هر تیم مذاکره کننده چه دستاوردی داشت؟

این روزها مجلس محل رفت آمدهای نام های آشنایی است که فصل مشترکشان پرونده۱۲ ساله برنامه هسته ای ایران است.

خبرآنلاین: این روزها مجلس محل رفت آمدهای نام های آشنایی است که فصل مشترکشان پرونده۱۲ ساله برنامه هسته ای ایران است.

این روزها دیگر کسی نیست که نداند پرونده هسته ای ایران طولانی ترین پرونده سیاسی پس از انقلاب است و هزار و یک گره در طول ۱۲ سالی که در جریان بوده است، بر سر راه آن ایجاد شده است. اکنون که امیدها برای به سرانجام رسیدن این پرونده و باز شدن نهایی همه گره ها بیش از هر زمان دیگری است، همه چهره هایی که در دوره ای مسئولیت به انجام رساندن آن را داشته اند به مجلس شورای اسلامی می روند تا از کارهایی که خود کرده اند گزارشی به اعضای کمیسیون ویژه ارائه کنند.

تاکنون چهره های مختلفی به مجلس رفته اند. محمدجواد ظریف، سید عباس عراقچی، علی اکبر صالحی از تیم مذاکره فعلی، سعید جلیلی، علی باقری از تیم مذاکره کننده قبلی، فریدون عباسی رئیس پیشین سازمان انرژی اتمی ایران و دست آخر علی لاریجانی که پیش از این ها مسئولیت مذاکرات هسته ای را بر عهده داشته دعوت شده است. البته کمیسیون ویژه برجام مهمانان دیگری از دستگاه های نظامی و امنیتی هم داشته اند که به خاطر مسایل امنیتی مسایل مطرح شده در آن جلسات رسانه ای نشده است. اما نکته جالب درباره آن مسایلی که تا کنون به رسانه ها منتقل شده است این است که به نوعی این جلسات تبدیل شده است به دو قطبی مذاکره کنندگان فعلی و پیشین. در حقیقت تیم سعید جلیلی و مذاکره کنندگان پیشین ایران به جای دفاع از عملکرد خود و ارائه گزارش درباره آنچه که در گذشته انجام داده اند، به انتقاد و نفی برجام پرداختند و عملا به یک فضای رسانه ای قطبی شده دامن زدند. در ادامه مروری کوتاه خواهیم داشت برعملکرد تیم های مذاکره کننده ایران در ادوار گذشته و دستاوردهای آن ها:

حسن روحانی و قردادهایی که به سرانجام نرسید

از روزی که مسئله هسته ای ایران مطرح شد، یعنی در دولت دوم اصلاحات، به تشخیص کلیت نظام، به جای آنکه این مسئله در وزارت خارجه مطرح شود، در شورای عالی امنیت ملی مطرح شد. در آن زمان حسن روحانی، دبیروقت شورای عالی امنیت ملی مسئولیت پرونده را برعهده گرفت. اما تیمی که در آن دوره برای مذاکرات برگزیده شد، تیمی کاملا حرفه ای بود:

مسئول تیم	اعضای تیم	دوره خدمت	طرف های مذاکره
حسن روحانی	سید حسین موسویان، محمدجواد ظریف،سیروس ناصری،امیرحسین زمانی‌نیا، علی‌اکبر صالحی،مجید تخت‌روانچی	از 14 مهر 1382 تا 24 مرداد 1384	وزرای خارجه انگلیس، آلمان و فرانسه
حاصل این مذاکرات ، توافق سعد آباد و توافق پاریس بود. اجرای داوطلبانه پروتکل الحاقی معاهده منع گسترش سلاح‌های اتمی از سوی دولت ایران پیش از تصویب مجلس و آغاز بازرسی‌های گسترده‌تر از تأسیسات اتمی و تعلیق داوطلبانه تزریق گاز به سانتریفوژهای تأسیسات هسته‌ای نطنز (در توافق تهران) و گسترش دامنه تعلیق به کلیه فعالیت‌های اتمی ایران (توافق پاریس) از جمله مفاد توافق بود. همچنین طرف های غربی متعهد شدند که از ارسال پرونده اتمی ایران به شورای امنیت جلوگیری کنندو همچنین قول استفاده از حق وتو در صورت ارسال پرونده به شورای امنیت را نیز دادند. همچنین، اروپا برای حمایت از درخواست ایران برای عضویت در سازمان تجارت جهانی و آغاز مذاکرده برای همکاری جامع ایران و اتحادیه اروپا در زمینه‌های اقتصادی، سیاسی- امنیتی و فناوری اعلام آمادگی کرد.

