهشگاه واگذار شده بود عهده دار شناخت عمیق و همه جانبه جهانی شدن و تعیین نحوه مواجهه کلان جمهوری اسلامی ایران با آن پدیده بود.

نهایتا، غلامی مسئولیت تدوین پژوهش حاصل زیرنظر رییس پژوهشگاه را عهده دار شد. نکته جالب توجه آن است که اسفندیار رحیم مشایی که در سال های بعد از سوی اصولگرایان به عنوان لیدر «جریان انحرافی» معرفی شد، در دوران احمدی نژاد علاوه بر مسوولیت های مختلف خود «ریاست مرکز ملی جهانی شدن» را هم برعهده داشت و به احتمال زیاد در آن مقطع، باید پژوهشگاه و اعضای کارگروه جهانی شدن با وی مرتبط بوده باشند. بسیاری از مباحث جنجالی مشایی در دوران احمدی نژاد در قالب بحث های جهانی شدن و ارتباط دادن آن با مساله ظهور و نگاه انسان محور طرح می شد.

مبانی بحث نوفرقانیسم

غلامی در سخنرانی طولانی خود در دانشگاه امام صادق جریان های فکری و سیاسی مختلف منتقد و مخالف روحانیت را تبیین کرده است و پس از نقد و نفی روشنفکران سکولار، روشنفکری دینی، بابیت و بهاییت سراغ طیف پیرامونی احمدی نژاد رفت و به این نکات اشاره کرد.


* امروز جماعت انحرافی نیز می گوید: فقه دیگر چیست؟! ما خودمان با اتکاء به مقام کمال انسانی، می توانیم با امام زمان (ع) ارتباط برقرار کنیم و تکالیف کلان اسلامی را از حضرت (ع) دریافت کنیم. علاوه بر این، می گوید: دیگر دوران رساله عملیه و اینکه فقیهی در گوشه حوزه بنشیند و احکام اسلامی را جزء به جزء استنباط و سپس ابلاغ کند، سپری شده است؛ ما امروز می توانیم با قرار گرفتن در مسیر انسان کامل، و با بهره گیری از عقل، تکلیف خودمان را در مواجهه با مسائل اجتماعی روشن کنیم.

می گویید: دوران فقه و مرجعیت سپری شده است؛ اساسا دوران اسلام به معنای دین خاص سپری شده و دوره انسان فرارسیده است! بنابراین، چرا می گویید علوم انسانی اسلامی؟! بگویید علوم انسانی انسانی؛ چرا می گویید پیشرفت اسلامی؟! بگویید پیشرفت انسانی؛ چرا می گویید جامعه اسلامی؟! بگویید جامعه انسانی.

* چه کسی گفته شما و اطرافیانتان که غرق در خودخواهی شده اید، در مسیر انسان کامل قرار گرفته اید؟ شما از مقام عالی انسان کامل چه می دانید؟ شما با ذهن کودکانه ای که دارید، حتی صدمرتبه پیش از انسان کامل را نیز درک نمی کنید چه رسید به اینکه پا در مسیر انسان کامل گذاشته باشید!

* شما فقه و مرجعیت و به تبع آن شریعت جامع را نفی می کنید؛ خب بگویید شماها چه نسبتی با ولی فقیه دارید؟ چرا به دروغ می گویید تابع ولی فقیه هستید؟ چه نسبتی میان این دیدگاه ها و پذیرش ولی فقیه وجود دارد؟ حالا اگر وی فقیه نباشد، چه مشروعیتی برای دولت اسلامی وجود دارد؟ اگر هم دولت اسلامی نباشد، پس چه تضمینی برای اجرای حجم وسیعی از دستورات اجتماعی اسلام متصور است؟ خوب صریح بگویید سکولار هستید چرا باور خود را از بقیه مخفی می کنید؟

* روشن است که دارند عوام فریبی می کنند دارند ذهن پاک بچه های متدین و حتی حزب اللهی را خراب می کنند و خودشان را در شرایط کنونی، که البته شرایط سختی است، تنها ناجی ایران معرفی می کنند. شماها ناجی ایران هستید؟! شما با این افکار نابودکننده ایران هستید. در کجای تاریخ سراغ دارید که ایران منهای شریعت و مرجعیت، نفس راحت کشیده باشد که این بار بکشد؟


* من نام این بحث را، خطر ظهور نوفرقانیسم گذاشتم؛ اما چرا نوفرقانیسم؟ چه نسبتی بین این ها و گروهک ضاله و معدوم فرقان می توان یافت؟ به این دلیل که وقتی انسان به تاریخچه گروهک فرقان در ابتدای پیروزی انقلاب اسلامی نگاه می کند، مشابه همین افکار سطحی و نامعقول را در آنها می بیند؛ همین افکار سطحی و نامعقول را در آنها می بیند؛ همین اسلام منهای مرجعیت و روحانیت را می بیند؛ بعد هم دیدی که گروهک فرقان به دلیل ضعف مفرط منطق و استدلال، دست به اسلحه بردند و بزرگانی مانند آیت الله استاد مطهری را از ملت مسلمان ایران گرفتند.

