دفاعیات جدید در برابر نقدهای شتابزده

حبیب نیکجو در روزنامه خراسان نوشت: رئیس جمهور ایران اجازه حضور فابریس برژیه را صادر کرد. مدیرعامل ایرباس هم به محل اقامت روحانی آمد تا بگوید: ایرباس حاضر است در همه زمینه ها با ایران همکاری کند. دکتر روحانی هم با لبخند همیشگی در کنار برژیه ایستاد و عکس یادگاری گرفت.

ایران ۱۰ بهمن- روزنامه های این روز را می توانید به دو دسته تقسیم کنید: آن هایی که به شدت موافق قرارداد ایرباس هستند و آن هایی که مخالف اند. مثلا کیهان با تیتر: «سوغات فرنگ؛ رونق اقتصادی ایران یا فرانسه» و شرق با تیتر «دستان پر مسافر پاریس »به استقبال قرارداد ایرباس رفتند.اما راز این همه تفاوت چیست؟ چرا برخی به شدت با این قرارداد موافق هستند و برخی مخالف. اصلا چرا این قرارداد امضا شد؟ آیا نیاز به هواپیما آنقدر ضروری بود؟

این ها سوالاتی بود که ذهن هر ایرانی را به خود مشغول کرده بود. اگر از اظهار نظرهای سیاسی و فضای نزدیک انتخابات مجلس صرف نظر کنیم و نگاه های سیاسی را از بحث خارج کنیم، علت اصلی این همه تفاوت را می توان در اطلاعات ناکامل منتقدان، رسانه ها و مردم خلاصه کرد. به طوری که با تکمیل اطلاعات در مورد این قرارداد، می توان تحلیل های بهتری را ارائه نمود. در زیر به ۳ مورد از تغییر در اطلاعات و به تبع آن تغییر در نوع نگاه به قراردادهای ایرباس اشاره می کنیم:

۱ مبلغ قرارداد

هنوز مدت زیادی از امضای قرارداد نگذشته بود که خبری از رقم ۲۵ تا ۲۸ میلیارد دلاری خرید ایرباس ها منتشر شد. خبری که از سوی رسانه های خارجی نظیر بلومبرگ و برخی از رسانه های داخلی هم تایید شد. نحوه رسیدن به این عدد نیز آسان بود. نوع هواپیماهای خریداری شده مشخص بود و قیمت هواپیماها را هم سایت ایرباس اعلام کرده بود. بدین ترتیب این رقم در رسانه ها پیچید. البته کسانی هم بودند که رقم های عجیب و غریبی را اعلام کردند. مثلا به گزارش فارس، سردار نقدی، رئیس سازمان بسیج مستضعفان، گفته بود: «این امر(خرید هواپیمای ایرباس) که هزینه ۱۲۸ میلیاردی را برای کشور به دنبال داشته نمی تواند مشکل اشتغال ملت را برطرف کند»با این حال، کمی بعدتر مدیرعامل ایران ایر و وزیر راه از تفاوت قیمت های لیستی ایرباس ، با قیمت های واقعی خبر دادند و اعلام کردند: رقم قرارداد تنها ۱۰٫۵ میلیارد دلار است. یعنی کم تر از نصف رقم های اعلام شده. فرهاد پرورش، مدیرعامل ایران ایر به دنیای اقتصاد در باره ارقام بالای خرید هواپیما گفته است: «این رقم، رقم کاتالوگ  پرایس است و قیمتی که ما توافق کرده ایم بسیار کمتر از این رقم است. در واقع رقم کاتالوگ پرایس برای فاینانس و سود، سرمایه گذاری و اعتبار از سوی شرکت سازنده عنوان می شود»