با این وجود این توافق به سر انجامی نرسید. دولت سید محمد خاتمی اعلام کرد که غنی سازی اورانیوم را از سر می‌گیرید. شخص رئیس جمهور نیز گفت: توقف فعالیت‌های هسته‌ای اصفهان برای ما خسارات مالی و معنوی فراوانی به دنبال داشته است و باعث گردیده دانشمندان هسته‌ای ما فعالیت خود را متوقف کنند. محمد خاتمی در مورد قطعنامه پیشنهادی سه کشور اروپایی گفت که اگر قطعنامه‌ای بخواهد ایران را از حق دستیابی به فناوری هسته‌ای محروم کند، معتبر نیست و ضمانت اجرایی ندارد و ایران مجبور به پذیرش آن نیست.

علی لاریجانی و شوکی که فضای مذاکرات را تغییر داد

دولت اصلاحات به کار خود پایان داد و محمود احمدی نژاد با پرچم اصولگرایی سکان اداره کشور را در دست گرفت. در همان ابتدای دولت دبیر شورای عالی امنیت ملی ایران نیز تغییر کرد و مسئولیت به علی لاریجانی سپرده شد. لاریجانی در دوره ای که از جانب ایران به مذاکره می پرداخت، سعی کرد ابهامات آژانس را پاسخ دهد. با این وجود در میانه راه یک شوک فضای سیاسی کشور را در بر گرفت.

مسئول تیم	اعضای تیم	دوره خدمت	طرف های مذاکره
علی لاریجانی	جواد وعیدی، سید علی حسینی تاش، محمدمهدی آخوندزاده، سید عباس عراقچی،کاظم غریب‌آبادی	از ۲۵ مرداد ۱۳۸۴ تا ۲۸ مهر ۱۳۸۶	مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا، وزاری خارجه سه کشور فرانسه، آلمان و انگلیس دبیر شورای عالی امنیت روسیه و وزیر خارجه.
مهمترین نتیجه این مذاکرات تعیین جدول زمانی پاسخ به سوالات آژانس بود. قرار بود بر اساس این توافق ایران به تردیدهای آژانس در طی یک دوره زمانی مشخص پاسخ دهد. با وجود آنکه علی لاریجانی برای به نتیجه رساندن پرونده تلاش زیادی کرد اما به واسطه روی کار آمدن دولت احمدی نژاد و شعار های تندی که او در صحنه بین المللی می داد، پرونده هسته ای ایران به شورای امنیت سازمان ملل ارجاع داده و دو قطعنامه هم علیه ایران صادر شد. اما در زمانی که احساس می شد روند بررسی پرونده هسته ای ایران در حال به نتیجه رسیدن است، به ناگاه تغییر تیم مذاکره کننده شوکی را در فضای سیاسی کشور ایجاد کرد.

در آخرین روزهایی که لاریجانی مسئول مذاکرات بود، امیدهایی برای رسیدن به یک توافق ایجاد شده بود. خیلی ها تغییر او از جانب احمدی نژاد و روی کار آوردن سعید جلیلی را به این دلیل عنوان می کردند که احمدی نژاد می خواهد ختم پرونده هسته ای به نام خود او بخورد.

سعید جلیلی و وضع تحریم های بی سابقه علیه ایران

به هر روی ، سعید جلیلی پرونده هسته ای را در دست گرفت. او در چندین دور مذاکرات طولانی و دامنه داری که داشت مواضع سختی را از جانب ایران مطرح می کرد.

مسئول تیم	اعضای تیم	دوره خدمت	طرف های مذاکره
سعید جلیلی	علی باقری، علی‌اصغر سلطانیه،محمدهادی زاهدی‌وفا،مهدی صفری، سید عباس عراقچی،مهدی محمدی، محمد جمشیدی	از 29 مهر 1386 تا 14 شهریور 1392	مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا به همراه معاونان و مدیران کل سیاسی وزارت خارجه شش کشور آمریکا، انگلیس، فرانسه، چین، روسیه و آلمان.
در این دوره جلسات مذاکره متعدد در شهرها و کشورهای مختلف برگزار شد. اما در نهایت به نتیجه مشخصی نرسید. در برحه ای از مذاکرات ایران پذیرفت که از تأسیسات قم را بازرسی صورت بگیرد. همچنین با پیشنهاد تبادل سوخت نیز موافقت شد. همچنین تهران اعلام کرد که حاضر است اورانیوم غنی شده با غلظت بالا را با اورانیوم غنی شده با غلظت پایین مبادله کند. اما در این دوره تحریم های بی سابقه ای علیه ایران وضع شد. چندین قطعنامه شورای امنیت ذیل بند هفت مطرح شد. کاهش نزدیک به نیمی از صادرات نفت، کاهش بیش از نیمی از درآمدهای ارزی کشور،ایجاد مشکلات فزاینده در انتقال پول نفت صادراتی به دلیل تحریم‌های بانکی از دیگر نتایج این دوره بود. بخش قابل توجهی از مذاکرات در این دوره صرف تعیین زمان و مکان برای مذاکرات بعدی می شد. مذاکراتی که عملا دستاور قابل ملموسی نداشت.

