فلسفه ازدواج موقت و چند همسری در اسلام

خبرآنلاین: وزیر علوم به تازگی اعلام کرده است که اساتید سکولار باید از دانشگاه اخراج شوند و این موضوع در جذب نیروهای هیات علمی دانشگاهها هم لحاظ می شود.

اما علی مطهری نماینده مجلس با این موضوع مخالف است و می گوید: حکم یک استاد سکولار در دانشکده مهندسی با دانشکده علوم انسانی متفاوت است.

نماینده مردم تهران همچنین از طرفداران ازدواج موقت و چند همسری است و می گوید:البته در مواردی ازدواج مجدد موفق است که هر سه طرف یعنی مرد، همسر اول و همسر دوم از سطح خوبی از معارف اسلامی برخوردار باشند یعنی آن را راه‌حلی برای یک معضل اجتماعی بدانند و آماده فداکاری باشند.مطهری در کافه خبر به بررسی تفکیک جنسیتی در دانشگاهها و موضوع ازدواج مجدد پرداخت.

چندی پیش وزیر علوم اعلام کرد که اساتید سکولار برای دانشگاه‌های کشور ما مناسب نیستند و اخراج می‌شوند. شما با اخراج این اساتید موافق هستید یا اینکه باید اجازه داد دیدگاههای مخالف در دانشگاه به بیان نظریاتشان بپردازند و آزادی بیان در دانشگاهها داشته باشیم؟

باید دید مقصود ایشان چه بوده است. اگر مقصودشان این بوده که اساتید سکولار به طور مطلق باید اخراج شوند، حرف درستی نیست اما اگر مقصود اساتیدی است که تبلیغ سکولاریسم می‌کنند، دو حالت دارد، یک وقت بدون ارتباط با درس ،تبلیغ سکولاریسم می‌کنند و از درس خود کم می‌گذارند و یک وقت در ارتباط با درس و در حالی که متن مصوب را تدریس می‌کنند نظر شخصی خود را هم بیان می‌کنند و جنبه تبلیغی ندارد بلکه جنبه فکری دارد که دیگران باید به او پاسخ بدهند.

در حالت اول باید با آن استاد برخورد شود، اما حالت دوم این گونه نیست. به هرحال مسئله ظریف است و باید توجه داشت که در حوزه‌های مختلف حکم استاد سکولار مختلف است. مثلا حکم یک استاد سکولار در دانشکده مهندسی با دانشکده علوم انسانی متفاوت است. آن طور که من فهمیدم، نظر وزیر هم به همان دسته اول است.

آیا در بخش علوم انسانی این اساتید باید اخراج شوند؟

در بخش علوم انسانی به نظر من استاد باید متن مصوب را تدریس کند و اگر در ضمن تدریس، نظریات خودش را هم بیان کند و نظر شخصی بدهد به طوری که بحث جنبه فکری داشته باشد نه سیاسی، گناهی نیست. فضای علمی دانشگاه را نباید بست.

شهید مطهری در آستانه پیروزی انقلاب اعلام کردند که حتی در دانشکده الهیات، استاد معتقد به مارکسیسم باید داشته باشیم و به او اجازه تدریس چند واحد مارکسیسم بدهیم و در مقابل، پاسخ او را بدهیم.

شما اشاره کردید که نباید فضای دانشگاه را بست. در حال حاضر موضوع تفکیک جنسیتی در دانشگاهها مطرح می‌شود. شما این موضوع را قبول دارید؟

منظور من بستن فضا از نظر آزادی بیان بود، اما تفکیک جنسیتی اگر درست و در جای خود انجام شود امر مثبتی است و در درجه اول به معنی تأسیس دانشگاههای دخترانه است. متأسفانه ما هنوز دانشگاه دخترانه به اندازه کافی نداریم و مهمترین دانشگاه ما همان دانشگاه الزهرا است که قبل از انقلاب تأسیس شد و به نام دانشگاه فرح بود.

یعنی بعد از انقلاب تلاش جدی در این راه نشد و کارنامه رژیم شاه در این موضوع بهتر از ماست. امروز در آمریکا هم از دانشگاه‌های دخترانه استقبال شده است. بسیاری از خانواده‌ها مایلند که دخترشان در دانشگاه دخترانه تحصیل کند. اما در دانشگاههای فعلی که از ابتدا به شکل مختلط تأسیس شده‌اند، دو حالت دارد.

گاهی فضای دانشگاه اجازه این تفکیک را می‌دهد و عسر و حرجی پدید نمی‌آید. در این صورت بهتر است که این کار انجام شود و گاهی فضا اجازه نمی‌دهد، در این صورت اگر دختر و پسر ساده به دانشگاه بیایند و پوشش اسلامی را رعایت کنند و موجبات تحریک جنسی را فراهم نکنند مشکلی نخواهد بود گرچه در بیشتر موارد عملا این گونه نیست و معمولا اختلاط زن و مرد منجر به رقابت بین آنها می‌شود و مفاسدی در پی دارد.

یادم هست ۱۵ سال پیش با یک عده جوان دختر و پسر انگلیسی که تازه مسلمان شده‌بودند در کتابخانه پدر، یک ساعتی درباره مسائل مختلف صحبت کردیم به طوری که از نزدیک دور مرا گرفته بودند. بعد که رفتند با خودم فکر کردم که چطور این نشست این قدر برایم عادی بود و معذب نبودم، فهمیدم علتش این بود که خیلی ساده بودند و آرایش نداشتند.

