تیتر معروف «شاه رفت» کار که بود؟!
شبیه سازی صفحه اول روزنامه های زمان انقلاب با آن تیتری که تاریخ ساز شد: «شاه رفت». تیتری که این بار زده بودند این بود: «تحریم ها رفت».
هفته نامه تماشاگران امروز - فاطمه پاقلعه نژاد: 26 دی ماه امسال بود که با اجرایی شدن برجام، درست در سالروز فرار آخرین شاه، یک شوخی بصری در فضاهای مجازی دست به دست می شد: شبیه سازی صفحه اول روزنامه های زمان انقلاب با آن تیتری که تاریخ ساز شد: «شاه رفت». تیتری که این بار زده بودند این بود: «تحریم ها رفت»
محمد مهدی فرقانی، استاد پیشکسوت روزنامه نگاری اما انگار این شبیه سازی را خیلی دوست ندارد. او در گفتگویش می گوید: «من چنین برداشتی نکردم و مشابه سازی در ذهنم تداعی نشد؛ به اضافه اینکه نسلی که آن تیتر و آن روزها را به یاد دارد خیلی هایشان ممکن است امروز یا نباشند یا به یاد نداشته باشند ولی به هر حال این شگردها و اتفاقات که به نوعی یک چرخش تاریخی به حساب می آید، می تواند آن اتفاقات را به نوعی در ذهنیت عمومی جامعه ماندگار کند.»
فرقانی می گوید این دو اتفاق، یعنی فرار شاه و پایان تحریم ها همسنگ نیستند و فقط یک جور همزمانی است: «آن اتفاق مبدأ یک انقلاب تاریخ ساز شد. این هم اتفاق خیلی مهمی بود، ولی اینکه ما رفتن تحریم را اینقدر جشن بگیریم به نظرم اصلا اتفاق مثبتی نیست چون ما سال ها شعار دادیم تحریم ها کاری با ما ندارد و برای ما مشکلی ایجاد نکرده. حالا بخواهیم در حد شاه رفت برایش قرینه سازی کنیم به نظرم یک مقدار قابل تأمل است.»
با این حال فرقانی قبول دارد که به این ماجرا باید در حد همان یک شوخی فضای مجازی نگاه کرد: «در مورد فضای مجازی خیلی نمی شود مطابق با روزنامه نگاری حرفه ای قضاوت کرد. بالاخره یک بخش ذوق و سلیقه و انتخاب های شخصی است و شاید خیلی نگاه حرفه ای در مورد آن قابل انطباق نباشد.»
از استاد پرسیدیم اگر خودشان می خواستند برای ۲۶ دی امسال و آغاز برجام تیتر بزنند، چی می نوشتند؟ جواب این بود: «مثلا پایان تحریم های ظالمانه یا غیرقانونی، غیرانسانی یا غیراخلاقی».
از همین جا وارد بحث آن تیتر معروف می شویم و جوابی می شنویم که برخلاف نقل معروف است: «آن تیتر را من نزدم. چرا حق دیگران ضایع شود؟ آن تیتر کار مرحوم رحمان هاتفی بود. البته قبلش پیش آمده بود که دور هم می نشستیم و مشورت می کردیم که اگر چنین اتفاقی افتاد، چه تیتری می توانیم بزنیم؟ هر کس نظری می داد، کم و زیاد می کردند، ولی بالاخره تصمیمی که در مورد آن تیتر گرفته شد، یک تصمیم کم و بیش مشترکی بین اطلاعات و کیهان بود. گرچه بعضی از دوستان اطلاعات گفتند ابتکار این تیتر با دوستان اطلاعات بوده ولی تا آنجا که من خاطرم هست داستان اینطوری بود.»
خود این هماهنگی بین دو بنگاه مطبوعاتی رقیب موضوع جالبی است، به خصوص که همیشه کیهان مشی تندتری داشت: «سند تاریخی ندارم که بگویم کی با کی تماس گرفته و هماهنگ شده یا خیر ولی به دلیل اهمیت آن حادثه ممکن است یک بحث و گفتگویی صورت گرفته باشد.»
اما چرا این تیتر انتخاب شد؟ «این در واقع ترجیع بندی بود که در سطح جامعه جریان داشت. در واقع کار روزنامه نگار این است که این ترجیع بند را از سطح جامعه بگیرد و آن را به تیتر تبدیل کند و به این دلیل هم آن تیتر گرفت که این سنخیت و همخوانی و هماهنگی بین ذهنیت عموم جامعه و تیتر وجود داشت. در سطح جامعه مثلا کسی نمی گفت «شاه از کشور خارج شد» البته «شاه فرار کرد» هم بود و اتفاقا من فکر می کنم «شاه رفت» خیلی عمیق تر و معنادارتر از «شاه فرار کرد» است چون بار تخفیفی در آن تیتر است که وزانت و متانت «شاه رفت» را ندارد.»