دولت محمود احمدی نژاد به پایان رسید و حسن روحانی که روزگاری مسئولت مذاکرات را برعهده داشت، این بار در قامت رئیس جمهور مسئولت را بر عهده گرفت. او محمد جواد ظریف را به وزارت خارجه ایران گمارد و طبق مصوبه شورای عالی امنیت ملی مسئولیت مذاکرات نیز به وزارت خارجه سپرده شد. ظریف هم که روزگاری در تیم مذاکره در کنار حسن روحانی می نشست، این بار به عنوان مسئول مذاکرات انتخاب شد.

مسئول تیم

اعضای تیم

دوره خدمت

طرف های مذاکره

محمد جواد ظریف

سید عباس عراقچی،مجید تخت روانچی، حمید بعیدی نژاد، امیر حسین زمانی نیا، جمشید ممتاز. از دوره ای علی اکبر صالحی و حسین فریدون نیز به تیم اضافه شدند.

از ۱۵ شهریور ۱۳۹۲ تا کنون

مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا به همراه وزرای شش کشور آمریکا، انگلیس، فرانسه، چین، روسیه و آلمان.

در طول دوره ای که ظریف مسئولیت مذاکرات را پذیرفت، اتفاقات زیادی افتاد. در همان دورهای ابتدایی مذاکرات، ایران و غرب به یک توافق اولیه دست یافتند که به توافق ژنو شهرت یافت. در نهایت هم یک توافق کلی در وین به دست آمد که به برجام معروف شد.

در توافق موقت ایران پذیرفت که غنی سازی بالای ۵ درصد متوقف شود؛ کلیه اورانیوم ۲۰ درصد غنی شده موجود به شکلی که قابل غنی سازی بیشتر نباشد تبدیل شود. عدم بکارگیری حدود نیمی از سانتریفیوژهای نصب شده در نطنز و عدم بکارگیری ۷۵ درصد سانتریفیوژهای نصب شده در سایت فردو؛ فراهم کردن امکان بازرسی روزانه از سایت‌های فردو و نطنز و رآکتور اراک؛ عدم ساخت سایت‌های غنی سازی جدید؛ صدور اجازه بازرسی از مراکز تولید سانتریفیوژ و انبارها و عدم راه‌اندازی رآکتور اراک نیز از دیگر مواد مورد توافق دو طرف شد.

در توافق جامع نیز تعلیق تحریم‌های صورت گرفته در برابر همکاری گسترده ایران و پذیرش برخی از محدودیت‌ها در غنی سازی اورانیوم و تغییراتی در رآکتور آب سنگین اراک و وقفه در برخی از فعالیت‌های مرتبط با صنایع اتمی ایران مورد توافق قرار گرفت.

تیم مذاکره کننده فعلی اما دستاوردهای زیادی را برای ایران در برجام بر می شمارند. نخست آنکه کلیه تحریم های اقتصادی از روز اجرا برداشته خواهد شد. زیرساخت هسته‌ای ایران حفظ خواهد شد. هیچ سانتریفیوژی از بین نخواهد رفت . رآکتور آب سنگین اراک طراحی مججد خواهد و مورد بهره برداری قرار خواهد گرفت. تحریم تسلیحاتی ایران پس از ۵ سال لغو خواهد شد به نحوی که امکان واردات یا صادرات اقلام دفاعی به صورت موردی فراهم خواهد شد.

ممنوعیت خرید اقلام حساس با کاربرد دومنظوره تعلیق و تأمین نیازهای ایران از طریق کمیسیون مشترک ایران و ۱+۵ تسهیل خواهد شد.تحریم تحصیل دانشجویان ایرانی در رشته‌های مرتبط با انرژی هسته‌ای به طور کامل تعلیق خواهد شد.

برای اولین بار پس از سه دهه تحریم ممنوعیت خرید هواپیمای مسافربری تعلیق و امکان بازسازی ناوگان هوایی ایران و ارتقای ایمنی پروازها فراهم خواهد شد.ده‌ها میلیارد دلار از درآمدهای ایران که مسدود شده بود، آزاد خواهد شد.بانک مرکزی، کشتیرانی، شرکت ملی نفت ایران، شرکت ملی نفتکش و شرکت‌های تابعه از شمول تحریم‌ها خارج می‌شوند.