* بنده به صراحت عرض می کنم که نوفرقانیسم که مولود جهل، تحجر و توهم است، به مراتب از جریان روشنفکری سکولار خطرناک تر است.

* من از دوستان انقلابی خودمان می خواهم در برابر این ها- که حتی یک بار حاضر نشده اند پای میز مناظره بیایند و افکارشان را از فضای پنهان و رمزآلود خارج کنند- از سطحی گرایی و خوش بینی خارج شوند. باید ناهوشیاری را کنار گذاشت باید جلوی سیلی خوردن اسلام را گرفت.

واکنش حامیان احمدی نژاد

انتشار این سخنرانی با واکنش تند چهره های نزدیک به احمدی نژاد و مشایی همراه شد. بهمن شریف زاده که در انتخابات ۹۲ و در صورت تایید صلاحیت مشایی قرار بود ریاست ستاد وی را عهده دار باشد؛ با انتشار یادداشت مفصلی با اشاره به واکنش ها به تحرکات سیاسی اخیر احمدی نژاد به انتقاد از سخنرانی دانشگاه امام صادق (ع) پرداخت و نوشت: «آیا همین مزخرفات نبود که چند سال پیش عامل به کناررفتن فکر احمدی نژاد از عرصه سیاست و رسیدن جامعه به وضعیت آشفته کنونی شد؟ آیا گویندگان این قبیل سخنان از مدافعان وضعیت کنونی هستند؟


آیا واقعا درد دین دارند که زبان خویش را به زشت ترین بهتان هایی که توبه از آن ها ممکن نیست، می آلایند. آیا می خواهند به سرنوشت تاسف بار همان هایی مبتلا شوند که چند سال پیش با همه توان، این تفکر را خطرناک ترین تفکر از صدر اسلام تاکنون معرفی کردند و زبان به انواع بهتان ها آلوده کردند. مرگ ندیدند که چگونه از چشم و دل مردم افتادند، مگر ندیدند که چگونه احمدی نژاد که مسحور و منحرفش خواندند، عزیزتر و محبوب تر شد. مگر آنها فرصت توبه یافتند که شما فرصت توبه پیدا کنید.

چرا از جایگاه تان هزینه می کنید؟ بر ذهن چه کسی می خواهید اثر بگذارید؟ آیا می خواهید از بازگشت جداشدگان اصولگرا ممانعت کنید؟ یا فقیهان شورای نگهبان را به واهمه بیندازید؟ شاید می خواهید ائمه جمعه را از اقبال به احمدی نژاد، در استان ها و شهرستان ها بازدارید! یا می خواهید مراکز امنیتی را حساس کرده و به برخورد با این تفکر وادارید! آخر از خود نمی پرسید که بدنه اصولگرایی، سال هاست که گوششان از این سخنان پر است و با این وجود، عزم بر بازگشت به احمدی نژاد کرده اند. مگر فقیهان شورای نگهبان و ائمه جمعه احمدی نژاد را نمی شناسند که با این نسبت های ناروا و سخیف، بخواهید آنها را از احمدی نژاد بترسانید!»

مناظره نافرجام؟

همچنین، در پی فراخوان غلامی از احمدی نژاد به مناظره، عبدالرضا داوری (از مشاوران احمدی نژاد) آمادگی خود را در این باره اعلام کرد؛ اما غلامی در گفت و گویی با سایت جهان نیوز اعلام کرد که فقط با شخص اول جریان انحرافی (احمدی نژاد) مناظره خواهدکرد: «روشن است که مناظره با افراد درجه چندم آنها که به جز فحاشی و شارلاتانیزم کار دیگری یاد نگرفته اند، فایده ای ندارد. ما که دنبال بازی نیستیم، قصد ما روشن شدن حقیقت برای مردم است. بنابراین، بنده آماده ام، اگر فقط شخص اول آنها تن به مناظره آزاد و مودبانه بدهد، در مدرسه فیضیه و در برابر دوربین صدا و سیما با وی مناظره فکری بکنم؛ البته نه مناظره سیاسی؛ کار من مناظره سیاسی نیست.»