آن تیتر در روزها و سال های بعدی بسیار تکرار شد. مثلا تیتر «امام آمد» کپی از همان بود. استاد فرقانی اما این تیتر دومی را دوست ندارد: «البته کیهان چنین قرینه سازی نکرد که «امام آمد» بزند چون از نظر خبری هیچ تازگی و جذابیتی نداشت. کیهان آن روز سه چاپ داشت، چاپ اول سخنرانی امام در فرودگاه مهرآباد و مراسم استقبال بود. چاپ دوم مربوط به استقبال در طول مسیر بود و چاپ سوم تیتر مشهور «من توی دهن این دولت می زنم» بود که خود من خبر را از بهشت زهرا فرستادم و تیتر، یک تیتر تاریخی شد. عین جمله خود امام بود ولی انتخاب این تیتر از درون آن سخنان خیلی مهم بود.»
خود فرقانی از این تیترش هم خیلی راضی است، «در شرایطی که حساسیت هم وجود داشت و می توانست ریسک داشته باشد، انتخاب آن تیتر خیلی تاریخی و ماندگار بود؛ کما اینکه دیدیم ماندگار شد.»
از آن تاریخ تا به امروز، فرقانی و دیگر اساتید روزنامه نگاری، همین سبک تیتر زدن را آموزش داده اند که تیتر خبری باید کوتاه باشد، ایجاز داشته باشد و فعل داشته باشد اما گاهی خود این اساتید هم تیتر بدون فعل برای مطالب شان انتخاب می کنند؛ چرا؟ «برای اینکه فضای امروز روزنامه نگاری با آن دوره خیلی متفاوت است. آن زمان روزنامه ها اولین رسانه ای بودند که خبر را به جامعه می رساندند ولی الان زمانی که روزنامه منتشر می شود، هزاران رسانه دیگر مثل شبکه های اجتماعی، موبایل ها و شبکه های تلویزیونی خبر را قبلا داده اند. «تحریم رفت» خبر دیشب بوده، فردایش بخواهند این را بزنند خیلی بار خبری ندارد. زمانه تغییر کرده و روزنامه ها نقش صرف خبری شان را از دست داده اند، بنابراین روزنامه ها باید در تیتر هم یک گام پال را فراتر از صرف خبر بگذارند و پشت یا عمق داستان را در تیتر ببینند.»
و این یعنی که تیتری مثل «خبر مرگش» خوب است؟ استاد فرقانی با اینکه تاکید دارد وارد بحث های سیاسی نشود اما می گوید «من فکر می کنم روزنامه و تیتر باید وزین باشد در عین حال که بار خبری دارد، وزانت و متانت و ساختار حرفه ای داشته باشد. متاسفانه من بعضی وقت ها در بعضی روزنامه ها تیترهایی می بینم که اصلا با معیارهای روزنامه نگاری حرفه ای سازگار نیست. حالا به نظر انتخاب کنندگان یا نویسندگان تیتر شاید خیلی هم خلاقانه بوده باشد ولی من واقعا نمی پسندم.»
محمد مهدی فرقانی، استاد پیشکسوت روزنامه نگاری اما انگار این شبیه سازی را خیلی دوست ندارد. او در گفتگویش می گوید: «من چنین برداشتی نکردم و مشابه سازی در ذهنم تداعی نشد؛ به اضافه اینکه نسلی که آن تیتر و آن روزها را به یاد دارد خیلی هایشان ممکن است امروز یا نباشند یا به یاد نداشته باشند ولی به هر حال این شگردها و اتفاقات که به نوعی یک چرخش تاریخی به حساب می آید، می تواند آن اتفاقات را به نوعی در ذهنیت عمومی جامعه ماندگار کند.»
فرقانی می گوید این دو اتفاق، یعنی فرار شاه و پایان تحریم ها همسنگ نیستند و فقط یک جور همزمانی است: «آن اتفاق مبدأ یک انقلاب تاریخ ساز شد. این هم اتفاق خیلی مهمی بود، ولی اینکه ما رفتن تحریم را اینقدر جشن بگیریم به نظرم اصلا اتفاق مثبتی نیست چون ما سال ها شعار دادیم تحریم ها کاری با ما ندارد و برای ما مشکلی ایجاد نکرده. حالا بخواهیم در حد شاه رفت برایش قرینه سازی کنیم به نظرم یک مقدار قابل تأمل است.»
با این حال فرقانی قبول دارد که به این ماجرا باید در حد همان یک شوخی فضای مجازی نگاه کرد: «در مورد فضای مجازی خیلی نمی شود مطابق با روزنامه نگاری حرفه ای قضاوت کرد. بالاخره یک بخش ذوق و سلیقه و انتخاب های شخصی است و شاید خیلی نگاه حرفه ای در مورد آن قابل انطباق نباشد.»
از استاد پرسیدیم اگر خودشان می خواستند برای ۲۶ دی امسال و آغاز برجام تیتر بزنند، چی می نوشتند؟ جواب این بود: «مثلا پایان تحریم های ظالمانه یا غیرقانونی، غیرانسانی یا غیراخلاقی».