سال گذشته وقتی در لایحه حمایت از خانواده بحث چند همسری و ازدواج مجدد مطرح شد شما از موافقان طرح بودید، اما مخالفتها سبب شد که این ماده از لایحه حذف شود. چرا شما موافق چندهمسری و ازدواج موقت هستید؟

من در این لایحه از ضابطه‌مند شدن تعدد زوجات که حکم اسلام است دفاع کردم. معمولا در اکثر جوامع، تعداد زنان آماده ازدواج از مردان آماده ازدواج بیشتر است به خاطر مرگ و میر بیشتر مردان و مقاوم بودن زن در برابر بیماری‌ها، و در نتیجه تعدادی از زنان بدون شوهر باقی می‌مانند و طبیعی است که مشکلاتی برای جامعه به وجود می‌آورند.

راهی که اسلام برای حل این معضل اجتماعی پیش‌بینی کرده تعدد زوجات است تا برخی مردان با داشتن شرایطی یعنی توان جسمی، روحی و مالی و نیز بیم نداشتن از عدم رعایت عدالت، بتوانند همسر دیگر اختیار کنند.

در این زمینه راه‌حل غرب روابط آزاد است و یا این که افرادی مثل راسل گفته‌اند دولت تأمین مالی این زنان را به عهده بگیرد. اما اسلام همه نیازهای روحی و جسمی و مادی را در نظر دارد و چون زن علاوه بر نیاز مادی نیاز به یک همدم و حامی دارد راه حل چندهمسری را ارائه کرده است که اگر این حکم را رد کنیم به معنی رضایت به رواج فحشا خواهد بود.

مهم این است که مرد شرایطش را یعنی توانایی مالی، جسمی و روحی و توانایی رعایت عدالت را داشته باشد. مرد کم حوصله یا ضعیف از نظر اجرای عدالت نباید این کار را انجام دهد. البته عدالت به این معنا نیست که هردو همسر را یکسان دوست داشته باشد چون به اختیار او نیست، بلکه در رفتار باید عادل باشد که این در عمل کمتر اتفاق می‌افتد و مردانی که ازدواج دوم می‌کنند معمولا همسر اول را فراموش می‌کنند و قانون درست اجرا نمی‌شود.

مردان هوسران دنبال ازدواج مجدد نمی‌روند چون تعهد می‌آورد. از آنجا که گاهی این حکم توسط مردانی اجرا شده که شرایط آن را نداشته‌اند و این امر مشکلاتی به وجود آورده، تا این موضوع مطرح می‌شود سریع می‌گویند حقوق زن ضایع می‌شود در حالی که شهید مطهری در کتاب نظام حقوق زن در اسلام می‌گویند تعدد زوجات از حقوق زن است نه مرد. اسلام با این شیوه از حقوق زنان بی‌شوهر دفاع کرده است.

معمولا زنان بیوه موافق این حکم هستند و زنان شوهردار مخالف، و این درست نیست. ما باید قانونی برای اداره جهان داشته باشیم و حکمی بدهیم که بتوانیم دنیا را اداره کنیم، نه این که بگوییم من خوشم می‌آید یا نه. البته در مواردی ازدواج مجدد موفق است که هر سه طرف یعنی مرد، همسر اول و همسر دوم از سطح خوبی از معارف اسلامی برخوردار باشند یعنی آن را راه‌حلی برای یک معضل اجتماعی بدانند و آماده فداکاری باشند. در غرب راسل گفته دولت سرپرستی این زنان را به عهده بگیرد اما مشکل روحی و روانی آنها با این شیوه حل نمی‌شود.

بنابراین طبق حکم اسلام، ازدواج دائم اولویت دارد اما آنجا که امکان ازدواج دائم نیست می‌توان ازدواج موقت کرد؟

بله، در شرایط اضطراری. یعنی کسی در شرایطی باشد که به گناه می‌افتد و دچار فشار روحی و روانی می‌شود. اگر امکان ازدواج دائم نیست، موقت. مثلا کسی که در اروپا مدتها بدون همسر زندگی می‌کند و امکان ازدواج دائم هم برای او نیست، اسلام نگفته به خودت فشار بیاور، بلکه راه حل ازدواج موقت را پیش پای او گذاشته است.

راسل هم با نام ازدواج آزمایشی در غرب شبیه این را مطرح کرد و مورد تمجید روشنفکران قرار گرفت اما وقتی اسلام همان را می‌گوید، مخالفت می‌شود. در واقع اسلام با این احکام خواسته ذهن انسان از مسائل جنسی خارج شود یعنی غریزه ارضاء شود و شخص در کارهای علمی و غیره متمرکز شود.

به نظر من اگر بین برخی دختر و پسرها دوستی‌هایی هست و پدر و مادر آنها هم اطلاع دارند، ضروری است آن را در قالب ازدواج موقت قرار دهند و اگر لازم است، ثبت کنند تا ارتباطات به صورت گناه نباشد.

متأسفانه برخی خانواده‌ها ارتباط نامشروع را بر ازدواج موقت ترجیح می‌دهند. یعنی اگر یک مردی معشوقه‌هایی داشته باشد اشکالی ندارد اما اگر چند همسر داشته یا ازدواج موقت کرده باشد همه او را نکوهش می‌کنند.

این نگاه که تحت تأثیر فرهنگ غربی است باید تغییر یابد چون این مواردی که من مطرح کردم حکم اسلام است. البته روشن است که طبیعی‌ترین شکل ازدواج تک‌همسری است و تعدد زوجات و ازدواج موقت برای شرایط خاص، افراد خاص و برای حل یک معضل اجتماعی و حفظ نهاد خانواده تشریع شده است.