شایعات زلزله قریب الوقوع را باور نکنید

باشگاه خبرنگاران: پیامک های شب گذشته شبکه های اجتماعی، لرزش کابوس زلزله تهران را برای چندمین بار به جان برخی پایتخت نشینان انداخت. کابوسی که با هر بار زلزله در اطراف تهران قوت گرفته و با تلنگری موجب ترس و وحشت تهرانی ها می شود.

پیامک هایی که در این شبکه ها دست به دست می شد به نقل از مسوولانی چون رییس شورای شهر یا هیات زلزله شناسی هموژنیک دانشگاه تهران حکایت از وقوع زلزله در بامداد سه شنبه داشت. در حالی که نه رییس شورای شهر در تلویزیون بود و نه مرکزی به اسم هموژنیک وجود دارد.

در یکی از این پیام ها به نقل از دانشگاه تهران توصیه هایی برای نجات از زلزله بیان شده و در آخر ساعت ۳:۴۵ بامداد را ساعت شروع زلزله عنوان کرده اند.

در پیام دیگری که رییس شورای شهر تهران در شبکه خبر عنوان کرده است آمده است که احتمال وقوع زلزله در بامداد امشب به ۸۰درصد می رسد. همچنین همه نیروهای امدادی هلال احمر، آتش نشانی و ... در وضعیت آماده باش قرار دارند.

از طرف دیگر کاربران توییتر نیزتوییت های مختلف با هشتگ زلزله کردند. یکی از کاربران در مورد زلزله گفته است: توییتر فارسی نشون میده که بازهم در #ایران این شایعه داره دست بدست میشه: کارشناسان پیش‌بینی کردند امشب یا فردا در تهران زلزله میاد.

کاربر دیگر در واکنش به شایعات مطرح شده در مورد وقوع زلزله و اعلام زمان دقیق آن گفت: از اینکه اون همه واحد زمین شناسی و مخاطرات طبیعی در رشته جغرافیای دانشگاه تهران پاس کردم پشیمان هستم، زلزله را باید در توییتر می آموختم. کاربر دیگر به جک هایی که زلزله را به سخره گرفته است واکنش نشان می دهد: شاید جوک های توییتر برای زلزله از ترس است چیزی مثل خنده‌ هیستریک است.

برخی نیز توصیه های ضروری که در زمان وقوع زلزله به کار می آید را به کاربران دیگر گوشزد می کنند: کوله زلزله ببندید و برای فردای زلزله احتمالی با نزدیکانتون یه جای مشخص قراربذارید، امکان اینکه در اون وضع همه ارتباطات قطع بشه خیلی بالاست.

علم در پاسخ به پیش بینی زلزله عاجز است

واقعیت های زلزله اما فرق دارد و مساله دیگری را نشان می دهد. زلزله اتفاق می افتد اما امکان پیش بینی زمان دقیق آن فعلا وجود ندارد. صحبتی که بهرام عکاشه پدر علم زلزله شناسی در گفت و گو با خبرآنلاین نیز به آن اعتراف می کند: بررسی زمین شناسی و مطالعات نشان می دهد که احتمال وقوع زلزله بزرگ در تهران بسیار بالا است. اما درباره زمان وقوع آن به محاسباتم ایمان ندارم چون زمین رفتار غیرقابل پیش‌بینی دارد. زلزله فیروزکوه خوشه ای بوده و گاهی بعد از این زلزله خوشه ای و فعال شدن گسلهای بیشتر، امکان زلزله بزرگتر وجود دارد، اما هنوز علم در پاسخ به این سوال ناتوان است.

پدر علم زلزله شناسی با وجود اینکه معتقد است تهران باید همیشه در وضعیت نارنجی خطر باشد اما می گوید نباید مردم را ترساند: علم زلزله شناسی اجازه نمی‌دهد که برای وقوع زلزله در تهران، آن هم در آینده نزدیک هیچ پیش بینی کرد. در روش eeuu با محاسبه زمان بروز موج عرضی و طولی که با تاخیر زمانی چند ثانیه ای به دنبال هم رخ می دهد می توان حداکثر تا ۷۰ ثانیه موج مخرب را پیش بینی کرد. در حال حاضر این روش در ژاپن استفاده می شود و در این زمان کم، تمام نیروگاه های هسته ای، رآکتورها و تاسیسات زیربنایی متوقف می شوند؛ در تلویزیون هم به مردم هشدارهای لازم داده می شود. اما به هرحال باید همیشه احساس خطر کرد و ستاد بحران آمادگی کامل را داشته باشد تا کمترین خسارت وارد شود و خوب است که همیشه تهران در وضعیت نارنجی خطر باشد، اما نباید مردم را ترساند و نگران کرد.