از همین جا وارد بحث آن تیتر معروف می شویم و جوابی می شنویم که برخلاف نقل معروف است: «آن تیتر را من نزدم. چرا حق دیگران ضایع شود؟ آن تیتر کار مرحوم رحمان هاتفی بود. البته قبلش پیش آمده بود که دور هم می نشستیم و مشورت می کردیم که اگر چنین اتفاقی افتاد، چه تیتری می توانیم بزنیم؟ هر کس نظری می داد، کم و زیاد می کردند، ولی بالاخره تصمیمی که در مورد آن تیتر گرفته شد، یک تصمیم کم و بیش مشترکی بین اطلاعات و کیهان بود. گرچه بعضی از دوستان اطلاعات گفتند ابتکار این تیتر با دوستان اطلاعات بوده ولی تا آنجا که من خاطرم هست داستان اینطوری بود.»
خود این هماهنگی بین دو بنگاه مطبوعاتی رقیب موضوع جالبی است، به خصوص که همیشه کیهان مشی تندتری داشت: «سند تاریخی ندارم که بگویم کی با کی تماس گرفته و هماهنگ شده یا خیر ولی به دلیل اهمیت آن حادثه ممکن است یک بحث و گفتگویی صورت گرفته باشد.»
اما چرا این تیتر انتخاب شد؟ «این در واقع ترجیع بندی بود که در سطح جامعه جریان داشت. در واقع کار روزنامه نگار این است که این ترجیع بند را از سطح جامعه بگیرد و آن را به تیتر تبدیل کند و به این دلیل هم آن تیتر گرفت که این سنخیت و همخوانی و هماهنگی بین ذهنیت عموم جامعه و تیتر وجود داشت. در سطح جامعه مثلا کسی نمی گفت «شاه از کشور خارج شد» البته «شاه فرار کرد» هم بود و اتفاقا من فکر می کنم «شاه رفت» خیلی عمیق تر و معنادارتر از «شاه فرار کرد» است چون بار تخفیفی در آن تیتر است که وزانت و متانت «شاه رفت» را ندارد.»
آن تیتر در روزها و سال های بعدی بسیار تکرار شد. مثلا تیتر «امام آمد» کپی از همان بود. استاد فرقانی اما این تیتر دومی را دوست ندارد: «البته کیهان چنین قرینه سازی نکرد که «امام آمد» بزند چون از نظر خبری هیچ تازگی و جذابیتی نداشت. کیهان آن روز سه چاپ داشت، چاپ اول سخنرانی امام در فرودگاه مهرآباد و مراسم استقبال بود. چاپ دوم مربوط به استقبال در طول مسیر بود و چاپ سوم تیتر مشهور «من توی دهن این دولت می زنم» بود که خود من خبر را از بهشت زهرا فرستادم و تیتر، یک تیتر تاریخی شد. عین جمله خود امام بود ولی انتخاب این تیتر از درون آن سخنان خیلی مهم بود.»
خود فرقانی از این تیترش هم خیلی راضی است، «در شرایطی که حساسیت هم وجود داشت و می توانست ریسک داشته باشد، انتخاب آن تیتر خیلی تاریخی و ماندگار بود؛ کما اینکه دیدیم ماندگار شد.»
از آن تاریخ تا به امروز، فرقانی و دیگر اساتید روزنامه نگاری، همین سبک تیتر زدن را آموزش داده اند که تیتر خبری باید کوتاه باشد، ایجاز داشته باشد و فعل داشته باشد اما گاهی خود این اساتید هم تیتر بدون فعل برای مطالب شان انتخاب می کنند؛ چرا؟ «برای اینکه فضای امروز روزنامه نگاری با آن دوره خیلی متفاوت است. آن زمان روزنامه ها اولین رسانه ای بودند که خبر را به جامعه می رساندند ولی الان زمانی که روزنامه منتشر می شود، هزاران رسانه دیگر مثل شبکه های اجتماعی، موبایل ها و شبکه های تلویزیونی خبر را قبلا داده اند. «تحریم رفت» خبر دیشب بوده، فردایش بخواهند این را بزنند خیلی بار خبری ندارد. زمانه تغییر کرده و روزنامه ها نقش صرف خبری شان را از دست داده اند، بنابراین روزنامه ها باید در تیتر هم یک گام پال را فراتر از صرف خبر بگذارند و پشت یا عمق داستان را در تیتر ببینند.»
و این یعنی که تیتری مثل «خبر مرگش» خوب است؟ استاد فرقانی با اینکه تاکید دارد وارد بحث های سیاسی نشود اما می گوید «من فکر می کنم روزنامه و تیتر باید وزین باشد در عین حال که بار خبری دارد، وزانت و متانت و ساختار حرفه ای داشته باشد. متاسفانه من بعضی وقت ها در بعضی روزنامه ها تیترهایی می بینم که اصلا با معیارهای روزنامه نگاری حرفه ای سازگار نیست. حالا به نظر انتخاب کنندگان یا نویسندگان تیتر شاید خیلی هم خلاقانه بوده باشد ولی من واقعا نمی پسندم.»
پ
برای دسترسی سریع به تازه‌ترین اخبار و تحلیل رویدادهای ایران و جهان
اپلیکیشن برترین ها
را نصب کنید.
ارسال نظر