این مصاحبه که با موج کامنت های تند و تیز حامیان احمدی نژاد همراه شد؛ واکنش داوری را هم برانگیخت. وی در این باره در مطلبی در کانال خود، موضع غلامی را «فرار از مناظره» خواند و نوشت: «جناب شیخ رضا غلامی، همین چند روز قبل در دانشگاه امام صادق (ع) مدعی بودند که حامیان دولت سابق از مناظره با ایشان طفره می روند... اکنون ایشان برای مناظره شرط می گذارند که فقط با رییس جمهور سابق مناظره می کنند.

فارغ از آنکه در یک مناظره باید تا حدی جایگاه و سابقه و دانش افراد مشابهت داشته باشد؛ اما جناب غلامی در موقعیتی شرط مناظره با جناب دکتر احمدی نژاد را مطرح می کنند که می دانند رییس جمهور سابق بنای خود را بر سکوت گذارده و در برابر اتهامات و دروغ پردازی های مهم تر از سخنان ایشان نیز لب به پاسخگویی نگشاده است و در این موقعیت، شرط گذاری ایشان برای مناظره با دکتر احمدی نژاد جز به عنوان جاخالی دادن و فرار ایشان از میز مناظره معنای دیگری نخواهدیافت.»

فرقان؛ روحانیت منهای اسلام!

اما اصلی ترین واکنش حامیان احمدی نژاد انتشار ویژه نامه ای در هفته نامه مستضعفین بود. در این ویژه نامه با اشاره به روتیتر یکی از مطالب سایت هاشمی رفسنجانی که در آن آمده بود: «چگونه جریان انحرافی همچون فرقان ناکام ماند؟». این سایت را نخستین جایی معرفی کرد که حامیان احمدی نژاد را با فرقان قیاس کرده است. همچنین، جمله ای از علی مطهری در دوازدهم اسفندماه سال ۹۱ نقل شده که گفته بود: «وقتی من حرف های مشایی و احمدی نژاد را می شنوم، یاد جزوه های گروه فرقان می افتم».

علاوه بر چندین یادداشت علیه سخنرانی غلامی، مصاحبه ای هم با حمید نقاشیان ، به عنوان مسوول پرونده فرقان، در این ویژه نامه منتشر شده است. وی علاوه بر مباحث تاریخی و امنیتی مربوط به گروه فرقان درباره نسبت این جریان و به ویژه اکبر گودرزی (لیدر آن) با روحانیت گفته است: «اگر بخواهیم وارد نمای بیرونی جریان فرقان در برخورد با روحانیت شویم، یک جریان ضدروحانی نیست؛ چرا که با روحانیت مانوس است. در مساجد اسکان تبلیغ دارد ولی در ماهیت، انتقاداتی به حوزه دارد.


برخورد گودرزی با روحانیت همیشه تفکیک کننده است بعضی از افراد را «خدایی» می دانند و برخی را «اوقافی» و حامی دستگاه حاکم و درموضع فردی و شخصی، نپذیرفتن شخص گودرزی در ساختار روحانیت به عنوان یک عنصر برجسته، عقده هایی را در وی ایجاد کرده است که این در خصلت او اثرگذار بوده است و این اثرگذاری با لطائفی به مجموعه منتقل شده بود ولی اساسا اینها نماد ضدروحانی ندارند؛ چرا که با آخوند مسجد حشر و نشر دارند، البته تا وقتی که در عمق فهم و درک و انحرافات افشا نشده باشند.

روحانیت هم با اینها دوگونه برخورد کرده است، بعضی قبولشان داشته اند ولی از ترس تکفیر در میان هم سلکان شان اینها را به ظاهر طرد می کردند و برخی اصلا قبولشان نمی کردند که این گروه اخیر یا باسواد بودند و انحراف را می فهمیدند و یا از روی ترس نسبت به دستگاه اینها را نمی پذیرفتند.

فرقان، هیچ کجا علیه روحانیت موضع رسمی نداشته است. چه بسا از بعضی بزرگان روحانی در بیانات و مکتوبات شان تجلیل هم کرده اند. در عین حال، مواضع دکتر علی شریعتی آنجا که موضع لجوجانه دارد در شکل دادن به افکار گودرزی کم تاثیر نبوده است. به اعتبار این امر، شکل گیری این ساختار در قالب یک محتوای محرمانه، فهم بغض آلودی است که بروز داده شده است. از اشکالات حوزه های علمیه و اساس تشکل روحانیت و جوان هایی که دلشان می خواسته این بستر منهایی گری را با یک جریان اعتقادی پیوند دهند، گرد این جریان جمع شدند، اما هیچ کجا یک ظهور و بروز علنی علیه روحانیت نداشته اند. این نگاه خیلی ظریف است.»