مهدی زارع دانشیار پژوهشکده زلزله شناسی در مورد پخش اینگونه شایعات به خبرآنلاین می گوید: شايعه اي به عنوان حضور رييس شوراي شهر در شبكه خبر تلويزيون و اعلام وقوع قرب الوقوع زلزله تهران دست به دست مي شود كه طبيعتا بي معني و دروغ است، دوستان لطفا در مورد هر نوع شايعه پردازي و پخش خبر دروغ حساس باشند . من به يكي از دوستان كه سوال كردگفتم هر نوع تكذيب يا تكرار اين نوع اخبار هم مي تواند به ترويج اين نوع شايعات كمك كند. همچنين توجه كنيم كه اين نوع پيامهاي دروغ بابت كنجكاوي هم توزيع و تكرار نشود. احتمال زلزله در تهران امشب با ديشب و هفته و ماه قبل تفاوتي نكرده و البته همواره بالاست.

شایعه جامعه را ایستا می کند

از نظر جامعه شناسی، شایعه فرایندی است که از طریق آن اخباری انتشار پیدا می کند، بدون آنکه از مجراهای رایج و رسمی باشد. شایعه می تواند از یک اطلاع نادرست سرچشمه بگیرد یا آنکه منبع آن اطلاعی درست ولی اغراق آمیز و در هم باشد. اهمیت زیاد یک مساله برای شهروندان و حساسیت آنها در مورد آن از دیگر دلایل رواج شایعه در جامعه محسوب می شود. شایعه در موقعیتهایی رواج می یابد که مردم مشتاق خبر باشند ولی نتوانند آن را از منابع موثق دریافت کنند . هر گاه انسانها علاقمند خبرگیری درباره موضوعی باشند ، به هر نوع اطلاعاتی در این باره متوسل می شوند و سپس آن اطلاعات را در میان خود پراکنده می سازند .

هنگامی که واقعیتهای اجتماعی به نوعی برای مردم در ابهام و پوشیدگی باقی بماند و رسانه های گروهی نیز سعی در روشن کردن این واقعیتها نداشته باشند ، زمینه مناسبی برای رواج شایعه به وجود می آید .

از آثار مخرب شایعه می توان به ایجاد فضای ناسالم و انحراف افکار عمومی از اهداف اصلی به سوی اهداف جزیی و تفرقه اشاره کرد. از طرف دیگر حوادث طبيعي و غيرمترقبه اي چون زلزله كه هم به اندازه كافي وحشتناك و هراس آور و فراگير است مي تواند زمينه ای برای ایجاد اضطراب باشد.

بر اساس نظر کارشناسان علت اینکه این موضوع تا به این اندازه زندگی و رفتار مردم را تحت الشعاع خود قرار می دهد، در تبعاتی است که این پدیده با خود به همراه دارد. به عبارتی وقوع حوادث و بلایای طبیعی مثل زلزله علاوه بر اینکه خرابی ها و ویرانی های زیادی بر جای می گذارد، عوارض روانی شدیدی نیز به همراه دارد.

در واقع تصور از دست دادن اعضای خانواده و بستگان نزديک، از دست دادن خانه و اموال و دارايی، از دست دادن محل و محيط طبيعی زندگی در اثر وقوع زلزله، انسان را با عدم امنیت مواجه کرده و بدنبال آن امید به زندگی را کمتر می کند.

این موضوع از آنجاست که احساس امنیت همیشه از نیازهای اساسی بشریت بوده و بر اساس تئوری هرم نیازهای آبراهام مازلو- که امنیت جانی و روانی را مهمترین نیاز می داند- اگر ارضاء نشود، خودشکوفایی را با مشکل مواجه می کند.

شکوفایی شهروندان در گرو داشتن امنیت است و شهروندانی که به هر نوع احساس امنیت نداشته باشند، نگاه بدبینانه ای نسبت به زندگی و پدیده های پیرامون خود پیدا می کنند و جامعه در آن صورت با ایستایی مواجه خواهد شد.

به عبارتی نیاز انسان ها به برخورداری از سلامت جسمانی، روانی و اجتماعی، مصونیت در مقابل سوانح طبیعی، داشتن محیط زیستی سالم و... مرتبط است، ولی پخش شایعاتی همچون وقوع زلزله هر چند سال یک بار آن هم از طریق رسانه ها شایعات را به یقین تبدیل کرده و در دراز مدت تبعات روحی و روانی شدیدی بر ذهن شهروندان وارد می کند.