۲ نحوه پرداخت

نحوه پرداخت یکی از مسائل مهم دیگر این قرارداد بود که بد فهمیده شده بود. در ابتدا گفته می شد که قرار است کل این مبلغ از طریق صندوق توسعه ملی پرداخت شود. اما کمی بعدتر، اعلام شد که ۱۵ درصد مبلغ قرارداد توسط طرف ایرانی پرداخت می شود و ۸۵ درصد آن توسط یک شرکت واسط پرداخت می شود و به صورت قرارداد به شرط تملیک بازپرداخت آن صورت می گیرد. شرکت «ساچه» ایتالیا فاینانس ایرباس های ایرانی را پذیرفته است، بازپرداخت نیز به صورت اقساط ۸ ساله به وسیله ایران از طریق فروش بلیت و خدمات هواپیمایی انجام خواهد شد. اما نکته مهم در این زمینه این است که بانک مرکزی و دولت هیچ گونه تضمین رسمی برای بازپرداخت نداده اند. وزیر راه در این باره به تجارت فردا گفته است:«نحوه تامین مالی خرید این هواپیماها بدون تضمین مالی یک اتفاق بی نظیر در تاریخ قرارداد ایران است» البته نقطه تاریک این قرارداد این است که نرخ سود این اجاره به شرط تملیک روشن نیست. ضمن این که مشخص نیست که این هواپیماها طی ۸ سال آینده به قدری سودآور باشد که هم هزینه های پرواز نظیر سوخت را پوشش دهد و هم اقساط را تامین کند. بدیهی است برای سود آوری کامل این هواپیما ها مسئولان باید طرح های تبدیل شدن ایران به هاب پروازی منطقه را به طور جدی تری پیگیری کنند.

۳ هدف از قرارداد

یکی دیگر از بحث های مطرح شده در مورد قرارداد خرید ایرباس، مسائل سیاسی و اثرگذاری بر فضای بین المللی است. برخی می گویند که این قرارداد با این حجم و با شرکت بزرگی مانند ایرباس، به مثابه سوت پایان بازی تحریم هاست. به این معنا که برای اینکه کشورهای جهان مطمئن باشند که تحریم ها به اتمام رسیده است به چنین قراردادی نیاز داشتیم تا با صدای بلند اعلام پایان تحریم ها در جهان شنیده شود . آخوندی در این باره می گوید: «اصلی ترین اهمیت سفر انگاره ای است که تصویری جدید از ایران ارائه می کند» با این حال مدت زمان ۸ ساله این قرارداد با مدت ۸ ساله اجرای برجام هم ممکن است این احتمال را ایجاد کند که میان این دو ارتباطی وجود دارد و طرف ایرانی سعی کرده است با این زمان بندی طرف فرانسوی را تا پایان اجرای برجام (یعنی همان ۸ سال ) دنبال خود بکشد کما اینکه تاریخ تحویل مدل های ایرباس A۳۸۰ به عنوان بزرگترین هواپیما های مسافربری جهان برای ۸ سال دیگر تنظیم شده است .

حال که اطلاعات ما در این زمینه کامل شد، لازم است به یکی از انتقادات مطرح شده نگاهی بیندازیم و ببینیم این مباحث چقدر موضوعیت دارند. یکی از مهم ترین این انتقادها این است که دولت به جای خرید هواپیما یارانه بدهد، بدهی خود به پیمانکاران را پرداخت کند یا حتی بدهی به بانک ها را تسویه کند. در پاسخ به این انتقادها باید گفت این مسائل اگرچه در نگاه اول جذاب به نظر می رسد اما عملیاتی نیست. اولا ایران فقط ۱۵ درصد مبلغ این قرارداد را به صورت نقد می پردازد وتامین مالی توسط یک شرکت ایتالیایی در زمینه هواپیما صورت پذیرفته است و این شرکت این مبالغ را به صورت ارزی در اختیار قرار می دهد و قابل تبدیل شدن به ریال نیست.

علاوه براین، اگر به سهم ۱۵ درصدی ایران نگاه کنیم، باید گفت که این منابع از صندوق توسعه ملی تامین می شود که قابلیت تبدیل شدن به ریال را ندارد. چرا که از کل مبالغ آزادشده در پی رفع تحریم ها که چیزی حدود ۱۰۰ میلیارد دلار عنوان شده است بر اساس اعلام رئیس کل بانک مرکزی فقط ۴ میلیارد دلار متعلق به دولت و به عبارت دیگر قابل تبدیل به ریال است و بقیه مبالغ یا متعلق به بانک مرکزی و یا جزو سایر منابعی است که ارزی است و قابل تبدیل به ریال نیست. لذا عمده استفاده از منابع ارزی آزاد شده ناگزیر باید ارزی باشد نه ریالی. بنابراین براساس اطلاعاتی که مسئولان از جزئیات قرارداد ارائه کرده اند حداقل روی کاغذ این قرارداد را می توان قابل دفاع دانست هر چند برای بهره گیری کامل از این شرایط نیازمند توسعه زیر ساخت های فرودگاهی و نیروی انسانی از سوی دستگاه ها ی مسئول هستیم .